مقالات علمی و مقالات ارائه شده در کنفرانس ها مهم ترین خروجی برای انتشار یافته های پژوهشی است. ارائه های همایش های علمی به عنوان مجموعه مقالات کنفرانس ها منتشر می شوند. مقالات منتشر شده شاخصی از فعالیت های علمی و مشارکت های پژوهشی جهانی است. علاوه بر این، تجزیه و تحلیل اینکه چگونه مقالات منتشر شده استناد دریافت کردند، بینشی نسبت به تاثیر خروجی تحقیقاتی ارائه می دهد. مدارک علمی تنها خروجی دانشگاهیان نیستند، اما به عنوان یک پیوند کلیدی عمل می کنند که امکان استفاده عمومی از خروجی علمی را فراهم می کند.
بنیاد علم آمریکا NSF، به بررسی مدارک علمی جهان با محوریت آمریکا پرداخته است که خواندن این مطالب منجر به کمک برای درک بهتر از مقالات علمی جهان و ایران خواهد شد. بنابراین، در این گزارش کتابسنجی به بررسی عملکرد آمریکا، هم تالیفی بین المللی و استنادات، الگوی هم تالیفی بین المللی قبل و بعد از شیوع ویروس کرونا پرداخته خواهد شد.
هم تالیفی بین المللی و استنادات
تحقیقات در حوزه موضوعی علوم و مهندسی در دهه گذشته به طور پیوسته افزایش داشته است. این روند در استنادات و هم تالیفی بین المللی دیده می شود. محققان با هم تالیفی بین المللی، تخصص علمی را فراتر از مرزهای کشور خود جمع آوری می کنند، این هم تالیفی بین المللی به صورت مستقیم (هم تالیفی در یک مقاله مشترک) و غیر مستقیم (ارجاع دهی به مقالات محققان بین المللی) است. اندازه گیری در سطح کشور، هم تالیفی بین المللی و استناد به شدت تحت تاثیر وسعت و سیاست های کشور است. برای مثال، برخی کشورها به برخی از تحقیقات شان بودجه پژوهشی ترجیحی اختصاص می دهند، مثل بودجه اتحادیه اروپا برای تحقیقات و نوآوری.
هم تالیفی بین المللی به دلایلی شامل توسعه روابط علمی با بقیه محققان، دسترسی به وسایل پرهزینه مشترک، یا برای برآوردن شرایط مرتبط با بودجه تحقیقاتی که نیاز به همکاری بین المللی دارد، اتفاق می افتد. مزایای هم تالیفی بین المللی شامل: دستیابی به نتایجی است که هیچ کشوری نمی تواند به تنهایی به آن دست یابد. آموزش نیروی کار قوی در حوزه مهندسی و علم، برای محققان کشورهای در حال توسعه؛ ارتقای علم داخلی؛ افزایش تأثیر اکتشافات از طریق توزیع بهتر دانش؛ تقویت روابط علمی و دیپلماتیک؛ و تقویت احساس مسئولیت مشترک برای اقدامات آینده، است.
مقالات با هم تالیفی داخلی بین محققان در بخش‌های دانشگاهی، دولتی و صنعتی در مقایسه با مقالات تک نویسنده یا نویسندگان تنها از یک بخش، نرخ استناد بالاتری دریافت می‌کند.
الگوی هم تالیفی بین المللی
منظور از هم تالیفی بین المللی، مقالاتی است که نویسندگانی از دانشگاه یا موسسات پژوهشی از حداقل دو کشور دارند. درصد هم تالیفی بین المللی جهان در حوزه مهندسی و علوم از 18 درصد در سال 2010 به 23 درصد در سال 2020 افزایش داشته است. روابط بین المللی در میان محققان منجر به گسترش قابلیت های تحقیقاتی در سراسر جهان شده است. نویسندگان با وابستگی سازمانی ایالت متحده آمریکا بزرگترین درصد هم تالیفی بین المللی را داشته اند. محققان این کشور در 239344 مقاله تقریبا 35 درصد در سال 2020 حاصل هم تالیفی بین المللی داشته اند. کشورهایی که بیشترین میزان هم تالیفی را با محققان آمریکایی داشته اند به ترتیب با کشورهای چین، انگلیس، آلمان و کانادا بوده اند.
