حوزه نرم افزار دانش بنیان
با پیشرفت فناوری‌های روز و بدل شدن نرم افزارها به اجزای جدایی‌ناپذیر زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها، حوزه دانش بنیان هم آنها را به عنوان ابزارهای ارتباطی و پیشرفت آینده مطرح نموده است. اما نباید این‌طور برداشت کنید که هر نرم افزاری قادر است در این زمینه گواهی دریافت کند. طبق تعریف دانش بنیان، محصولات این حوزه باید قادر باشند با دریافت حمایت در سطح بین‌المللی به رقابت بپردازند. از این نظر، حوزه فناوری اطلاعات و نرم‌افزار به لحاظ پتانسیل در جایگاهی قرار دارد که قادر است فارغ از سطح تکنولوژی کشور در سطح جهانی به ارزآوری بپردازد،
از آنجایی که زیرشاخه‌های این زمینه کاری می‌توانند تفاوت‌های عمده با یکدیگر و کاربری‌های متنوع داشته باشند، نیاز مبرمی به دسته‌بندی محصولات آنها وجود دارد و معاونت علمی ریاست جمهوری به عنوان مسئول اصلی ارزیابی متقاضیان دریافت گواهی فهرستی تهیه نموده است که شامل تمامی تولیدات با پتانسیل دانش بنیان در زمینه‌های گوناگون می‌گردد. در این فهرست که به نام فهرست کالاها و خدمات دانش بنیان شناخته شده و هر چند وقت یک‌بار با محصولات و زیرشاخه‌های جدید به روز می‌شود، شرکت دانش بنیان در حوزه نرم‌افزار، فناوری اطلاعات و ارتباطات دارای حجم بسیار بالایی محصول است که از نظر متخصصان می‌توانند گواهی دریافت کنند. در ادامه به بررسی دسته‌بندی‌های این زمینه می‌پردازیم و بررسی می‌کنیم که هر کدام از آنها دارای چه ویژگی‌هایی بوده و چه مثال‌هایی از دریافت گواهی توسط آنها در دسترس است.
دسته‌بندی نرمافزارهای دانش بنیان
با توجه به این ویژگی‌ها، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دسته‌بندی زیر را برای محصولات نرم‌افزاری در نظر گرفته‌اند:
- برنامه‌های کاربردی: این نوع از برنامه‌ها همان طور که از نام آنها پیداست، در محیط‌های مختلف استفاده دارند. از میان محصولاتی که در این شاخه پیش از این تأییدیه دانش بنیان را دریافت کرده‌اند می‌توان به نرمافزارهای محتوا محور (تحلیل، آنالیز و مدیریت محتوا)، نرمافزارهای مختص سامانه‌های کاربردی سازمانی (مانند سامانه‌های ERP)، نرمافزارهای بانکی و فین تک، نرمافزارهای مبتنی بر اینترنت اشیاء و M2M، پلتفرم‌های کسب و کار و انواع شبیه‌سازها (مانند موتورهای شبیه‌سازی) اشاره نمود.
- پلتفرم‌ها (سکوها): این قبیل نرم‌افزارها که بر روی مدیریت و تحلیل داده تمرکز می‌کنند نیز قابلیت دانش بنیان شدن دارند. سامانه‌های مبتنی بر داده‌های مکانی (مانند سیستم مدیریت ناوگان حمل و نقل، سامانه‌های نظارت محیطی، سامانه‌های مکان یابی و آمایش سرزمینی و ابزارهای DevOps) همگی جزو نرم‌افزارهایی هستند که در این حوزه پتانسیل دانش بنیان شدن را دارا هستند.
- زیرساخت: این مجموعه از محصولات شامل تمامی نرم‌افزارهایی است که با زیرساخت سیستم‌های گسترده و کلان ارتباط دارند. مثال‌های این دسته از نرم‌افزارها شامل نرمافزارهای زیرساخت شبکه، زیرساخت مخابرات، نرمافزارهای ذخیره‌سازی، مدیریت پردازش فیزیکی و مجازی، نرمافزارهای مدیریت نقاط انتهایی و نرمافزارهای جامع زیرساخت (مانند HPC و VPS) هستند.
چگونه یک نرم‌افزار دانش بنیان می‌شود؟
نرم‌افزارها همان‌طور که گفته شد، دارای دسته‌بندی‌های متعددی در خصوص دانش بنیان هستند. بدیهی است که هر دسته دارای مشخصات متفاوتی است که برای بررسی پتانسیل‌های آن و تعیین دارا بودن یا نبودن شرایط باید ارزیابی شوند. با این حال سه ویژگی اساسی وجود دارد که هر محصولی که بخواهد دانش بنیان شود باید در ساختار خود به آنها دسترسی داشته باشد. این ویژگی‌ها عبارتند از:
تولید در شرکت: اولین اصل مهم در حوزه نرم‌افزار بومی بودن تولید و توسعه نرم‌افزار مورد‌نظر است. شرکت‌های متقاضی نباید برای توسعه نرم‌افزار خود از یک نمونه نرم‌افزار متن باز (open source) استفاده کرده باشند و تمامی فرایند رشد محصول باید در خود شرکت و توسط پرسنل فنی آن صورت پذیرفته باشد. کدنویسی، بررسی و رفع نواقص نیز باید در تمام مراحل در شرکت انجام شده باشد.
