احتمالا از افراد میانسال و سالخورده در میان اطرافیانتان درباره سیاتیک شنیده اید. این بیماری بسیار دردناک است و به طوری که فرد مبتلا نمیتواند بدون درد روی صندلی بنشیند. درد سیاتیک به گونه ای است که هرکاری که میکنید تسکین پیدا نمیکند، هرچه قدر که وزنتان را روی صندلی جا به جا کنید، پاهایتان را روی یکدیگر بیندازید یا کف هردو پا را روی زمین بگذارید و یا از کوسن استفاده کنید باز هم درد سیاتیک دست از سرتان بر نمیدارد. در چنین شرایطی در ناحیه باسن و پا احساس درد شدیدی دارید اما این درد تنها در یک سمت بدنتان وجود دارد. برخی اوقات کف پاها و انگشتان پا احساس گز گز دارد. گاهی احساس میکنید که بدنتان تیر میکشد و سیگنال درد به سمت بالا و پایین یا داخل و بیرون ران و ساق پایتان به سرعت حرکت می‌کند. اگر علائم بالا را تجربه میکنید و پای آسیب دیده تان نیز دچار ضعف است، احتمالا علت ناراحتی شما درد سیاتیک است.

سیاتیک چیست؟

سیاتیک اصطلاحی است که برای توصیف علائمی به کار میرود که هنگام فشردگی عصب سیاتیک در یک سمت بدنتان تجربه میکنید. بدن شما دارای ۲ عصب سیاتیک است و یکی در هر سمت بدن قرار دارد به طوری که که در طول پا امتداد یافته است. در بدن انسان بلند ترین عصب اعصاب سیاتیک است. این اعصاب در ریشه به صورت دسته ای از ۵ عصب مجزا در طرفین ستون فقرات قرار دارد. ۲ تا از این ۵ عصب در ستون فقرات از بین مهره های کمری و خاجی (بین مهره های L4 و L5 و بین مهره های L5 و S1) در پایین ستون فقرات خارج میشوند. ۳ عصب دیگر از سوراخ های خاجی در مهره های های S1، S2 و S3 خارج میشوند.

این ۵ عصب در عضله پیریفورمیس که یکی از عضلات عمقی باسن است به یکدیگر میرسند و به یک عصب بزرگتر تبدیل میگردند که از لگن و پشت هر پا عبور میکند و تا پایین پاها میرود.

دو عصب سیاتیک، نخاع را به ماهیچه های ران و ساق پا (که شامل قسمت بیرونی ران پا و عضلات همسترینگ میشود که بیشتر علائم درد سیاتیک در آن ناحیه حس میشود) متصل میکند. هر عصب سیاتیک در کل ساق و مچ پا منشعب میشود و وظیفه مدیریت حرکت پا و دریافت ورودی های حسی آن را بر عهده دارد. ورودی های حسی شامل مواردی همچون درد، احساس خارش، بی حسی و ... میشود.

منشا درد سیاتیک چیست؟

اگر یک ورزشکار حرفه ای نیستید به احتمال زیاد درد سیاتیک شما ناشی از فشاری است که دیسک کمر به ریشه عصب سیاتیک وارد کرده است. در ستون فقرات زمانی که مهره ها روی یکدیگر میلغزند، بیرون زدگی استخوان مهره ممکن است به یکی از ریشه های عصب سیاتیک در نزدیکی خود فشار وارد کند. این فشار باعث ایجاد التهاب و سوزش میشود و علت ایجاد مجموعه ای از علائم از جمله سوزش، بی حسی، درد و گاهی ضعف در پاها است.

هر عصب سیاتیک در ساق و مچ پاها به اعصاب کوچکتری منشعب میشود به همین علت احتمالا علائم درد را در نقاط مختلفی تجربه کنید.

تمام افراد مبتلا به سیاتیک مجموعه علائم یکسانی تجربه نمیکنند. به عنوان مثال برخی از مبتلایان در کف پاها و انگشتان پا احساس درد و بی حسی میکنند و برخی دیگر قسمت بیرونی رانشان تیر میکشد.