ایالات متحده امریکا در 40 درصد از مقالات در سال 2020 هم تالیفی داشته است. شکل 1، نرخ هم تالیفی بین المللی 15 کشور برتر جهان در حوزه های موضوعی علوم و مهندسی را نشان می دهد. بر این اساس، نرخ هم تالیفی بین المللی در هر کشور متفاوت است. بالاترین میزان نرخ هم تالیفی بین المللی برای کشورهای انگلیس (65 درصد)، استرالیا (62 درصد)، فرانسه (61 درصد) و کانادا (58 درصد) و پایین ترین میزان نرخ هم تالیفی نیز به ترتیب مربوط به کشورهای هند (22درصد)، چین (22درصد) و روسیه (25 درصد) است. در میان 15 کشوری که بیشترین میزان مقاله را داشته اند نرخ هم تالیفی خارجی در سال 2020 متفاوت است: عربستان صعودی (76 درصد)، سوئیس (73 درصد) و بلژیک (72 درصد) نرخ هم تالیفی نسبتا بالایی دارند، در حالی که این شاخص برای برزیل کمتر از 35 درصد است.
شکل 1. نرخ هم تالیفی بین المللی 15 کشور برتر جهان در حوزه‌ی موضوعی علوم و مهندسی
نرخ هم تالیفی بین المللی از سال 2018، 2019 و 2020 افزایش داشته است، این امر نشان دهنده این است که کووید 19 بر میزان هم تالیفی بین المللی تاثیر نداشته است. با این حال، احتمال تأثیر تأخیر بر مقالات منتشر شده وجود دارد، زیرا ظاهر مقالات در مجلات با داوری همتا معمولاً طی چندین سال تغییر می‌کند.
در سطح جهانی، خروجی مقالات علمی تغییر کرده است و الگوی هم تالیفی خارجی آمریکا به خصوص در کشورهای آسیایی تغییر داشته اند که شکل 2 آن را نشان می دهد. در سال 1996، بیشترین میزان هم تالیفی خارجی آمریکا با انگلیس بود، که 13 درصد از میزان هم تالیفی خارجی را به خود اختصاص داده بود. در حالی که چین (با 26 درصد) بیشترین میزان هم تالیفی خارجی را با آمریکا در سال 2020 داشته است. در سال 2020، تقریبا یکی از هر چهار مقاله دارای هم تالیفی خارجی، با همکاری محققانی که وابستگی سازمانی چین داشتند نگارش شده اند. هم تالیفی ایالات متحده و چین در انتشار مقالات علمی، که تحت حمایت مالی آژانس از ایالات متحده و چین بوده، به نفع هر دو کشور و همچنین علم جهانی بوده است. همکاری‌های ایالات متحده و چین با قابلیت‌های علمی و فناوری رو به رشد چین، مانند افزایش هزینه‌های تحقیق و توسعه و جوایز علمی همزمان بود.
شکل 2.روند هم تالیفی آمریکا با انگلیس و کشورهای آسیایی از سال 1996 تا 2020
هم تالیفی امریکا با کشورهای آسیایی در طول زمان تغییر کرده است. از سال 1996 تا 2020، مقالات ایالات متحده با ژاپن به طور کلی کاهش یافت، اما به تدریج با هند افزایش یافت. از سال 1996 تا 2020 مقالات ایالات متحده با ژاپن به طور کلی کاهش یافت، اما به تدریج با هند افزایش یافت. هم تالیفی کره جنوبی با ایالات متحده از سال 1996 تا 2012 رشد کرد و سپس از سال 2014 تا 2020 کاهش یافت زیرا کره جنوبی مشارکت خود را با سایر کشورهای آسیایی افزایش داد. در همین حال، درصد هم تالیفی ایالت متحده با کانادا و کشورهای اروپایی از قبیل انگلیس، آلمان، فرانسه، سوئیس، ایتالیا، هلند و سوییس مقدار کمی افزایش داشته است.
