آندوسکوپی معده چیست و چگونه انجام می شود؟

 آندوسکوپی معده عملی است که برای مشاهدۀ داخل مری، معده و دوازدهه (اثنی‌عشر) با استفاده از لولۀ منعطف و نازکی به نام آندوسکوپ انجام می‌شود. آندوسکوپ مجهز به لنز دوربین و منبع نور است. از عمل آندوسکوپی گاهی با اصطلاح گاستروسکوپی نیز یاد می‌شود. متخصص آندوسکوپی با انجام این عمل به تصویر واضحی از لایۀ پوشش‌دهندۀ داخل معده دست پیدا می‌کند و می‌تواند وجود بیماری‌های مختلف را بررسی کند. پزشک گاهی عمل بیوپسی را نیز انجام می‌دهد، یعنی نمونۀ کوچکی از بافت معده را برمی‌دارد تا در آزمایشگاه زیر میکروسکوپ تجزیه و بررسی شود. متخصص آندوسکوپی نمونۀ بافت را به روشی بدون‌درد از طریق آندوسکوپ و با استفاده از فورسپسی ظریف برمی‌دارد.   

کاربردهای اندوسکوپی معده

آندوسکوپی معده به دلایل مختلفی انجام می‌شود که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ارزیابی علائم: آندوسکوپی معده در ارزیابی علائم درد بالای شکم، حالت تهوع، رفلاکس اسید، استفراغ، مشکل در بلع و دیگر علائم دستگاه گوارش فوقانی به پزشکان کمک می‌کند؛
• تشخیص بیماری: آندوسکوپی برای تشخیص علت خونریزی مجرای گوارشی فوقانی و شناسایی التهاب، زخم و تومورهای مری، معده و دوازدهه نیز کاربرد دارد؛
• نمونه‌برداری: آندوسکوپی معده گاهی برای نمونه‌برداری انجام می‌شود. نمونه‌برداری عموماً بدون درد و ناراحتی است. نمونه‌برداری به افتراق بین بافت‌های خوش‌خیم (غیر نگران‌کننده) و بدخیم (سرطانی) کمک می‌کند. نمونه‌برداری به دلایل بسیار، حتی در صورت مشکوک نبودن به ابتلا به سرطان، انجام می‌شود. برای مثال پزشک نمونه‌برداری را برای بررسی وجود هلیکوباکتر پیلوری انجام می‌دهد؛ این باکتری می‌تواند در معده زندگی کند و باعث زخم معده شود.

آندوسکوپی گاهی برای انجام تست سیتولوژی توصیه می‌شود. در این صورت متخصص سلول‌های سطح را با برسی کوچک جمع‌آوری می‌کند و به آزمایشگاه می‌فرستد؛

• درمان بیماری‌ها: آندوسکوپی معده برای درمان بیماری‌های معده و دستگاه گوارش فوقانی نیز کاربرد دارد. پزشک می‌تواند وسایل را از طریق آندوسکوپ وارد معده کند و ناهنجاری‌های بسیاری را درمان کند. برای مثال پزشک می‌تواند ناحیۀ تنگ‌شده را بکشد تا گشاد شود، پولیپ‌ها را که معمولاً توده‌هایی خوش‌خیم هستند، خارج کند یا خونریزی را درمان کند.

موارد فوق کاربردهای اصلی آندوسکوپی معده به شمار می‌آیند. پزشکان گاهی از آندوسکوپی معده برای پایش فرایند درمان یا کنترل‌های پس از جراحی بهره می‌گیرند. آندوسکوپی برای بیمارانی که به شدت در معرض خطر ابتلا به سرطان معده یا انواع دیگر سرطان‌های دستگاه گوارش هستند، نوعی ابزار غربالگری است. این گروه از بیماران باید کولونوسکوپی را نیز هر از گاهی انجام بدهند تا مطمئن شوند که به سرطان روده و یا راست‌روده مبتلا نیستند.

آمادگی‌های قبل از آندوسکوپی معده 

آماده شدن برای آندوسکوپی معده نسبتاً آسان است، کافی است دستورهای زیر را رعایت کنید:

• برای این‌که تصویر واضحی از معده مشاهده شود، معده باید خالی باشد. بنابراین از شما خواسته می‌شود که از حداقل شش ساعت قبل از آندوسکوپی کاملاً ناشتا باشید و هیچ چیزی نخورید یا ننوشید؛
• پزشک یا پرستار روند انجام آندوسکوپی را برای‌تان توضیح می‌دهند. معمولاً باید فرم رضایت‌نامه را امضا کنید تا اطمینان حاصل شود که به خوبی از نوع آزمایش و عوارض احتمالی‌اش آگاهی دارید؛
• سابقۀ هر نوع حساسیت یا واکنش‌های نامطلوب به داروها یا آزمایش‌های دیگر را به پزشک اطلاع بدهید و
• پزشک باید بداند که قبل از آندوسکوپی چه داروهایی مصرف کرده‌اید. مصرف اکثر داروها مشکلی را ایجاد نمی‌کند، اما مصرف بعضی داروها باعث ایجاد تداخل در آزمایش می‌شود و باید مقدار مصرفشان را موقتاً تغییر بدهید.

