دسترسی آزاد چیست ؟
دسترسی آزاد یا Open access به مجلاتی گفته می شود که مقاله به صورت تمام متن در اختیار مخاطبان قرار می دهد. مخاطبان مجله بدون پرداخت هزینه ای و به صورت رایگان، به متن کامل مقاله دسترسی خواهند داشت. در سال های اخیر ، تعداد مجلات دسترسی آزاد افزایش داشته است.
مجلات یغماگر با دسترسی آزاد
مجلات دسترسی آزاد، برای فرآیند داوری و چاپ مقاله از نویسنده مقاله هزینه دریافت می کنند که این هزینه Article Processing Charges (APCs) نام دارد. با افزایش مجلات دسترسی آزاد در دنیا ، مجلات یغماگر یا Predatory نیز افزایش داشته اند. این مجلات، اغلب فاقد اعتبار علمی هستند. مطالعات نشان داده است که تعداد مجلات یغماگر در دهه ی گذشته 692 درصد افزایش داشته است.
برخی از ویژگی های مجلات یغماگر
- مشخص نبودن کشور ناشر
- پذیرش بیشتر از ایالات متحده و اروپای غربی
- دامنه ی حوزه های موضوعی متعدد
- مجلات مربوط به حوزه های موضوعی هستند که خیلی نایاب هستند و ناشری در آن حوزه وجود ندارد.
مجلات یغماگر بیشتر در کدام حوزه های موضوعی هستند؟
بر اساس نمودار زیر، مجلات یغما گر بیشتر مربوط به حوزه های موضوعی مهندسی، زیست پزشکی و علوم اجتماعی هستند.
چگونه مجلات معتبر دسترسی آزاد را از مجلات یغما گر شناسایی کنیم؟
برای اینکه مطمئن شویم مقاله مان در مجله معتبر دسترسی آزاد منتشر می شود، ضروری است که مجله معتبر را از نا معتبر شناسایی کنید. به جای اینکه به عبارت فراخوان مقاله یا Call for Papers مجله ای که تا به حال نام آن را نشنیده اید ، ضروری است برای اعتبار نام خودتان به اعتبار مجله ای که مقاله ی تان را برای چاپ ارسال می کنید توجه داشته باشید.
شناسایی مجلات یغماگر
برای شناسایی مجلات معتبر دسترسی آزاد از مجلات یغماگر به موارد زیر توجه کنید:
1. از لیست منابع دسترسی آزاد استفاده کنید.
برای شناسایی اینکه آیا مجله دسترسی آزاد هست یا نه از لیست مجلات برای منابع داخلی از پایگاه مرکز اطلاعات علمی و برای منابع خارجی از Directory of Open Access Journal (DOAJ) استفاده کنید.
به فهرست Cabell برای شناسایی مجلات یغماگر استفاده کنید تا مطمئن شوید مجله ی مورد نظر شما جزء مجلات یغماگر نیست.
2. دامنه ی موضوعی مجله را مشخص کنید.
آیا دامنه ی موضوعی مجله مشخص است و با مقاله ی شما همخوانی دارد؟
به این نکته توجه داشته باشید که آیا مجله مربوط به حوزه ی موضوعی خاصی است یا اینکه میان رشته ای است؟
آیا همه مقالات مجلات به صورت آنلاین سازماندهی شده اند و با شماره جلد و DOI در دسترس هستند یا خیر؟
3. اعضای هیئت تحریریه را شناسایی کنید.
اطلاعات دقیق ارتباط با اعضای هیات تحریریه شامل آدرس فیزیکی و آدرس ایمیل را در سایت مجله بیابید.
کیفیت علمی و توانایی های اعضای هیات تحریریه مجله را شناسایی کنید. به وابستگی سازمانی ، مقالات منتشر شده و متخصص بودن در حوزه ی موضوعی اعضای هیات تحریریه توجه کنید.
4. فرآیند داوری را بررسی کنید.
آیا مجله به صورت شفاف، فرآیند بررسی همتایان خود را نشان می دهد.
آیا مجله از سیستم داوری همتا دوسوکور یا تک‌کور استفاده می‌کند، که بر عینیت مرورها تأثیر می‌گذارد.
آیا مجله گزینه هایی را برای بررسی همتا یا بررسی پس از انتشار ارائه می دهد.
آیا این بررسی ها در کنار مقالات منتشر شده قابل دسترسی هستند یا خیر.
5. شاخص تاثیر مجله و نمایه شدن آن را در پایگاه های معتبر بررسی کنید.
بررسی کنید که آیا مجله در نمایه های معتبری مثل پابمد، وب آو ساینس، اسکوپوس و مرکز اطلاعات علمی نمایه می شود.
بررسی کنید که آیا مجله دارای شاخص تاثیر هست یا خیر.
6. فراوانی مقالات مجله و منظم بودن انتشار آن
اطمینان حاصل کنید که مجله از یک برنامه ی انتشار ثابت پیروی می کند و شماره ها و مقالات اخیر در دسترس هستند.
تعداد مقالات منتشر شده ی هر مجله را بررسی کنید تا چارچوب زمانی آن را درک کنید. با این بررسی متوجه تاخیر در چاپ مجله خواهید شد. انتشار منظم مجله نشان دهنده ی اعتبار آن است.
