ترویج علم طیف زیادی از فعالیت ها است . این فعالیت ها شامل پذیرش، درک و مشارکت همه در علم است. هدف از ترویج علم ، کاستن فاصله بین علم و عموم مردم است. با پیشرفت سریع علم و ظهور انقلاب های علمی ، دانشمندان تلاش کردند تا فاصله ی مردم تا علم را کم کنند.
مطلوبیت ذاتی علم و دانایی ، در میان جوامع و فرهنگ هـای مختلف ، به عنوان یک اصل پذیرفته شده است . هیچ گاه جهالت بر دانایی مقدم نبوده و باعث پیشرفت نشده است.
به آشناسازی غیر متخصصان با مضامین و آموزه های علمی به زبان غیر تخصصی ترویج علم گفته می شود. منظور از زبان غیر تخصصی ، زبانی است که فرد بدون داشتن تخصصی در آن حوزه ی موضوعی متوجه اصل مطلب آن بشود . در حالی که منابع زیادی در مورد آموزش های رسمی و تخصصی منتشر می شود ولی ترویج علم برای عموم کمتر مورد توجه واقع شده است.
همگانی کردن علم یا ترویج علم با اهداف مختلفی انجام می شود. ارتقای سطح آگاهی مردم درباره رخدادهای علمی ، بالا بردن سطح سواد علمی مخاطبان ، نشان دادن ویژگی های کار علمی ، معرفی مشاغل علمی و علاقمند کردن افراد به اشتغال در آموزش مطرح شده ، ماهیت و ویژگی های علم و تشویق مردم به استفاده از راه حل های علمی برای داشتن زندگی سالم دستیابی به محیط زیست پایدار از جمله اهداف ترویج علم است.
پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی، تنها پایگاه دسترسی آزاد کشور است که با هدف ترویج علم و در دسترس بودن آن از سال 1383 در اختیار کاربران است.
جایزه چراغ چیست ؟
مروجان علم ، سلحشورانی هستند که برای مبارزه با جهل و خرافه از زندگی مردم، از نام خود می گذرند. مروجان علم در تلاش هستند که چراغی را روشن کنند . مروجان علم امیدوارند که این چراغ ها به تابش خورشید توسعه علمی بیانجامد. “جایزه چراغ” به منظور پاسداشت از مروجان علم و راهنمایی آنها در مسیر پر پیچ و خم ترویج علم.
در بنیاد جایزه چراغ، هر فعالیتی در حوزه علوم طبیعی که به درک عمومی بهتری از ساز و کار علم منجر شود و به ترویج آن بیانجامد فعالیتی در حوزه «ترویج علم» محسوب می‌شود.
مروج علم کیست ؟
بر اساس تعریف بنیاد جایزه چراغ ، منظور از مروج علم فرد یا گروهی از افراد هستند که با هدف عمومی‌سازی علم از راه های مختلف فعالیت می‌کنند.
نامزدهای مروج علم باید انسان و در قید حیات باشند. یعنی پدیده‌ها یا مفاهیمی مانند ویروس کرونا که‌از جنبه‌ای سطح آگاهی مردم را بالا برده است، به دلیل انسان نبودن نمی‌تواند نامزد دریافت جایزه چراغ باشد.
معلم‌های علوم به‌دلیل اینکه فعالیت حرفه‌ای و شغلی شان به صورت بالقوه جزء ترویج علم است ، مد نظر جایزه چراغ نیستند. مگر آنکه از شیوه‌ای جدید و خلاقانه در فرایند آموزش در ایران در ساعات رسمی یا غیررسمی، فعالیت ترویجی داشته باشند .
منظور از علوم طبیعی در جایزه ترویج علم ، بخشی از علوم پایه است که با توصیف، پیش‌بینی و درک پدیده‌های طبیعی، سر و کار دارد. منظور از پدیده‌های طبیعی ، پدیده هایی هستند که دال بر شواهد تجربی حاصل از مشاهده و آزمایش باشند. علوم طبیعی شامل فیزیک، شیمی، اخترشناسی، زمین‌شناسی و علوم زیستی هستند.
علوم و دانش هایی مانند ریاضیات، الگوریتم و آمار، هوش مصنوعی، علوم شناختی، باستان شناسی، علوم اجتماعی، علوم انسانی،پزشکی، فناوری ارتباطات و اطلاعات، هوافضا، نانوفناوری، فنی و مهندسی، کشاورزی و محیط زیست، در فهرست تخصص‌های مورد بررسی جایزه چراغ قرار نمی‌گیرند. مگر در مواردی که نامزد جایزه چراغ متخصص در این حوزه ها از طریق این دانش‌ها و یا به واسطه‌ی آنها به ترویج و گسترش علوم طبیعی مورد اشاره در بندهای قبلی بپردازد.
همچنین، تولیدکنندگان محتوای ترویج فناوری‌های تجاری‌سازی شده، مانند موبایل، خودرو و غیره، نیز جزء نامزدهای بنیاد جایزه چراغ قرار نمی‌گیرند.
دیده بانی جایزه چراغ در سال 1403
جایزه چراغ به سه نفر در بخش های دانشگر مروج علم ، یک عمر ترویج علم و مروج علم سال اهدا خواهد شد . لذا ، مانند هشت سال گذشته، امسال نیز جایزه چراغ ، از عموم مردم به عنوان دیدبانان ترویج علم جامعه ایران دعوت می‌کند تا نامزدهای خود را برای دریافت این جایزه معرفی کنند.
برای معرفی سه نفری که بنظرتان مستحق دریافت جایزه ترویج علم هستند می توانید به آدرس https://cheraghprize.com/surveillance1403 مراجعه کنید.
منابع
سمیعی، محمد. (1400). تاملی در ترویج علم در حیطه عمومی: نقد و بررسی کتاب علم, جامعه, توسعه: مقالاتی در باب ترویج علم در حیطه عمومی. پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، 21(11 )، 151-168. SID. https://sid.ir/paper/1055735/fa
زارعی، عیسی، حسن زاده، محمد، و اسفندیاری مقدم، علیرضا. (1396). علم در قاب تصویر: عناصر اساسی برنامه سازی تلویزیونی با رویکرد ترویج علم. پژوهشهای ارتباطی (پژوهش و سنجش)، 24(3 (پیاپی 91) )، 9-39. SID. https://sid.ir/paper/152877/fa