داروهای زیر از جمله اقلامی هستند که باعث ایجاد تداخل در آندوسکوپی معده می‌شوند:

• آسپرین؛
• داروهای رقیق‌کنندۀ خون؛
• کلوپیدوگرل و
• هر عامل ضدپلاکت دیگر.
• اگر در گذشته آندوسکوپی انجام داده‌اید، حتماً پزشک را در جریان بگذارید؛
• اگر نگرانی یا سؤالی در این مرحله داشتید، بدون ترس و خجالت مطرح کنید. خواستۀ کادر درمان این است که حتی‌الامکان آرام باشید؛ بنابراین با گشاده‌رویی به پرسش‌های‌تان پاسخ می‌دهند؛
• ممکن است از شما خواسته شود که مانتو، پیراهن یا تی‌شرتتان را دربیاورید و گان بیمارستان بپوشید و
• اگر دندان مصنوعی دارید، حتماً از دهانتان دربیاورید.

آندوسکوپی معده چگونه انجام می‌شود؟

آندوسکوپی معده در بیمارستان یا مراکز سرپایی انجام می‌شود. برای این‌که در طول عمل آرام باشید، داروی آرام‌بخش قبل از آندوسکوپی از طریق سرم به شما تزریق می‌شود. البته آندوسکوپی را می‌توان بدون آرام‌بخش نیز انجام داد. گلو به صورت موضعی برای انجام آندوسکوپی بی‌حس می‌شود.

پس از تزریق داروی آرام‌بخش و اعمال بی‌حسی موضعی روی تخت معاینه قرار می‌گیرید و به پهلو دراز می‌کشید. پزشک آندوسکوپ را با ملایمت وارد گلوی‌تان می‌کند و در مری به پایین می‌لغزاند تا به معده و دوازدهه برسد. ضمناً پزشک برای بررسی لایۀ پوشش‌دهندۀ دستگاه گوارش فوقانی و تشخیص ناهنجاری‌ها به صفحۀ نمایشگر نگاه می‌کند.

پس از آن‌که آندوسکوپ در جای مناسب قرار گرفت، پزشک وظیفه‌های مختلفی مانند اقدامات زیر را انجام می‌دهد:

• متوقف کردن خونریزی؛
• باز کردن گرفتگی یا انسداد و
• برداشتن نمونه جهت آزمایش.

آندوسکوپی معده معمولاً فقط 15 تا 30 دقیقه طول می‌کشد.

پس از آندوسکوپی معده

اگر داروی آرام‌بخش دریافت کرده باشید، اثر دارو معمولاً پس از حدود یک ساعت از بین می‌رود. احتمالاً تا چند ساعت کمی نفخ خواهید داشت. وقتی بی‌حسی موضعی پشت گلو از بین برود، می‌توانید مثل همیشه بخورید و بنوشید.

متخصص آندوسکوپی اطلاع می‌دهد که چه مشکلاتی را در طول عمل شناسایی کرده است و دربارۀ درمان‌ها یا پیگیری‌های لازم با شما صحبت می‌کند.

گلو درد، خشکی دهان و گرفتگی جزئی صدا جزء عوارض شایع پس از آندوسکوپی است. غرغره کردن آب نمک و قرص مکیدنی گلو به رفع این علائم کمک می‌کند.

فردای روز آندوسکوپی می‌توانید در محل کار حاضر شوید.

اکثر بیماران دوران نقاهت را به خوبی پشت سر می‌گذارند و کارهای معمول روزمره را پس از آندوسکوپی معده از سر می‌گیرند.   

عوارض احتمالی اندوسکوپی معده

عوارض خاص آندوسکوپی معده عبارت است از:

• گلو درد؛
• واکنش آلرژیک؛
• مشکلات تنفسی یا ناهنجاری‌های قلبی؛
• سوراخ شدن مری، معده یا دوازدهه؛
• آسیب دیدن دندان‌ها یا بریج دندان؛
• خونریزی و
• کامل انجام نشدن عمل.

