مفصل زانو، مستعدترین مفصل بدن برای آسیب و درد است و بر روی سلامت ساختاری و حرکتی بدن، بسیار مؤثر خواهد بود؛ به گونه‌ای که ساده‌ترین حرکات روزمره شما به واسطه آسیب به زانو، به فعالیت‌های پرزحمت و سختی تبدیل خواهند شد و درد‌های مفصلی شدیدی را متحمل خواهید شد. درحالی که عمل جراحی زانو، راهکار پیشنهادی ترمیم ضایعات مفصلی زانو است؛ بیمارانی هستند که مایلند در صورت امکان، از راهکارهایی به غیر از جراحی استفاده کنند. اگر شما نیز از اختلال و آسیب مفصل زانو خود رنج برده و مایلید روش غیر از جراحی را امتحان کنید، تا انتها این مقاله همراه ما باشید.
نمونه آسیب‌های شایع مفصل زانوکدام اند؟
تعداد قابل توجهی از اختلالات زانو به عوارض کهولت سن و استهلاک بافت مفاصل بدن و تحمل ساییدگی مربوط می‌شوند و فشار مداوم بر مفصل زانو(برای مثال آرتروز زانو) نیز از دیگر عوامل شایع تلقی می شود. دیگر عوامل بیماری‌های زانو شامل آسیب فیزیکی و حرکت ناگهانی می‌شوند، که سبب وارد شدن فشار بیش از حد به مفصل زانو می‌شود. از جمله اختلالات و بیماری‌های شایع مفصل زانو، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- رگ به رگ شدن و کشیدگی لیگامنت‌های مفصل زانو و یا/ به همراه کشیدگی بیش از حد عضلات ناحیه مفصلی زانو: ایجاد کشیدگی و رگ به رگ شدن لیگامنت و یا ماهیچه، به علت ضربه و یا چرخش ناگهانی است. علائم شایع این آسیب دیدگی، شامل درد، تورم و سختی و ناراحتی در راه رفتن و قدم زدن است.
- پارگی بافت غضروف: آسیب وارده به زانو می‌تواند به حدی باشد که منیسک زانو را پاره کند.( منیسک‌ها، ساختارهای بافت همبند هستند که به عنوان ضربه‌گیر و ثبات دهنده ساختار مفصلی عمل می‌کنند.) ایجاد پارگی غضروف اغلب همراه با پیچ خوردگی مفصل زانو همراه است.
- تاندونیت (التهاب تاندون): چنین التهابی در مفصل زانو به علت زیاد کارکردن مفصل در طی فعالیت فیزیکی خاصی است؛ از جمله این فعالیت‌ها، می‌توان به دویدن، حرکات پریدن و دوچرخه سواری کردن اشاره نمود. التهاب تاندون کشکک زانو (تاندون کشکک، پایین کاسه زانو را به بالای استخوان ساق پا متصل می‌کند.) به عنوان اختلال زانو ورزشکار پرنده / جامپر، نامیده می‌شود که اغلب موارد در فعالیت‌های ورزشی مانند ورزش بسکتبال، زمانی که ورزشکار بعد از پریدن و حاصل از برخورد با زمین، نیروی شدیدی به زانو وی وارد شده و سبب کشیدگی بافت غضروف مذکور می‌شود.
- آرتروز مفصل زانو: استئوارتریت (شایع‌ترین نوع آرتروز است که به طور معمول هدف این بیماری، مفاصل زانو، پاها و مهره‌های کمری است.) به عنوان شایع‌ترین نوع آرتروز در مفصل زانو گزارش شده است. این اختلال، یک بیماری فرسایشی تدریجی است و به مرور زمان، بافت غضروف مفصل زانو را از بین می‌برد. این اختلال به طور معمول در افراد میانسال و کهن سال خود را نشان داده که به علت استرس زیاد از حد و فشار‌های مکرر بر مفصل زانو ایجاد می‌شود. این استرس، می‌تواند آسیب‌های مکرر وارد شده به مفصل و یا اضافه وزن بیمار باشد. به وجود آمدن آرتروز روماتوئید (روماتیسم مفصلی)، خود یک عامل زمینه‌ساز استئوآرتریت محسوب شده که به واسطه ایجاد التهاب و تحلیل بافت غضروف مفصل، ایجاد استئوآرتریت را تقویت می‌کند. البته لازم به ذکر است که عارضه روماتیسم مفصلی می‌تواند در قیاس با استئوآرتریت، در سنین کم‌تر و در بیماران جوان‌تر خود را نشان بدهد.
