یکی از مهم‌ترین سؤالاتی که دانش‌آموزان باید به آن فکر کنند و به یک نتیجه‌گیری نهایی درباره‌ی آن برسند، این است که هدفشان از درس خواندن چیست؟ چرا که اگر دانش‌آموز نداند چرا ساعات زیادی از شبانه‌روز را به درس خواندن اختصاص داده، پس از مدتی دلسرد می‌شود و بدون علاقه و از سر اجبار به درس خواندن می‌پردازد. زمانی که هدف مشخص باشد، انگیزه نیز افزایش می‌یابد و با توجه به این که انگیزه مانند یک نیروی محرکه عمل می‌کند، حتی در مواقع خستگی نیز، دانش‌آموز را به سمت مطالعه و یادگیری سوق می‌دهد و باعث می‌شود که دانش‌آموز با لذت بیشتری درس بخواند و بیشتر پیشرفت کند. تحقیقات علمی نیز ثابت کرده است که اگر دانش‌آموزی با علاقه و به صورت هدفمند درس بخواند، 30 درصد نسبت به دانش‌آموزی که بدون علاقه و بدون هدف درس می‌خواند، بازدهی و راندمان بالاتری خواهد داشت. بد نیست که نگاهی به نظرات و سخنان ارزشمند فلاسفه و نویسندگان بزرگ قرون اخیر درباره‌ی اهمیت مطالعه و کسب دانش بیندازیم.
سقراط حکیم می‌فرماید: "یک جامعه، زمانی به سعادت و فرزانگی می‌رسد که مطالعه، کار روزانه‌اش باشد."
دکارت نیز می‌گوید: "مطالعه، یگانه راهی است برای آشنایی و گفتگو با بزرگان روزگار که قرن‌ها پیش از این، در دنیا به سر برده‌اند و اکنون در زیر خاک منزل دارند."
ویکتور هوگو، از نویسندگان و شاعران بزرگ قرن 19 فرانسه است که آثار ارزشمندی مانند بینوایان و گوزپشت نتردام از او به جای مانده است. او کتاب را به عنوان یک جام جهان نما معرفی می‌کند و می‌گوید: "انسان خوشبخت، کسی است که یکی از این 2 چیز را دارد: کتاب‌های خوب و یا دوستانی که اهل مطالعه‌ی کتاب باشند."
حالا که از اهمیت هدف مند بودن صحبت کردیم، بپردازیم به این که چگونه می‌توان این هدف گذاری را برای درس خواندن انجام داد؟
تعیین هدف، یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند سبب موفقیت شما شود و متأسفانه اکثر دانش‌آموزان نمی‌دانند که هدفشان از درس خواندن چیست و همین موضوع سبب ناکامی آن‌ها می‌شود! شاید تا به حال، نام هدف‌گذاری اسمارت (SMART) به گوشتان خورده باشد. روش اسمارت، یک روش بسیار کارآمد برای تعیین هدف است. این روش به ما می‌گوید که یک هدف‌گذاری صحیح، باید دارای 5 مشخصه باشد و کلمه‌ی SMART نیز از کنار هم گرفتن حرف اول این 5 مشخصه ساخته شده است.
- S: این حرف، اولین حرف کلمه‌ی Specific است که معنای «مشخص» را می‌دهد. اولین ویژگی یک هدف، این است که مشخص باشد. منظور این است که شما باید از تمامی جزئیات هدف خود آگاه باشید. هدف باید واضح و روشن بوده و مبهم و کلی نباشد؛ چرا که شانس رسیدن به یک هدف مشخص، بسیار بیشتر از شانس رسیدن به یک هدف کلی است. اگر قرار است که ویژگی «مشخص بودن» در تعریف یک هدف لحاظ شود، باید به سؤالاتی مانند «چه چیزی می‌خواهم به دست بیاورم؟»، « کِی »، « کجا؟ » و « چرا؟ » پاسخ داده شود. به‌طور مثال:
❌ «می‌خوام درس بخونم و نمره‌ی بالا بگیرم»
✅ «می‌خوام تو امتحانات نیم‌سال اول مدرسه، توی درس ریاضی، نمره‌ی 19 بگیرم».
در حالت اول، صرفاً یک هدف کلی و مبهم تعریف شده است! ولی در حالت دوم، دانش‌آموز با تعیین کردن یک هدف مشخص و واضح، می‌تواند برنامه‌ریزی‌های لازم را برای رسیدن به هدفش داشته باشد.
- M: حرف M برگرفته از حرف اول کلمه‌ی Measurable است که معنای «قابل اندازه‌گیری» را می‌دهد. یک هدف صحیح، هدفی است که متر و معیاری برای سنجش آن در نظر گرفته شود تا شخص بتواند در هر زمانی متوجه شود که چقدر از مسیر را گذرانده و چقدر تا رسیدن به هدفش فاصله دارد.