مراقبت در منزل

اگر قرار است پس از آندوسکوپی به خانه برگردید، باید همراهی داشته باشید تا شما را به خانه برساند. پس از رسیدن به خانه حتماً بقیۀ روز را در مکانی آرام استراحت کنید. اثر داروی آرام‌بخش بیشتر از آن‌چه فکرش را می‌کنید، دوام دارد. بنابراین اگر برای انجام آندوسکوپی آرام‌بخش دریافت کنید، کارهای زیر را نباید پس از عمل انجام بدهید:

• رانندگی؛
• کار با ماشین‌آلات و
• نوشیدن مشروبات الکلی.

انتظار می‌رود آثار و عوارض آندوسکوپی و داروی تزریق‌شده تا فردا برطرف شود. اکثر بیماران فردای روز آندوسکوپی می‌توانند کارهای روزانه‌شان را به خوبی انجام بدهند.

چه زمان از جواب اندوسکوپی معده مطلع خواهم شد؟

متخصص آندوسکوپی نتایج را در اکثر موارد بلافاصله پس از عمل، یا در صورت تزریق آرام‌بخش، به محض هوشیار شدن اطلاع می‌دهد. یک نسخه از گزارش آندوسکوپی نیز به شما داده می‌شود. البته اگر نمونه‌برداری انجام شده باشد، برای مطلع شدن از نتایج نمونه‌برداری باید چند هفته صبر کنید. فکر خوبی است که وقتی متخصص آندوسکوپی نتایج را پس از عمل برای‌تان توضیح می‌دهد، یکی از نزدیکان کنارتان حضور داشته باشد. چون بیمارانی که آرام‌بخش دریافت می‌کنند، غالباً گفته‌های متخصص را فراموش می‌کنند و بعداً هیچ چیزی به یاد نمی‌آورند. پزشک عمومی یا متخصص گوارش تجویزکنندۀ آندوسکوپی جزئیات بیشتر را دربارۀ نتایج توضیح می‌دهد و درمان‌های لازم را توصیه می‌کند.   

چه زمانی انجام آندوسکوپی و کولونوسکوپی لازم می‌شود؟

هر دو عمل آندوسکوپی و کولونوسکوپی نقش‌هایی مهم در تشخیص و مدیریت بیماری‌های مختلف دستگاه گوارش دارند. آندوسکوپی ابزار عمومی‌تری برای معاینۀ دستگاه گوارش فوقانی است، حال آن‌که کولونوسکوپی منحصراً برای بررسی دستگاه گوارش تحتانی طراحی شده است و یک ابزار غربالگری حیاتی برای سرطان روده و یا راست‌روده به شمار می‌آید.

چنانچه متخصص به این نتیجه برسد که آندوسکوپی و یا کولونوسکوپی با توجه به وضعیتتان بهترین راه برای بررسی علائم است، دستور انجام این آزمایش‌ها را می‌دهد. به این ترتیب کل مخاط داخلی مری، معده، اولین بخش رودۀ کوچک و رودۀ بزرگ در یک جلسه دیده می‌شود.

ترکیب آندوسکوپی و کولونوسکوپی برای یافتن علت اصلی بروز علائم مفید است. آندوسکوپی معده مشاهدۀ مستقیم مخاط مری، معده و اولین بخش از رودۀ کوچک (اثنی‌عشر) را برای متخصص آندوسکوپی ممکن می‌سازد. اما کولونوسکوپی برای معاینۀ رودۀ بزرگ انجام می‌شود. عموماً ابتدا آندوسکوپی معده انجام می‌شود، هرچند قاعده و ترتیب مشخصی وجود ندارد و ترتیب آزمایش‌ها با توجه به صلاحدید متخصص اندوسکوپی تعیین می‌شود.

سخن پایانی

آندوسکوپی برای معاینۀ لایۀ پوشش‌دهندۀ دستگاه گوارش فوقانی بیمارانی کاربرد دارد که دچار مشکل بلع یا استفراغ مداوم هستند. آماده شدن برای آندوسکوپی مستلزم ناشتایی و اطلاع دادن حساسیت به داروهای خاص است. حتماً از یکی از نزدیکان بخواهید تا همراهی‌تان کنند و بعد از آندوسکوپی مراقبتان باشند. هرچند آندوسکوپی به ندرت باعث بروز عوارض می‌شود، ضروری است از عوارض احتمالی آندوسکوپی اطلاع داشته باشید و مراقب نشانه‌های بروز مشکل باشید.

*مسئولیت صحت و سُقم محتوای این پست برعهده‌ی سفارش‌دهنده است.*