راه اندازی هر کسب و کار، علاوه بر نیاز به دانش فنی ، نیازمند تجهیزات مناسب برای آن حوزه نیز است. در این نوشتار تلاش شده است، ملزومات تجهیز یک آزمایشگاه دامداری به صورت کامل و شفاف مطرح شودو همچنین شرح نیازمندی های این بخش مورد بررسی قرار گیرد. با در ادامه همراه باشید.
-1.jpg)
چرا آزمایشگاه دام و طیور اهمیت دارد؟
هر مرکزی که با پرورش موجودات زنده سروکار داشته باشد، طبیعتاً باید با چالش های مختلفی هم کنار بیاید: تأمین شرایط محیطی ایده آل، تأمین خوراک مناسب، نظارت بر شرایط رشد دام و طیور و همچنین کنترل آن جزو بدیهی ترین این چالش ها به حساب می آیند. با این حال، این یک واقعیت است که هرچه یک دامداری بزرگتر و تعداد دام های آن بالاتر باشد با چالش های سلامتی بیشتر و جدی تری هم روبرو خواهد شد.
در مجموعه های کوچکتر به دلیل اینکه می توان نظارت دقیقی بر تک تک دام ها داشت، نیاز خاصی به همکاری با یک مرکز آزمایشگاهی نیست. در این موقعیت معمولاً کمک گرفتن از یک دامپزشک که به صورت دوره ای به مجموعه سرک می کشد می تواند برطرف کننده عمده مشکلات باشد. اما زمانی که یک مجموعه بزرگ تعداد بالایی از دام یا طیور را مدیریت کند، دیگر زمان و نیروی انسانی در دسترس برای نظارت دقیق بر هر کدام از آنها کفایت نمی کند. هر گونه بیماری، مسمومیت یا مشکل دیگر در چنین فضایی با سرعت باورنکردنی بین دام شیوع پیدا کرده و به صورت بالقوه می تواند پیش از اینکه دامدار بتواند عکس العمل صحیحی نشان بدهد، خسارت های سنگینی را به مجموعه وارد کند. به همین دلیل به خصوص در دامداری های بزرگتر، راه اندازی یک آزمایشگاه یا همکاری با یک مرکز تحقیقاتی برای پایش دائمی عملکرد مجموعه اهمیت فراوانی پیدا می کند.
این موضوع با بررسی وظایفی که بر عهده چنین مراکزی قرار می گیرد، بیشتر روشن می شود.
وظایف آزمایشگاه دام و طیور
یک آزمایشگاه دام و طیور باید بتواند مجموعه ای از نیازهای مشخص را برآورده کرده و در عین حال تضمین کند که سلامتی در مجموعه دامداری تداوم جامع داشته باشد. بخشی از نیازهای مذکور مشخصاً با بیماری ها مرتبط می شوند. بیماری می تواند از طریق خوراک وارد مجموعه شود، یعنی مسیری که بیش از 60 درصد از هزینه های یک دامداری صرف آن می شود. یک مرکز تحقیقاتی متخصص در این زمینه باید بتواند مواد مغذی موجود در خوراک را اندازه گیری کند، در صورت نیاز کمبود یا بیش از اندازه بودن ترکیبات اساسی را ذکر نماید و در نهایت هر گونه بیماری را که از طریق خوراک ممکن است در مجموعه شیوع پیدا کند، پیش از درگیر کردن دامداری تشخیص بدهد. پس طبیعتاً باید ابزارها و وسایلی برای بررسی خوراک (یونجه، جو، مکمل های غذایی و...) در اختیار این مرکز تحقیقاتی باشد.
از طرف دیگر، برخی چالش های سلامتی ناشی از خوراک نیستند، بلکه به شرایط عمومی این فضای کار مرتبط می شوند. برای مثال دامداران با ایده ای به نام «فصل بیماری» آشنا هستند، یعنی زمانی طی سال که بیماری در بین حیوانات حضور بیشتری داشته و احتمال انتقال آن به طرق مختلف وجود دارد. برای مثال در میان گاوداران، بیماری هایی مثل تب برفکی یا جنون گاوی می توانند در زمان های معینی از سال شیوع بیشتری داشته باشند. همکاری با یک مرکز تحقیقاتی مجهز برای آزمایش نمونه های آلی (نسوج بدن، خون و...) می تواند از وارد آمدن خسارت به مجموعه جلوگیری کند.
-2.jpg)
سومین وظیفه ای که بر عهده این مراکز قرار می گیرد، بررسی کیفیت فرآورده های تولیدی دامداری است. برای دام های بزرگ شیر و گوشت و برای طیور تخم و گوشت باید دائماً مورد بررسی قرار بگیرند. این موضوع حتی برای برخی استانداردها و قراردادهای تجاری نیز لازم است، چون کارخانجات محصولات لبنی و پروتئینی باید حتماً محصولات سالمی در اختیار مشتریان خود قرار بدهند و دامداری ها به عنوان تأمین کننده مواد اولیه برای این کارخانه ها، باید بتوانند اثبات کنند که تولیداتشان از سلامتی مکفی برخوردار است. برای همین امر، باید یک آزمایشگاه معتبر و مجهز دائماً نمونه های پروتئینی را تست کرده و محتویات آنها را بررسی نماید.