مراقب مجلاتی باشید که مقالات ارسالی را با استانداردهای پایین یا بدون استانداردهای انتشار تایید می کنند.
7. سیاست های حق چاپ و مجوز کپی رایت را بررسی کنید.
بررسی کنید که آیا مجله از مجوزهای دسترسی آزاد و استاندارد مانند مجوزهای Creative Commons استفاده می کند.
سیاست های کپی رایت و حقوق نویسنده را بررسی کنید.
مطمئن شوید که به عنوان یک نویسنده مجبور نیستید حق چاپ خود را به ناشران منتقل کنید.
8. ارزیابی هزینه ی فرآیند داوری
هزینه های انتشار یا داوری APC و شفافیت آنها را ارزیابی کنید. مراقب مجلات با هزینه های بالا یا هزینه های پنهان باشید.
به بررسی اینکه آیا برای نویسندگانی که بودجه محدودی دارند یا امکان تخفیف ندارند، خط مشی‌های معافیت یا تخفیف وجود دارد یا خیر، بپردازید.
9. بررسی پایداری مدل تامین مالی
ارزیابی کنید که آیا مجله یک مدل بودجه پایدار برای حمایت از انتشارات دسترسی آزاد بلند مدت دارد یا خیر.
برای تعیین اعتبار، وابستگی سازمانی ناشر را به یک موسسه یا جامعه معتبر دانشگاهی بررسی کنید.
10. به راهنمای نویسندگان توجه کنید.
به این نکته توجه داشته باشید که آیا مجله برای نویسنده راهنمای کاملی مانند نحوه ارجاع دهی فرمت مقاله و ملاحظات اخلاقی را تهیه کرده است یا خیر.
بررسی کنید که آیا دستورالعمل ها در مورد سرقت ادبی، نویسندگی و سایر مسائل اخلاقی شفاف هستند یا خیر.
11. به بررسی سیاست های دسترسی آزاد بپردازید.
بررسی کنید که آیا مجله به اصول دسترسی باز متعهد است و یک خط مشی دسترسی آزاد واضح ارائه می کند.
به دنبال عباراتی باشید که بر دسترسی آزاد و نامحدود به مقاله تاکید دارند.
12. شاخص‌های انتشار و آلتمتریکس را بررسی کنید.
بررسی کنید که آیا مجله دارای شاخص هایی مثل تعداد بازدید و تعداد دانلود هست یا نه.
در دسترس بودن داده های altmetrics و تأثیر و ارتباط مقالات را بررسی کنید.
13. استانداردهای اخلاقی و تخلفات تحقیقاتی را بررسی کنید.
بررسی کنید که آیا مجله دارای سیاست های صریح در مورد اخلاق تحقیق و سوء رفتار است.
اطمینان حاصل کنید که مکانیسم هایی برای رسیدگی به تخلفات اخلاقی، مانند سرقت ادبی یا تحقیقات تقلبی وجود دارد.
پایبندی به دستورالعمل‌های COPE (کمیته اخلاق در انتشار) که شیوه‌های انتشار اخلاقی را ترویج می‌کند، در مجله بررسی کنید.
اطمینان حاصل کنید که مکانیسم هایی برای رسیدگی به تخلفات اخلاقی، مانند سرقت ادبی یا تحقیقات تقلبی وجود دارد.
شفافیت مجله را در مورد خط‌مشی‌های انتشار آن، از جمله حقوق نویسنده، حق نسخه‌برداری، تعارض منافع، و هزینه‌های پردازش مقاله بررسی کنید.
14. در مورد آرشیو مجله تحقیق کنید.
بررسی کنید تمام شماره های منتشر شده مجله به صورت الکترونیک در دسترس باشند.
بررسی کنید که آیا مجله دارای بسترهایی برای انتشار و به اشتراک گذاری مقالات آرشیو شده دارد یا خیر.
15. استنادات و منابع مجله را بررسی کنید.
کیفیت منابع مقالات منتشر شده ی مجله را به همراه استنادات دریافتی برای اطمینان از استناد مناسب به موضوع مرتبط بررسی کنید.
منابع مجله را از نظر جدید و بروز بودن بررسی کنید.
16. اعتبار ناشر را بررسی کنید
ناشر را از نظر اعتبار و شهرت بررسی کنید. مراقب هر گونه بحث یا نگرانی در مورد شهرت مجله در جامعه علمی باشید.
بازخوردهای محققان در شبکه های اجتماعی و نظرسنجی های علمی در مورد مجله را پیدا کنید.
17. دسترسی و تجربه کاربری را ارزیابی کنید
مجله را از نظر کاربر پسند بودن و در دسترس بودن بررسی کنید.
مقالات مجله را از نظر در دسترس بودن و ظاهری آسان برای خواندن بررسی کنید.
نتیجه گیری
با انجام چک لیست تشخیص مجلات یغماگر مطمئن خواهید شد که مجله ای که برای ارسال مقاله انتخاب کرده اید ، جز مجلات یغماگر یا Predatory نیست.
منابع:
Shen, C., & Björk, B. C. (2015). 'Predatory' open access: a longitudinal study of article volumes and market characteristics. BMC medicine, 13, 230. https://doi.org/10.1186/s12916-015-0469-2
https://www.enago.com/academy/how-to-identify-predatory-fake-journals