در سال های اخیر، علم سنجی نقش مهمی در سنجش و ارزیابی عملکرد پژوهشی داشته است. این علم، رشد و تکامل پژوهش را در طول زمان با مراجعه به داده های استانداردشده پژوهش های دانشگاهی به ویژه اطلاعات کتاب شناختی، تجزیه وتحلیل می کند. در واقع، علم سنجی یا همان دانش سنجش علم با ارزیابی و رتبه بندی اصولی پژوهشگران، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی به ارتقای آنها کمک کرده و منجر به شناخت بهتر نقاط قوت و ضعف آنها می شود و نقش مهمی در سیاستگذاری عمومی و حکمرانی علمی بر عهده دارد. در این میان، جدای از مبنامندی علم سنجی و به تبع آن، امکان بومی سازی علم سنجی که در جای خود جزو مباحث مناقشه برانگیز جامعه علمی به شمار می رود، اینکه آیا علم سنجی در همه علوم از مبانی و منطق واحدی تبعیت می کند و یا باید برای علم سنجی علوم انسانی به دنبال منطق متفاوتی بود، یکی از دغدغه مندی های اصحاب علوم انسانی محسوب می شود. این مقاله، با در نظر گرفتن مفهومی عام از فلسفه و مبانی علوم و با الهام از نظریه لاکلا و موفه، از روش توصیفی و تحلیلی استفاده نموده تا از این طریق ضمن توجیه علمی لزوم استقلال نسبی علم سنجی علوم انسانی از مطلق علم سنجی، امکان شکل گیری مکتب علم سنجی علوم انسانی را مورد بررسی قرار دهد. از آنجا که شکل گیری مکتب علم سنجی علوم انسانی نیازمند ارائه تصویری عملی از آن نیز می باشد، شش سئوال کاربردی نیز در این مقاله بر اساس روش تحقیق کیفی مطرح و پاسخ های اولیه ای به این پرسش ها ارائه شده است.

نگرش نیچه به مسئله انسان و حقیقت او، بر اساس اندیشه ها ی مادی گرایانه و تمایل به اصالت تجربه است که پیامدهای ویژه ای به همراه دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به منظور بررسی مختصات انسان شناختی از دیدگاه نیچه و ارزیابی پیامدهای آن در پرتو آرای علامه طباطبایی شکل گرفته است. بر اساس یافته‎های پژوهش، نیچه با نفی عقل گرایی و بی اعتبار نمودن ارزش ها ی اخلاقی و دینی مورد پذیرش زمان خویش، انسان را تا پرتگاه نیست گرایی می کشاند. لکن برای نجات وی از این وهله بحرانی، انسان را به باور توانمندی و اصالت قدرت خویش دعوت می نماید که ظهور تمام عیار آن در ابر انسان نمود یافته است. این در حالی است که علامه طباطبایی چنین تقلیل گرایی از شخصیت انسان و ترجیح  تن بر روان را برنمی تابد. زیرا نفی عقل گرایی و ستیز با ابعاد الهی متافیزیک نتیجه ای جز بی اعتبارشدن اوزان اندیشه ورزی و خردگرایی ندارد. وی همچنین منشأ اصلی پوچ انگاری در زندگی انسان را، حذف خدا و انگاره ها ی معنوی و ارزشی می داند و قرب الهی را به عنوان غایت اصلی زندگی مطرح می کند. غایتی که در سایه آن زندگی فردی و جمعی انسان بر اساس هدفمندی، معناداری و عدالت شکل می گیرد.