تشخیص درد و آسیب زانو
تشخیص نوع آسیب وارده و اختلال مفصل زانو نیازمند انجام آزمایشات بالینی است و به طور معمول از پروسه‌های تشخیصی مانند تصویربرداری امواج X ، MRI و یا آرتروسکوپی (مشاهده درون مفصل به کمک دوربین و برش جراحی) استفاده می‌شود.
شیوه‌های ترمیمی و درمانی غیر جراحی مفصل زانو
انجام و اعمال پروسه‌های درمانی غیر‌تهاجمی متناسب است با نوع عارضه و علت عارضه ایجاد شده در زانو بیمار. ممکن است که بتوان از ترکیبی از متدهای ترمیمی برای ترمیم و تقلیل عارضه استفاده نمود. در صورت مناسب بودن و مهیا بودن تمام شرایط، می‌توان از این سبک از درمان غیر تهاجمی برای عارضه و مشکل اصلی، استفاده نمود.
فیزیوتراپی
اعمال فیزیوتراپی در اغلب موارد، اولین توصیه پزشک شما برای ترمیم بیماری ناشی از آرتروز مفصل، است. درطول پروسه فزیوتراپی، با اعمال ورزش‌های کششی و تقویتی در عضلات ران و عضلات همسترینگ (شامل سه ماهیچه در ناحیه پشت استخوان ران هستند) می‌تواند میزان استرس و فشار وارده به مفصل زانو را تقلیل داده و به هم تراز بودن موقعیت قرار‌گیری ساختارهای مفصل زانو کمک کند و البته می‌توان در طی این پروسه، به درمان نرمی غضروف زانو پرداخت و بدین ترتیب میزان شدت درد را کاهش داد. توصیه می‌شود که در مورد این شیوه ترمیمی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
استفاده از داروهای ضد‌التهاب
این دسته از داروها که خاصیت ضدالتهابی دارند، به صورت مکرر برای بیمارانی که از آرتروز رنج می‌برند، تجویز می‌شوند؛ این داروها سبب کاهش و تقلیل تورم مفصلی شده که این عامل اثری حائز اهمیت در کاهش میزان درد در مفاصل درگیر آرتروز و دیگر مفاصل، دارد.
یخ
بسیار روشن است که نمی‌توان از کمپرس یخ به صورت مداوم و طولانی مدت استفاده نمود، اما این درمان ساده خانگی، بعد از وقوع فعالیت فیزیکی شدید به مفاصل بدن، بسیار مؤثر است. یخ گذاشتن بر روی زانو بعد از فعالیت‌های ورزشی حرفه‌ای، منجر به کاهش میزان تورم و در نتیجه باعث کاهش میزان درد و گرفتگی در عضلات تحت تنش در ورزش می‌شود.
تزریقات
اگر استفاده از سه متد غیر‌تهاجمی مذکور بالا، برایتان سودی نداشت و بهبودی قابل توجه را مشاهده نکردید، گام بعدی می‌تواند تزریق دارو باشد. هم‌اکنون، دو ترکیب شیمیایی تزریقی برای درمان و تقلیل آرتزور مفصل زانو، موجود است که شامل موارد زیر است:
- تزریق ترکیبات استروئیدی: این ترکیبات سبب ایجاد بهبود سریع و مؤثری خواهند شد، اما تنها مدت زمان این بهبودی به طور میانگین 4 هفته است، بنابراین شما باید ماهانه، یک نوبت این ترکیب دارویی را تزریق کنید.
- تزریق ترکیبات ضدالتهابی: این ماده تزریقی در واقع یک ترکیب شیمایی متشکل هیالورونیک اسید، روان کننده‌هایی با ساختار طبیعی و ترکیبات ضد التهاب است. این ماده تزریقی، بعد از گذر چند هفته از زمان تزریق آن، علائم ترمیم و بهبود را از خود نشان می‌دهد. اما لازم به ذکر است که این اثر ترمیمی دیربازده، بسیار مؤثر و با کیفیت خود را نشان خواهد داد و اثر دارو تقریباً شش ماه ماندگاری دارد.
توصیه می‌شود که حتماً با پزشک خود در مورد اینکه کدام یک از انواع ترکیبات تزریقی برای شما مفید و مؤثر است، مشورت کنید.