از سال 1996، کشورها بیش از 75 درصد از تولید نشریات جهان را با حداقل یک نویسنده آمریکایی برای یک چهارم یا بیشتر از مقالات بین‌المللی خود منتشر می‌کنند، به استثنای روسیه و اسپانیا از سال 2018 تا 2020، فرانسه در سال 2008 و ایران در اکثر سال ها. از سال 1996 تا 2020، کانادا، چین و کره جنوبی هم تالیفی بیشتری با آمریکا داشتند اما درصد هم تالیفی در سال های اخیر کاهش یافته است زیرا این کشورها همکاری خود را با سایر کشورها، به ویژه در منطقه اقیانوس آرام افزایش داده اند.
نرمال سازی هم تالیفی بین المللی با خروجی کشورها از مدارک علمی، امکان مقایسه مستقل از اندازه کشور را فراهم می کند. شاخص هم تالیفی بین المللی از سهم یک کشور از همکاری با کشور دیگر بر سهم کلی آن از همکاری های بین المللی با همه کشورها به دست می آید. عدد یک نشان دهنده این است که میزان هم تالیفی بین دو کشور دقیقاً متناسب با سهم کلی آنها از همکاری های بین المللی است. مقادیر شاخص بالاتر از 1.0 نشان دهنده روابط قوی تر و امتیازات کمتر از 1.0 نشان دهنده روابط مشارکتی ضعیف تر است. شکل 3، هم تالیفی بین المللی آمریکا با کشورهای منتخبی که بیشترین تعداد مدارک علمی را منتشر کرده اند. شاخص مقالات بین‌المللی در حوزه موضوعی علوم و مهندسی بین ایالات متحده و سایر کشورهای تحقیقاتی بزرگ از سال 1996 تا 2020، به جزء کشورهای کره جنوبی (1.4 به 1.1)، ژاپن (1.0 تا 0.9) و هند (0.9 تا 0.8)، افزایش داشته است،
شکل 3. هم تالیفی بین المللی آمریکا با کشورهای منتخبی که بیشترین تعداد مدارک علمی را منتشر کرده اند.
مدارک علمی در مورد ویروس کرونا و هم تالیفی بین المللی
با شروع شیوع ویروس کووید 19 تحقیقات مربوط به کووید 19 و سارس افزایش یافت.
اوایل شیوع کرونا، دفتر سیاست علم و فناوری کاخ سفید OSTP، اقدام به فراخوان به متخصصان هوش مصنوعی کشور برای توسعه تکنیک‌های جدید متن و داده کاوی داد تا به جامعه علمی کمک کند به سؤالات علمی با اولویت بالا مرتبط با COVID-19 پاسخ دهد. OSTP با چند موسسه مهم امریکا مشارکت کرد. این کنسرسیوم مجموعه تحقیقات باز کووید 19 با نام CORD-19 منتشر کردکه در اولین ماه انتشار خود بیش از 1.5 میلیون بازدید وب و بیش از 75000 بار دانلود دریافت کرد. را با مقالات و مقالات پیش چاپ مرتبط با کووید 19 و موضوعات مرتبط با آن راه اندازی کرد. پذیرش مقالات با موضوع کووید 19 سریع بود. CORD-19 در اولین ماه انتشار خود بیش از 1.5 میلیون بازدید وب و بیش از 75000 بار دانلود دریافت کرد. تعداد مقالات داوری شده و مقالات پیش چاپ در ماه می افزایش داشت که به بیش از 107000 مقاله در سال 2020 رسید که شکل 4 آن را نشان می دهد.
