به بیانی دیگر، در بارداری خارج رحمی، با بزرگ شدن جنین، بافت غیرمعمولی که لانه‌گزینی در آن رخ داده است، پاره می‌شود و این امر می‌تواند منجر به مرگ مادر گردد. بنابراین، به محض اطلاع از حاملگی خارج رحمی باید ختم بارداری یا سقط جنین انجام شود.
بارداری خارج از رحم چگونه رخ می دهد؟
علت اصلی بارداری خارج از رحم رشد جنین در محلی غیر از رحم است. روند لقاح تخمک و اسپرم به این صورت است که تخمک پس از آزادسازی از تخمدان، به داخل لوله‌های فالوپ می‌رود. اسپرم نیز از مسیر واژن خود را به لوله‌ها می‌رساند و در آن‌جا با تخمک لقاح می‌یابد. با آغاز رشد رویان، در مدت زمان کوتاهی سلول تخم به سمت رحم حرکت می‌کند و در آن‌جا به رشد خود تا زمان تولد ادامه می‌دهد.
در برخی موارد، تخمک لقاح‌یافته به تخمدان برمی‌گردد و یا در همان لوله فالوپ یا بخش دیگری از حفره شکمی باقی می‌ماند و به رشد خود ادامه می‌دهد. از آنجایی که سایر نقاط ذکر شده، فضای کافی برای بزرگ شدن جنین را ندارند؛ لذا بافت این نقاط پس از چند هفته متورم گشته و پاره می‌شود و همین امر، خونریزی داخلی و مرگ مادر را در پی خواهد داشت.
انواع بارداری خارج از رحم
انواع حاملگی‌های خارج رحمی بسته به محل وقوع، عبارتند از:
- بارداری لوله‌ای: شایع‌ترین نوع حاملگی خارج رحمی که لانه‌گزینی جنین در لوله‌های فالوپ و به‌خصوص در قسمت آمپول لوله رخ می‌دهد.
- بارداری تخمدانی: در این شرایط، تخمک لقاح‌یافته در همان حالت چسبیده به تخمدان شروع به رشد می‌کند.
- بارداری هتروتوپیک: نادرترین نوع حاملگی خارج رحمی که در آن بارداری دوقلو رخ می‌دهد؛ اما یک قل درون رحم و قل دیگر خارج از رحم تشکیل می‌شود.
- بارداری شکمی: در صورتی رخ می‌دهد که لقاح و تشکیل جنین درون حفره شکمی رخ دهد.
- بارداری دهانه رحم: گاهی تشکیل جنین و لانه‌گزینی آن به جای داخل رحم، در نزدیکی دهانه رحم اتفاق می‌افتد که نوعی بارداری خارج رحمی محسوب می‌شود.
- بارداری در محل برش سزارین: در برخی بانوان ممکن است تشکیل و رشد جنین در محل برش سزارین قبلی رخ دهد که این مورد نیز یکی دیگر از انواع حاملگی‌های خارج رحم محسوب می‌شود.
علت وقوع بارداری خارج رحمی چیست؟
یکی از علل اصلی مرگ مادران در سه‌ماهه اول بارداری، حاملگی خارج رحمی است. هرچند این عارضه غالباً بر اثر اختلالات ژنتیکی به وقوع می‌پیوندد؛ اما تحت تأثیر عوامل دیگری نیز است. ازجمله برخی از علل شناخته شده دخیل در بارداری‌های خارج رحمی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- جراحی رحمی
- بستن لوله‌های رحم (توبکتومی)
- جراحی و آسیب دیدگی لوله فالوپ
- سابقه سقط جنین
- بیماری التهابی لگن
- اندومتریوز
- تومورهای خوش‌خیم عضله رحم (فیبروم)
- بارداری در سن بالا
- مصرف دخانیات
چه افرادی مستعد حاملگی خارج از رحم هستند؟
بارداری در سنین بالای 35 سال، خطر وقوع حاملگی خارج رحمی را بیشتر می‌کند. همچنین سابقه بارداری خارج رحمی، شانس وقوع مجدد آن را افزایش می‌دهد. باید دانست در خانم‌هایی که قرص‌های شیردهی مصرف می‌کنند و یا در افرادی که با وجود آی یو دی باردار شده‌اند، ریسک بارداری خارج رحمی بیشتر است.
عفونت کلامیدیا و در پی آن، ابتلا به بیماری التهاب لگن (PID) نیز به دلیل وارد کردن آسیب و زخم به لوله‌های رحمی، افراد را بیشتر از سایرین مستعد بارداری خارج رحمی می‌کند.
بررسی علائم بارداری خارج رحم
نشانه‌های حاملگی خارج رحمی معمولاً در اوایل بارداری مشاهده می‌شود. البته در برخی موارد نیز ممکن است فرد هیچ علائمی در خود احساس نکند و فقط پس از پارگی لوله رحمی یا بافت‌های دیگر، متوجه این عارضه شود. به همین دلیل معاینات منظم و زیر نظر پزشک بودن می‌تواند فرد را هرچه زودتر از وقوع بارداری خارج رحمی مطلع کند. ازجمله علائم این عارضه خطرناک عبارتند از:
- احساس درد در زیر شکم، کمر، لگن، شانه و گردن
- لکه‌بینی یا خونریزی
- خونریزی به رنگ قهوه‌ای تیره
- حساس شدن سینه‌ها به لمس
- تپش قلب یا غش
- حالت تهوع و استفراغ
آیا IVF باعث وقوع حاملگی خارج از رحم می شود؟
امروزه با افزایش تخصص و تبحر پزشکان و پیشرفت فناوری‌های مدرن، احتمال خطا و کاشت جنین از طریق IVF در محلی به غیر از حفره رحمی بسیار کم است؛ به طوری که می‌توان گفت خطر حاملگی خارج رحمی به روش طبیعی و یا به کمک آی‌وی‌اف، یکسان است.