درمان به شیوه PRP (Platelet-Rich Plasma (PRP) Injections / تزریق پلاسما غنی از پلاکت)
این متد، شیوه ای دیگر از انواع تزریق است، اما هنوز در مراحل آزمایشی و تأیید صلاحیت است. این متد در واقع شامل تزریق پلاسما غنی از پلاکت به درون محفظه مفصل زانو است. این پلاکت‌های تزریقی از خون خود بیمار جداسازی شده؛ به گونه‌ای که سلول‌های خونی بیمار را به واسطه سانتریفیوژ کردن نمونه خون از یکدیگر جدا می‌کنیم و سپس بخش خاصی از پلاکت‌های خون را جدا ساخته و به مفصل زانو بیمار تزریق می‌کنیم. در حالی که هنوز این متد در گام‌های اولیه تأیید خود به سر می‌برد، چندین مطالعه و تحقیق بالینی، نتایجی اثربخش و مفید را از این متد گزارش کرده‌اند؛ به همین دلیل، می‌توانید با پزشک خود در مورد این متد ترمیمی مشورت کرده و در صورتی که براساس تشخیص پزشک خود می‌توانید این درمان را دریافت کنید؛ نسبت به اعمال آن، اقدام کنید.
استفاده از زانو‌بند طبی
ممکن است که پزشکان، استفاده از زانو‌بند را برای تقویت ثبات داخلی مفصل زانو، توصیه کنند. زانوبندها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که سبب تقویت ثبات عملکردی زانو شده و همچنین میزان درد و تورم را کاسته و در کنار آن ماهیچه‌های درگیر این مفاصل را نیز تقویت کند. با اعمال فشار حاصل از این زانوبندها به سطح بیرونی مفصل، سبب می‌شود که مفصل زانو به صورت درست و صحیح تراز شده و در موقعیتی مناسب قرار بگیرد؛ به این امید که کم تر دو سطح خشن و بدون غضروف استخوان‌های مفصل به یکدیگر ساییده شوند و در نتیجه سبب سهولت حرکت مفصل و کاهش درد برای بیمار حاصل شود.
درمان‌های مکمل و جایگزین
تعدادی زیاد از انواع متدهای درمانی متمرکز بر فعالیت‌های ذهنی به جهت بهبود وضعیت فیزیکی بدن (mind - body therapie) استفاده می‌شوند که به عنوان درمان‌های ذهنی - بدنی نامیده شده، که می‌توانند اثری مفید در ترمیم اختلالات و درد مفاصل ایجاد کنند. این متدها عبارت‌اند از:
- طب سوزنی
- یوگا
- ورزش تایچی (یک رشته باستانی چینی است در مورد انجام حرکات مراقبه و حرکت درمانی است.)
راه‌های مذکور فوق، برای درمان اختلال استئوارتریت مفصل زانو به صورت شایع استفاده می‌شود.
پیشگیری و جلوگیری از ایجاد درد زانو
بهترین راه برای درمان زانو این است که در گام‌های اولیه، مانع از ایجاد زانو درد بشویم. شما می‌توانید متدهای متنوعی را برای جلوگیری و کاهش احتمال وقوع آسیب به زانو ویا به منظور جلوگیری از بدتر شدن درد انجام دهید. این متدها و فعالیت‌ها عبارت‌اند از:
- در صورتی که اضافه وزن دارید و یا چاق هستید، وزن خود را کاهش دهید
- انجام تمرین‌های ورزشی کششی – تقویتی عضلات سه سر و چهار سر ناحیه قدام و خلف ران
- انجام تمرین‌های سبک هوازی که سبب تقویت عضلات شما می‌شوند. به گونه‌ای باید این تمارین هوازی انجام شوند که حین تقویت عضلات، فشار و استرسی به مفصل زانو وارد نشود.
- اگر به صورت زیاد و مکرر حرکت زانو زدن را انجام می‌دهید، از پدهای حفاظتی زانو استفاده کنید.
در صورتی که بعد از اعمال آسیب و شروع درد در زانو، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید، می‌توانید از بدتر شدن و وخیم‌تر شدن اختلال ایجاد شده به گونه‌ای مؤثری جلوگیری کنید.
در چه زمانی و چه شرایطی انجام عمل جراحی توصیه می‌شود؟
در صورتی که متدهای ترمیمی اولیه نتوانند نتایج مؤثری داشته باشند و یا زمانی که تصویربرداری با اشعه X، نشان‌دهنده تخریب ساختارهای مفصل باشد؛ در چنین شرایطی متخصص ارتوپد، جراحی زانو را توصیه می‌کند تا بیمار به صورت کامل مفصل زانو را با پروتز مصنوعی تعویض کند که به این عمل، تعویض مفصل زانو گفته می‌شود.