آمریکا و چین بیشترین تعداد مقالات کروناویروس را در سال 2020 منتشر کرده اند، که جدول 1، آن را نشان می دهد. مجموع مقالات علمی با موضوع کووید 19 در اسکوپوس برابر با 59000 تا بود که پس از حذف مقالات پیش چاپ، یادداشت ها و مواد تحریره به این تعداد رسید. ایتالیا و اسپانیا، کشورهایی بودند که ویروس کرونا در آنها سریع شیوع پیدا کرد، در رتبه‌های سوم و ششم از نظر حجم مقالات کرونا قرار دارند. روند مقالات ایتالیا و اسپانیا با روند گسترده تری از کشورهای دارای نرخ بالاتر ابتلا به کووید-19 در سال 2020 بوده است.
جدول 1. 15 کشور، منطقه جغرافیایی و اقتصادی که بیشترین مقالات کروناویروس را منتشر کرده اند.
شکل 4. روند مقالات با موضوع کووید 19 در سال 2020
هم تالیفی بین المللی با موضوع کرونا در 22 درصد بوده است، که برای مقالات با موضوع مهندسی و علوم 23 درصد تخمین زده شده است. آمریکا- چین، آمریکا- انگلیس، از مهم ترین الگوهای هم تالیفی بین المللی در مقالات علمی با موضوع کووید 19 بوده اند که شکل 5، آن را نشان می دهد. هر رنگ در نقشه منطقه جغرافیایی آن کشور را نشان می دهد. اندازه هر آیتم نشان دهنده تعداد مقالات علمی منتشر شده آن در مورد ویروس کرونا است و خط بین کشورها متناسب با تعداد مقالات مشترک و فاصله بین گره ها نشان دهنده ارتباط است. تجزیه و تحلیل شبکه نشان می دهد که کشورهای اصلی مرکزی نقشه مثل آمریکا، چین، انگلیس، اتحادیه اروپا و کانادا هستند.
شکل 5. شبکه هم تالیفی مقالات با موضوع کرونا ویروس
الگوی هم تالیفی در مقالات منتشر شده در زمان شیوع کووید 19 با مقالات قبل از شیوع این ویروس متفاوت بوده است. نسبت مقالات کووید 19 در مقالاتی که نویسنده اول آنها در سال 2019 زن بوده، 19 درصد کمتر از مقالاتی بوده که در همان سال و در همان مجله منتشر شده اند. این کاهش مشارکت زنان در پژوهش نیز در نظرسنجی آوریل 2020 از 4535 دانشمند آمریکایی و اروپایی نشان داده شده است. دلیل کم شدن مشارکت زنان می تواند متوجه کاهش ساعات کار آنها و سهم نامتناسب بیشتری از مراقبت های خانگی و خانواده نسبت به همتایان مرد در طول همه گیری شدند. علاوه بر این، اعضای هیئت علمی و دانشجویان دکترا که به نظرسنجی انجمن مالی آمریکا در اکتبر 2020 پاسخ دادند، در مقایسه با اعضای هیئت علمی ارشد، اثرات منفی بر زمان صرف شده برای تحقیق، بهره‌وری تحقیقات خود گزارش‌شده، سلامت، انزوا و سایر اقدامات مشابه گزارش کردند.
نتیجه گیری:
میزان مقالات ایران با هم تالیفی بین المللی کمتر از کشورهای مقایسه شده است. میزان هم تالیفی محققان ایرانی با محققان آمریکایی کمتر از الگوی بررسی شده است. ایران یازدهمین کشوری است که بیشترین تعداد مقالات با موضوع کرونا را منتشر کرده است. شبکه هم تالیفی بین المللی کشورها نشان می دهد که ایران با کشورهای خاورمیانه هم تالیفی نداشته است.
منبع:
https://ncses.nsf.gov/pubs/nsb20214/international-collaboration-and-citations