❌ «می‌خوام بیشتر درس بخونم.»
✅ «می‌خوام ساعت مطالعه‌ی روزانه‌ام رو از 4 ساعت به 5 ساعت برسونم.»
در حالت اول، معیاری برای سنجش عملکرد دانش‌آموز وجود ندارد! اما در حالت دوم، هدف تعیین شده، قابل اندازه‌گیری است و دانش‌آموز با ثبت روزانه‌ی ساعت مطالعه‌ی خود، متوجه خواهد شد که آیا به هدفش رسیده است یا نه.
- A: سومین ویژگی یک هدف این است که باید قابل دست‌یابی (Achievable) باشد. یعنی باید هدفی را برای خود در نظر بگیرید که متناسب با توانمندی‌های شما باشد. چرا که اگر هدفی برای خود مشخص کنید که استعداد، امکانات و زمان لازم برای رسیدن به آن را نداشته باشید، احتمال شکست بسیار بالا خواهد بود!
❌ هدفم اینه که هر روز، 23 ساعت درس بخونم تا موفق بشم!
مثالی که زدیم، نمونه‌ای از یک هدف‌گذاری غیر اصولی است که ویژگی «قابل دست‌یابی بودن» در آن رعایت نشده و اجرای همچین چیزی در واقعیت، بسیار بسیار دشوار است.
- R: مرتبط بودن (Relevant)، چهارمین ویژگی یک هدف صحیح است. یعنی فعالیت‌هایی که برای رسیدن به یک هدف برای خود تعریف می‌کنید و انجام می‌دهید، باید متناسب با هدفی باشد که برای خود در نظر گرفته‌اید و با ویژگی‌های خود شما نیز، مرتبط و هم‌راستا باشد.
- T: زمان یکی از مواردی که اکثر افراد به آن دقت نمی‌کنند، این است که هدف‌گذاری‌شان مدت‌دار نیست و به این موضوع فکر نمی‌کنند که چه زمانی قرار است به هدف خود برسند! آخرین حرف کلمه‌ی SMART را، حرف T تشکیل می‌دهد که به واژه‌ی Timely اشاره دارد. مادامی که یک محدوده‌ی زمانی خاص را برای رسیدن به اهداف مشخص نکنیم، نیازی به اقدام حس نمی‌کنیم و انجام فعالیت‌های مرتبط با آن را به زمانی دیگر موکول می‌کنیم و با گفتن عباراتی مانند «یه روزی انجامش می‌دم!» خودمان را فریب می‌دهیم و بارها دیده شده که این «یه روز» هیچ وقت نرسیده است!
اهمیت برنامه‌ریزی
درباره‌ی ویژگی‌های یک هدف‌گذاری صحیح صحبت کردیم، حالا بپردازیم به این موضوع که چه کارهایی باید برای رسیدن به یک هدف انجام شود؟ اهمیت برنامه‌ریزی بر هیچ‌کس پوشیده نیست. زمانی که یک هدفی را برای خود مشخص می‌کنید و تمام جزئیات مربوط به آن را یادداشت می‌کنید، وقت آن فرا می‌رسد که یک برنامه‌ریزی مدون و اصولی برای رسیدن به هدفتان داشته باشید. کتاب‌ها و دفترهای متعددی در بازار وجود دارد که مختص برنامه‌ریزی تحصیلی است و پیشنهاد می‌شود که اگر هدفتان را مشخص کرده‌اید و با جدیت بیشتری قصد دارد که به صورت هدف خود حرکت کنید، خرید کتاب را در اولویت خود قرار دهید. از شاخص‌ترین این دفاتر، می‌توان به دفتر برنامه‌ریزی قلم‌چی و دفتر برنامه‌ریزی روبیک کنکور گاج اشاره کرد. این دفترهای برنامه‌ریزی، با تفکیک روزهای هفته و تعبیه‌ی جداولی برای وارد کردن میزان ساعات مطالعه، تعداد تست‌های حل شده، میزان آب مصرفی جهت سلامت بدن، وضعیت روحی، نقاط ضعف و قوت و مواردی از این قبیل، سبب می‌شوند که دانش‌آموزان به درک درست و کاملی از وضعیت تحصیلی خود برسند و با بررسی این دفاتر توسط معلم، مشاور تحصیلی و یا والدین خود، میزان پیشرفت خود را بسنجد و مورد بررسی قرار دهند. همچنین با شناخت نقاط قوت و ضعف خود و بررسی راه‌هایی که منجر به پیشرفت بیشتر شده و همچنین مسیرهایی که سبب پسرفت شده، برای ادامه‌ی مسیر خود، از راهکارهای متفاوت و اثربخش‌تری استفاده کنند تا بتوانند بهترین مسیر ممکن را برای رسیدن به اهداف خود بیابند.