به کارگیری فناوری سطح بالا (high tech): محصول باید از سطح فناوری بالایی برخوردار باشد که آن را اصطلاحاً های تک می‌نامند. محصول باید برای تجهیزات در حال استفاده و برای کاربری مدرن توسعه یافته باشد و قادر باشد نیاز کنونی پلتفرم هدف خود را مرتفع کند. محصولاتی که برای تجهیزات از رده خارج شده یا سیستم‌های بیش از حد قدیمی توسعه یافته باشند قادر نیستند گواهی دانش بنیان دریافت کنند.
تکمیل بودن: این ویژگی به طرح اولیه محصول برمی‌گردد. زمانی که متقاضی درخواست دریافت گواهی دانش بنیان را مطرح می‌کند، باید تمامی ماژول‌های مد نظر محصول تکمیل شده باشند و محصول عملاً در مرحله‌ای قرار داشته باشد که بتوان آن را به یک مشتری بالقوه عرضه کرد. بعد از ثبت نام در سامانه دانش بنیان، شرکت‌ها قادر نخواهند بود برای تکمیل نرم‌افزار خود و رفع نواقص از معاونت زمان اضافی درخواست کنند و در صورتی که محصول ارائه شده به ارزیاب فاقد توانایی‌های ذکر شده در مدارک و اطلاعات باشد، از سوی معاونت علمی رد می‌شود.
این سه شرط در حوزه نرم‌افزارها به عنوان شرایط لازم و نه کافی تلقی می‌شوند. باید در نظر داشته باشید که دریافت این گواهی وابسته به توسعه محصول در زمینه‌های دیگر نیز است که پس از ارزیابی تعیین می‌گردند.
موانع سد راه فعالیت برای نرمافزارهای دانش بنیان
شرکت‌های فراوانی در زمینه فناوری اطلاعات خواهان دریافت تأییدیه هستند. شاید به جرئت بتوان گفت در کنار حوزه برق و الکترونیک، فناوری اطلاعات یکی از زمینه‌های کاری است که بیشترین تعداد تأییدیه دانش بنیان را در دیتابیس معاونت علمی به خود اختصاص داده است. با این حال، نمی‌توان کتمان نمود که بسیاری از این فعالان با مشکلات متعددی در کار خود مواجه شده‌اند. به جز مباحث حمایتی و نیاز به توجه بیشتر، معضل اصلی این مجموعه‌ها همکاری سازمان‌ها و صنایع بزرگ با آنها و بهره‌گیری از پتانسیل هایشان است.
تفکر سنتی در حوزه صنعت یکی از بزرگترین موانع کار با شرکت‌های دانش بنیان نرم‌افزاری است. برخی استارتاپ‌های اینترنتی، مانند دیجی کالا یا صرافی‌های معتبر آنلاین، در جایگاهی قرار دارند که نیازی به همکاری با صنایع ندارند و مستقیماً با عموم مردم در ارتباطند. اما بسیاری از فعالان دانش بنیان فناوری اطلاعات خدمات و پلتفرم‌هایی ارائه می‌دهند که باید در قالب سازمانی مورد بهره‌برداری قرار گیرد و عدم همکاری مجموعه‌های بزرگ صنعتی به تصور عدم نیازشان به چنین امکاناتی، باعث عدم بهره‌برداری از این فضا می‌گردد.
جمع‌بندی
حوزه نرم‌افزار بدون شک یکی از آن زمینه‌هایی است که دانش بنیان‌ها قادرند فعالیت‌های بسیار گسترده و موفقی داشته باشند. این موفقیت در گرو حمایت‌های مسئولین و نهادهای حامی مانند معاونت علمی و در کنار آن، انعطاف صنایع و مجموعه‌های اقتصادی کلان کشور به منظور میدان دادن به این شرکت‌هاست. در این زمینه پیشنهاد می‌شود که به جای نگاه به حال این شرکت‌ها، به آینده آنها فکر کنیم و به این درک برسیم که کشورهای مطرح فناوری اطلاعات در سال‌های آتی بدل به قطب‌های فناوری بین‌الملل خواهند شد. لذا کمک به این فعالان هم در سطح خرد و هم در سطح کلان می‌تواند برای کشور ارزش آفرین باشد. آشنایی با نحوه دانش بنیان شدن و معیارهای اخذ گواهی دانش بنیان می‌تواند مقدمه‌ای بر فرایند تولید محصولات معرفی شده تاخط تولید شرکت‌ها نحوه فعالیت‌ها را به شکل بهتری مدیریت و راهبری کند.