نزد ابن سینا، نفس انسانی به مثابة آینه، همواره مدرک ادراکاتی است که به نحو عرضی بر آن عارض می شود و به عبارت دیگر ادراکات، کیفیات عارض بر نفس هستند. محور ادراکات «تمثّل» است و نفس نیز دو ساحت ادراکی دارد، ساحت تجردی عقلانی که بازنمایندة کلیات، طبیعت و ذوات اشیا است و ساحت مادیِ حسی و خیالی که بازنمایندة جزئیات و عوارض اشیاء اکنون و گذشته است. ابن سینا، کیفیت هستی مندی ادراکات مختلف حسی، خیالی و عقلی در نفس را با نظریة ارتسام صور و تقشیر تبیین می کند؛ برای تبیین شکل گیری این الگوی معرفتی می توان چنین تصورکرد که فیلسوف حالات پدیداری ادراک را درون نگرانه در خود تصویر، و شاخصه های آن را احصا می کند، سپس با عرضه کردن آن به مبانی هستی شناختی اش نظریۀ معرفت را بیان می کند. ابن سینا مؤلفه هایی همچون ذهنیت دربرابر عینیت در مسئلة وجود ذهنی، عرض بودن علم و تأثیر کلی یا جزئی بودن ادراک را در نگاه پدیداری به ادراک تبیین می کند و به عرضۀ آن بر مبانی وجودشناسانه ای همچون تفکیک هستی به جوهر و عرض می پردازد و تفسیری معرفتی از عالم براساس همین اصل به همراه نگاه سه گانه به علیت ارائه می دهد و به الگوی خود در معرفت شناسی می رسد. نظام معرفتی سینوی مبتنی بر همین شاخصه ها و مبانی، به حصول نوعی ذات گرایی در تمام تبیین های معرفت شناسانه و پذیرش وحدت سنخی میان مدرِک و مدرَک می رسد.

علوم شناختی به عنوان رویکردی میان رشته ای، دارای کاربردهای متعدد در حوزه های مختلف علمی است. اختلالات بالینی و خصوصا روانپزشکی حوزه هایی هستند که می توانند از نتایج پژوهش های علوم شناختی در مفهوم سازی و همچنین درمان بهره گیرند.در سلسله مقالاتی که از این شماره ارائه خواهند گردید، به این موضوع به تفصیل پرداخته خواهد شد. در ابتدا و در این شماره تعامل میان علوم شناختی و بالینی در کلیت آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت. بدین منظور از پیشینه نظری موضوع، با لحاظ نمودن نقاط قوت و محدودیت های آن سخن به میان خواهد آمد.

مطالعه مروری حاضر با هدف بررسی کاربردهای علوم شناختی در علوم نظامی انجام شد تا به سوال پاسخ دهد که در حال حاضر علوم شناختی چه استفاده هایی در دنیا در علوم نظامی دارد. علم شناختی مطالعه علمی و بین رشته ای ذهن و فرآیندهای آن است که ساختار، فرایند و عملکرد شناختی ذهن را بررسی می کند. زیرشاخه های اصلی علوم شناختی عبارتند از: مدلسازی شناختی، روانشناسی شناختی، علوم اعصاب شناختی، زبان شناسی شناختی، فلسفه ذهن و هوش مصنوعی. کاربردهای علوم شناختی در حوزه نظامی در دو سطح بررسی می شود: اول، در سطح نیروهای انسانی و دوم، در سطح تجهیزات نظامی. در سطح نیروی انسانی، افزایش بازده تولید انرژی در بدن سربازان و افزایش ساعات فعالیت مستمر، افزایش سرعت ترمیم آسیب های ناشی از جراحات جنگی، افزایش توان بیداری، و کاهش میزان ترس و حس درد در سیستم عصبی، کنترل ذهن و رفتار، بهبود تکنولوژی دید در شب، ادغام تکنولوژی با سیستم عصبی بدن، رفع محدودیت های تفاوت زبانی (پروژه بولت)، گسترش سیستم تشخیص DNA، فناوری ربات های انسان نما، ربات های شکارچی، ربات های انتقال دهنده، ربات های انسان نمای پیتمن، ربات های نانوبوت، پروژه احیای بافت بدن و پروژه چشم مصنوعی می باشند. همچنین کاربرد علوم شناختی در حوزه تجهیزات نظامی شامل: گسترش سلاح های شناختی، اسکلت کمکی، ردیاب های سلامت، حشرات سایبری، پروژه اگزکتو (EXACTO)، پروژه هلادز (HELLADS)، پروژه ارس (Earth)، آلفا داگ (Alpha Dog)، پروژه وان شات (One-Shot)، پروژه زدمن (Z-Man)، پروژه والچر (Vulture)، کشتی هوایی استراتوسفری (Stratosfer)، پروژه یو اف پی (UFP project) و ربات پرنده (Bird robot) در دنیا می باشند. علوم شناختی نقشی بسیار اساسی در پیشرفت علوم و فناوری های نظامی دارد چه در حوزه نیروی انسانی و چه در حوزه تجهیزات جنگی و نظامی. از این رو شایسته است پژوهش های بیشتری در زمینه چگونگی گسترش این علم صورت گیرد. امید است در حوزه نیروهای مسلح شاهد رشد و شکوفایی بیشتر آن باشیم.