بنابراین می توان به طور خلاصه این سه وظیفه را برای این مراکز تعریف کرد:
- بررسی و تست خوراک برای جلوگیری از پایین آمدن کیفیت تولیدات، جلوگیری از شیوع بیماری و...
- پایش سلامتی عمومی مجموعه و جلوگیری از شیوع بیماری های واگیردار در حداقل زمان ممکن
- بررسی و تضمین سلامتی فرآورده های دامی برای نگه داشتن کیفیت تولیدات در بالاترین سطح ممکن
اما چه وسایلی برای دستیابی به این هدف باید در محل یک آزمایشگاه در دسترس باشند؟
مهمترین تجهیزات در آزمایشگاه دام و طیور
همان طور که گفتیم، این مراکز باید بتوانند سلامت خوراک، کیفیت فرآورده های تولیدی و انواع بیماری های حیوانات را تشخیص داده و بسته به موقعیت بتوانند مشاوره لازم را در اختیار دامدار قرار بدهند. این مواد اکثراً شامل محتوای مغذی مانند پروتئین و ویتامین، فلزات سبک و سنگین، ترکیبات آلی و معدنی متعدد و در موارد بیماری زا ترکیبات مضر و حتی سمی هستند. پس پیش از هر چیز دیگر، تجهیزات در دسترس باید دستگاه های تشخیصی را در بر داشته باشند. فهرست این ادوات را می توان با انواع دستگاه های مربوط به کشت نمونه های آلی، انجام آزمایش های پروتئینی و نگهداری داروهای درمانی حیوانات تکمیل کرد.
به طور کلی مهمترین مواردی که باید در چنین محیطی اندازه گیری شوند عبارتند از:
- فلزاتی مانند کلسیم، پتاسیم، منیزیم، مس، روی و منگنز
- نمک های معدنی با پایه کلسیم، فسفر، سدیم و پتاسیم
- خاکستر خوراک دام که اغلب دارای کلسیم، منیزیم و گوگرد است
- میکروارگانیسم ها مانند باکتری، قارچ، ویروس و مخمر
- انواع سموم آلی
- رطوبت موجود در خوراک و نمونه های آلی
- چربی
- پروتئین
- فیبر
- نیتروژن
- سطح pH
این لیست طبیعتاً گزینه های مشخصی را هم به عنوان ملزومات در این فضا مطرح می کند. گرچه در خصوص طول این فهرست می توان بحث کرد و بسته به نظر افراد مختلف می توان آن را کم و زیاد نمود، اما اغلب آزمایشگاه های دام و طیور به بخش عمده آن نیاز دارند. مهمترین تجهیزات آزمایشگاهی مورد استفاده در این مراکز تحقیقاتی به شرح زیر هستند:
- انکوباتور: برای کشت نمونه های آلی به کار می رود
- آون: برای تأمین گرما به منظور انجام فعالیت های مختلف استفاده می شود
- اتوکلاو: برای ضدعفونی کردن تجهیزات و ابزارها کاربرد دارد
- ترازوی آزمایشگاهی: برای اندازه گیری دقیق نمونه ها لازم است
- سیستم کجلدال: برای اندازه گیری محتوای نیتروژن و به تبع آن میزان پروتئین لازم است
- سیستم سوکسله: برای استخراج میزان چربی در نمونه ها استفاده می شود
- کوره الکتریکی: برای اندازه گیری خاکستر مواد غذایی کاربردی است
- رطوبت سنج: برای بررسی میزان رطوبت در نمونه ها استفاده دارد
- کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا و کروماتوگرافی مایع-طیف سنج جرمی
- سانتریفیوژ: برای جداسازی اجزای محلول های آلی مانند خون به کار می رود
- دستگاه pH متر: برای مشخص کردن میزان pH نمونه استفاده می شود
- بن ماری آزمایشگاهی: به نام حمام آب گرم هم شناخته می شود و کاربردهای عمومی گسترده ای دارد
- هود آزمایشگاهی: در دو نوع لامینار و شیمی که نوع اول میکروارگانیسم ها و نوع دوم بخارات شیمیایی را مدیریت می کند
- انواع شیشه آلات مانند بشر، ارلن، بالن حجمی، لوله، اسپاتول و...
-3.jpg)
جمع بندی
تلاش ما در این مطلب بر روی دو حوزه معطوف شده است: تأمین اطلاعات مورد نیاز برای عموم مردم به منظور درک بهتر مسائلی که یک دامدار برای گسترش حجم فعالیتش با آنها روبرو می شود و در ادامه فراهم کردن بستر مرجع ایده آلی برای فعالان باتجربه تر در این حوزه تا درک بهتری از تعداد و اهمیت ادوات لازم این زمینه فعالیت بدست بیاورند. به کمک مطالعه این مطلب هم دامداران بهتر متوجه می شوند که با چه حجم وسایلی برای راه اندازی یک آزمایشگاه در حداقل حالت ممکن روبرو هستند و هم دامپزشکان و محققان کم تجربه تر چنین مراکز تحقیقاتی می توانند چهارچوب فکری مناسب تری از ادواتی که باید با آنها کار کنند، بدست آورند. امیدواریم در تمام این اهداف بتوانیم رضایت خاطر مخاطبان عزیز را کسب کرده و چراغ راهی برای همه علاقمندان به این حوزه باشیم.
منبع : تجهیزات آزمایشگاهی بخشی
*مسئولیت صحت و سُقم محتوای این پست برعهده‌ی سفارش‌دهنده است.*