مرور مقاله « امنیت هستی شناختی و ملی شدن صنعت نفت در ایران » به مناسبت ملی شدن صنعت نفت

به مناسبت روز ملی شدن صنعت نفت مقاله « امنیت هستی شناختی و ملی شدن صنعت نفت در ایران » توسط مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی مورد بررسی قرار گرفت.

به گزارش روابط عمومی مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی SID، روز 17 اسفند 1329 کمیسیون نفت با پیشنهاد ملی کردن صنعت نفت موافقت کرد. قانون ملی شدن صنعت نفت پیشنهادی بود که به امضاء اعضای کمیسیون نفت در مجلس شورای ملی ایران در 17 اسفند 1329 به مجلس ارائه شد. 24 اسفند 1329 آغاز ملی شدن صنعت نفت در ایران است. بر همین اساس، 29 اسفند هرسال سالروز ملی شدن صنعت نفت گرامی داشته می‌شود. لازم به ذکر است دوره مبارزات مردم ایران به رهبری دکتر محمد مصدق برای ملی ‌شدن نفت از 29 اسفند 1329 تا 28 مرداد 1332 طول کشید.

به مناسبت فرار رسیدن 29 اسفند و روز ملی شدن صنعت نفت به مرور مقاله با عنوان « امنیت هستی شناختی و ملی شدن صنعت نفت در ایران » خواهیم پرداخت. این مقاله درسال 1399 با همکاری حمیرا مشیرزاده و حسین خانلرخانی در مجله سیاست - مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی منتشر شده است.

ملی کردن نفت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین موضوعات سیاست خارجی محققان ایران بوده است. با تصویب قانون نه ماده‌ای نحوه اجرایی شدن قانون ملی شدن مشخص شد. این قانون به «قانون خلع ید» مشهور است که برای تثبیت قانون ملی شدن صنعت نفت در اردیبهشت 1330 تصویب شد.

با به تصویب رسیدن این قانون و تشکیل دولت مصدق، تهدیدات زیادی با هدف منصرف کردن دولت ایران از پیگیری این قانون شکل گرفت. با شروع فرآیند خلع ید، نقشه‌ای با نام دزد دریایی که براساس آن گردان‌های نیروهای ضربت بریتانیایی ظرف 24 ساعت از سمت عراق، آبادان و پالایشگاه نفت را اشغال می‌کردند، توسط ارتش بریتانیا تهیه شد.

با اعزام ناوهای بریتانیایی به اروندرود تهدیدات نظامی شکل جدی‌تری به خود گرفت. در این شرایط بود که هر لحظه امکان داشت بریتانیا باتوجه به حمایت برخی از کشورهای منطقه در خوزستان نیرو پیاده کند. همزمان انگلیس فشارهای بین‌المللی علیه ایران را افزایش داد.

علاوه‌بر تهدیدات نظامی، انگلیسی‌ها برای جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت اقدامات زیر را انجام دادند:

·طرح شکایت در دیوان لاهه و سپس شورای امنیت سازمان ملل

·بازگرداندن کارشناسان انگلیسی از پالایشگاه آبادان

·تهدید نفت‌کش‌ها و کشورهایی که قصد خرید نفت از ایران را داشتند

·تهدید و بازداشتن کارشناسان کشورهای دیگر از همکاری با دولت ایران

·اعمال انواع تحریم‌ها مثل تحریم‌های مربوط به چای قند و شکر و فولاد

·مسدود کردن اموال ایران در بریتانیا

·تحریک مخالفان داخلی و کارشکنی و ...

همچنین، انگلیس مذاکرات رسمی و غیررسمی زیادی برای تغییر رفتار ایران و پیشنهاد قراردادهای نفتی جدید مطرح می‌کرد. اما این تهدیدها و مشوق‌ها برای جلوگیری از ملی کردن صنعت نفت، باعث تغییر رفتار دولت مصدق نشد. این تهدیدها و پاداش‌ها نزدیک به 28 ماه طول کشید. در طول این دوران، دولت مصدق بر تصمیم خود مبنی بر اجرایی شدن قانون «خلع ید» استوار بود. این درحالی بود که مصدق می‌توانست با انعقاد توافق نفتی جدید با شرکت نفت جنوب تمامی این تهدیدها را خنثی کند و البته درآمدی بیشتر از دیگران در نفت به دست بیاورد و دولت را از فروپاشی نجات دهد. اما گرایش به حفظ و تداوم امنیت هستی شناختی در دولت مصدق شکل‌گیری و تداوم رویه ملی کردن نفت را امکان‌پذیر کرد.

منبع:

مشیرزاده، حمیرا، و خانلرخانی، حسین. (1399). امنیت هستی شناختی و ملی شدن صنعت نفت در ایران. سیاست- مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 50(4 )، 1269-1292. SID. https://sid.ir/paper/950903/fa