در بیشتر مواقع اگر علائم سیاتیک ناشی از لغزیدگی دیسک بین مهره ای باشد بدون نیاز درمان خاصی به طور خود به خود برطرف میشود. اما از آنجا که در سیاتیک خود یکی از علائم یک بیماری زمینه ای است و بیماری به حساب نمی آید، ممکن است از علائم یک بیماری زمینه ای در ستون فقرات باشد که به درمان ویژه نیاز دارد. به عنوان مثال درد سیاتیک میتواند از علائم تحلیل رفتن دیسک بین مهره ای، تنگی کانال نخاعی یا اسپوندیلوزیس باشد. اگر شما به مشکل زمینه ای همچون تحلیل رفتگی ستون فقرات یا تنگی کانال نخاعی مبتلا هستید احتمالا علاوه بر درد سیاتیک علائم دیگری نیز تجربه میکنید. به عنوان مثال ممکن است در ناحیه کمر دچار گرفتگی باشید یا مشکلاتی همچون اسپاسم یا مشکل در چرخیدن به طرفین را تجربه کنید.

علائم سیاتیک

علائم سیاتیک میتواند گه گاهی بروز کند و دردناک باشد یا بسیار شدید و ناتوان کننده باشد. نوع دقیق علائم به این بستگی دارد که کدام عصب نخاعی تحت فشار قرار گرفته است. ممکن است بیش از یک ریشه از این عصب درگیر شده باشد.

برخی از علائم مختص ریشه های عصب سیاتیک است ولی برخی دیگر که بسیار متداول هستند در تمام انواع سیاتیک بروز میکند.

علائم متداول سیاتیک

معمولا هربار تنها یک پا درگیر علائم سیاتیک میشود و این علائم از ناحیه کمر یا باسن به ران پا و در ادامه به سمت ساق و کف پا منتشر میشوند. سیاتیک ممکن است باعث بروز درد در جلو، پشت، بخش داخلی و بیرونی ران و ساق پا شود. از علائم متداول سیاتیک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

درد

درد سیاتیک ممکن است ادامه دار یا متناوب باشد. این درد معمولا به صورت سوزش یا دردی ناگهانی که تیر میکشد تجربه میشود. معمولا شدت درد سیاتیک در پا بیشتر از کمر است. درد در پا بیشتر در ناحیه ساق پا بروز میکند.

تغییرات حسی

ممکن است در پشت ساق پا احساس بی حسی، گزگز یا حس سوزن سوزن داشته باشید.

ضعف

ممکن است در ساق پا یا کف پا احساس ضعف داشته باشید. احساس سنگینی در پای آسیب دیده ممکن موجب دشواری در بلند کردن پا از روی زمین شود.

با تغییر وضعیت بدن ممکن است درد شدت یا تسکین یابد.

قرار دادن بدن در وضعیت های خاصی ممکن است بر شدت درد سیاتیک اثر بگذارد:

• ممکن است هنگام نشستن، سعی برای ایستادن، ایستادن برای مدتی طولانی، هنگام خم کردن ستون فقرات به سمت جلو، چرخش به طرفین یا در زمان سرفه کردن درد سیاتیک بدتر شود.
• ممکن است هنگام دراز کشیدن درد سیاتیک شدت یابد یا ثابت بماند و در خوابتان اختلال ایجاد کند. دراز کشیدن به پشت در حالی که زانوها از سطح زمین فاصله دارد و بین زانو ها و زمین یک بالش به عنوان تکیه گاه قرار داده اید یا دراز کشیدن به پهلو در حالی که یک بالش را میان پاهایتان گذاشته اید میتواند به تسکین درد سیاتیک کمک کند.
• ممکن است هنگام راه رفتن، حین استفاده از کیسه آب گرم در پشت لگن،‌ یا انجام تمرینات مخصوص لگن درد سیاتیک تسکین یابد.

ممکن است علائم دیگری نیز وجود داشته باشد که مختص ریشه عصبی آسیب دیده است. عصب سیاتیک از ترکیب ۵ ریشه عصبی L4، L5، S1، S2 و S3 تشکیل شده است.