اما در موارد بسیار معدود و نادری نیز ممکن است تجربه کم و عدم دقت تکنسین مربوطه، موجب کاشت جنین در بافت‌های خارج رحمی شود.
اصلی‌ترین روش‌های تشخیص بارداری خارج رحمی
پس از مشاهده علائم بارداری خارج رحمی توسط فرد باردار، پزشک به منظور تشخیص قطعی این عارضه از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
- معاینات شکمی و واژینال: در طول معاینات واژن و دهانه رحم، احساس درد از جانب فرد در ناحیه لگن می‌تواند نشانه‌ای از بروز حاملگی خارج رحمی باشد. همچنین در این معاینات وجود توده شکمی، ترشحات واژینال و یا تغییر اندازه رحم و تخمدان نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- سونوگرافی: در این روش پزشک به منظور بررسی خونریزی‌های داخلی از سونوگرافی شکمی استفاده می‌کند. از طرفی دیگر، در صورت عدم مشاهده ساک حاملگی در هفته 6 بارداری، پزشک جهت ارزیابی ساختارهای لگنی، رحم و لوله‌های رحم و وقوع احتمال حاملگی خارج رحمی از سونوگرافی واژینال کمک می‌گیرد. باید ذکر کرد که اگر نتایج سونوگرافی واژینال دقیق نباشد، پزشک از سونوگرافی داپلر یا سونو رنگی استفاده می‌کند.
- آزمایش خون و ادرار: این آزمایشات به منظور ارزیابی سطح میزان هورمون HCG تجویز می‌شود که غیرنرمال بودن آن می‌تواند خبر از احتمال وقوع حاملگی خارج رحمی داشته باشد.
درمان حاملگی خارج از رحم چگونه است؟
متأسفانه درصورت وقوع بارداری خارج رحمی، هیچ راه‌حلی برای جابه‌جایی جنین به رحم وجود ندارد و تنها راه درمان، سقط جنین و خاتمه بارداری است. نحوه خاتمه بارداری براساس محل تشکیل جنین و سایز آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بدین‌گونه که افراد با نشانه‌های خطرناک و علائم حیاتی ناپایدار باید هرچه سریع‌تر مورد عمل جراحی قرار گیرند و پس از ایجاد چند برش کوچک در زیر شکم، از طریق ابزار لاپاراسکوپی و بدون صدمه زدن به لوله‌های فالوپ، جنین از بدن آن‌ها خارج گردد. شایان ذکر است که درصورت رشد زیاد جنین در لوله فالوپ و پارگی لوله، باید طی عمل جراحی، لوله فالوپ خارج شود.
در مواردی که جنین رشد کمی داشته و زودتر به عارضه حاملگی خارج رحمی پی برده شده، پزشک با تزریق داروی متوترکسات به بافت موردنظر (با هدف از بین بردن سلول‌های درحال‌رشد رویان)، زمینه سقط دارویی را فراهم می‌کند. در این شرایط، فرد 2 ساعت پس از تزریق دارو مرخص شده و بعد از 6 الی 8 هفته، هورمون‌های بارداری به صفر می‌رسد که این موضوع نشان‌دهنده ختم بارداری و سقط طبیعی جنین است.
البته در برخی موارد نیز احتمال سقط خودبه‌خودی جنین نیز وجود دارد که با تست سنجش سطح هورمون HCG مشخص می‌شود. باید دانست که درصورت سقط جنین، سطح هورمون HCG کاهش می‌یابد.
بارداری طبیعی بعد از بارداری خارج رحمی
به‌طور کلی، افراد بعد از خاتمه حاملگی خارج رحمی و پس از برقراری مجدد چرخه قاعدگی می‌توانند برای بارداری مجدد اقدام نمایند؛ اما پزشکان توصیه می‌کنند که این امر تا چند ماه پس از خاتمه بارداری خارج رحمی، به تأخیر افتد. طبق منابع، 70% از افراد پس از گذشت 2 سال از تجربه حاملگی خارج رحمی، می‌توانند به‌طور طبیعی باردار شوند.
سخن پایانی
همان‌طور که ذکر شد، حاملگی خارج رحمی، یک وضعیت خطرناک برای مادر محسوب می‌شود و باید هرچه سریع‌تر تشخیص و درمان شود. بدین منظور، دقت به زمان‌های شروع و پایان چرخه‌های قاعدگی، توجه به علائم غیرمعمول و انجام معاینات منظم از اولین اقدامات ضروری جهت جلوگیری از پیشرفت بارداری خارج رحمی است. همچنین، افراد با سابقه بارداری خارج از رحم، درصورت بارداری مجدد باید با سونوگرافی زودهنگام از لانه‌گزینی جنین در محل صحیح (درون رحم) اطمینان یابند.
منابع:
https://www.webmd.com/baby/pregnancy-ectopic-pregnancy
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9687-ectopic-pregnancy
https://raadinahealth.com/fa/blog/causes-of-ectopic-pregnancy