علائم سیاتیک برای هر ریشه عصبی

معمولا زمانی که ریشه های عصب سیاتیک L4، L5 و یا S1 تحت فشار قرار بگیرند علائم سیاتیک بروز میکنند. در ادامه به علائم سیاتیک ناشی از هر یک از این ریشه های عصب سیاتیک میپردازیم:

• علائم سیاتیک ناشی از ریشه عصب L4:
  • درد در لگن، ران و نواحی داخلی زانو و ساق پا
  • از دست دادن حس در داخل ساق پا
  • ضعف در عضلات ران و لگن که وظیفه نزدیک کردن پاها به یکدیگر را دارند
  • کاهش رفلکس حرکتی زانو
• علائم سیاتیک ناشی از ریشه عصب L5:
  • درد در باسن و بیرون ران و و ساق پا
  • از دست رفتن حس در ناحیه پوست رو و میان انگشت شست پا و انگشت دوم
  • ضعف عضلات باسن و ساق پا
  • دشواری در حرکت دادن مچ پا و بلند کردن انگشت شست پا
• علائم سیاتیک ناشی از ریشه عصب S1 (سیاتیک کلاسیک):
  • درد در باسن، پشت ساق پا و کنار پا
  • از دست دادن حس در انگشتان سوم، چهارم و پنجم پا
  • دشواری در بلند کردن پاشنه پا از روی زمین یا هنگام راه رفتن روی نوک پا
  • ضعف عضلات باسن و کف پا
  • کاهش رفلکس حرکتی مچ پا

درد سیاتیک بیشتر زمانی بروز میکند که ریشه های عصبی بر اثر یک بیماری التهابی همچون فتق دیسک کمر یا اسپاسم عضلات لگن تحریک شده باشند. اگر به یک عصب فشار وارد شود معمولا علائم با شدت بالایی بروز میکنند و منجر به ضعیف شدن پا و از دست رفتن عملکرد آن به طرز قابل توجهی میشود.

انواع سیاتیک

بسته به مدت زمانی که علائم بروز میکنند و اینکه یک یا هردو پا درگیر درد باشد، سیاتیک دارای انواع مختلفی است:

• سیاتیک حاد: درد سیاتیک حاد اخیرا حمله کرده و به مدت ۴-۸ هفته ادامه دارد. این نوع درد معمولا خود به خود برطرف میشود و نیازی به درمان پزشکی ندارد.
• سیاتیک مزمن: درد سیاتیک مزمن ادامه دار است و بیش از ۸ هفته طول میکشد و معمولا خود به خود برطرف نمیشود. بسته به منشا درد،‌ سیاتیک مزمن ممکن است به درمان غیرجراحی یا جراحی نیاز داشته باشد.
• سیاتیک متناوب: درد سیاتیک متناوب هردو پا را به طور متناوب درگیر میکند. این نوع سیاتیک بسیار نادر است و ممکن است ناشی از تحلیل رفتگی مفصل ساکروایلیاک باشد.
• سیاتیک دوطرفه: درد سیاتیک دو طرفه در هر دو پا به طور همزمان بروز میکند. این نوع سیاتیک نادر است و ممکن است به دلیل تغییر در مهره و دیسک بین مهره ای در چند سطح از ستون مهره ها به علت تحلیل رفتگی ایجاد شود. علت دیگر این نوع سیاتیک میتواند سندرم دم اسبی باشد.

از اصطلاح «سیاتیک کیف پول» که معادل عبارت انگلیسی wallet sciatica است ممکن است برای توصیف درد سیاتیکی استفاده شود که هنگام نشستن روی کیف پول (یا هر شئ دیگری که در جیب پشت شلوار گذاشته شده است) بروز میکند.

در درمان سیاتیک تمرکز بر رسیدگی به علت علائم است. برای تشخیص صحیح لازم است با پزشک مشورت کنید تا احتمال وجود مشکلات جدی بررسی شود و درمان های لازم صورت گیرد.