در این مقاله ابتدا به بررسی اجمالی علوم شناختی و اقتصاد شناختی پرداخته می شود در مجموع دو نظریه عمده علوم شناختی درباره نحوه عملکرد ذهن وجود دارد که عبارتند از: نظریه های الهام گرفته از کامپیوتر و هوش مصنوعی و نظریه مدل های پیوندگرا.درحال حاضر نظریه مدل های پیوندگرا، نظریه غالب در زمینه عملکرد ذهن در علوم شناختی است.هایک و نورث، دو اقتصاددان برنده جایزه نوبل هستند که بر اساس مدل های پیوندگرا کوشیده اند با استفاده از مفاهیمی مانند فرهنگ، باورها و نهادها، ارتباطی میان ذهن، شناخت و عملکرد اقتصادی برقرار کنند. این مقاله نشان می دهد هرچند مدل های هایک و نورث نکات بدیعی را مطرح می کنند اما دارای مشکلاتی نیز هستند و شاید بتوان با استفاده از سایر نظریه ها مانند نظریه های نهادگرایی گفتمانی به تکمیل آن ها مبادرت ورزید.

شناخت و ارزیابی وضعیت پژوهشی امری ضروری برای برنامه ریزان و سیاستگذاران پژوهشی و نیز محققان است. یکی از کارآمدترین شیوه های بررسی وضعیت کلی پژوهش، استفاده از مطالعات علم سنجی با بررسی مقالات پژوهشی منتشر شده در نشریات علمی است. در این مطالعات اندازه گیری کمی از تولیدات علمی به عمل می آید که می تواند تا حدودی مشخص نماید که فراوانی پژوهش های هر کشور، هر نهاد، هر رشته علمی و هر فرد و روند آن چگونه است، پژوهشگران چه زمینه ها و سوالاتی را برای پژوهش خود بر می گزینند و چه زمینه ها و سوالاتی مورد غفلت واقع شده است، چه کسانی و چه نهادهایی و در کجا پژوهش ها را انجام می دهند، تا چه حد از این پژوهش ها حمایت های مالی می گردد، و این پژوهش ها چه اثرگذاری بر محیط علمی دارد.

نگارش دانشگاهی یکی از سیاق‎های زبان علم است که می‎تواند انواع مختلفی داشته‎ باشد: کتاب درسی، مقالات پژوهشی، پایان‎نامه‎های دانشگاهی و ... . هدف مقالۀ حاضر مقایسۀ ساختار زبانی در سیاق مقالات علمی­ ‎پژوهشی در رشته‎های علوم انسانی و علوم پایه است. بدین منظور، سی چکیده از مقالۀ علمی­ ‎پژوهشی رشته‎های روان‎شناسی، زبان‎شناسی و جامعه‎شناسی (در مجموع 90 چکیده) بررسی و ساختار بندهای مرکب آن‎ها با سی چکیده از مقاله‎های پژوهشی رشته‎های فیزیک، شیمی و زیست‎شناسی (در مجموع 90 چکیده) مقایسه شد. رویکرد مورد استفاده در مقالۀ حاضر، دستور نقش‎گرای نظام‎مند هلیدی است و بندهای مرکب از این منظر تحلیل شدند. روش پژوهش حاضر، کمّی است. داده های پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل شده است. برای تحلیل داده ها از روش اماری آنوا (ANOVA) و برای نرمال بودن داده ها از آزمون کولمرگروف­ ‎اسمیرنوف استفاده شد. یافته‎ها حاکی از آن است که گروه علوم انسانی بیش از گروه علوم پایه از بندهای مرکب استفاده کرده است. در میان گروه علوم انسانی هم، به ترتیب گروه جامعه‏شناسی بیش از زبان‏شناسی و گروه زبان‏شناسی بیش از روان شناسی از بندهای مرکب در نگارش خود بهره برده ‏است. در گروه علوم پایه هم گروه زیست‏شناسی بیش از دو گروه دیگر بندهای مرکب را در نگارش خود به کار برده ‏است، اما در کل این تفاوت در خود گروه‏ها معنادار نبود. تفاوت توزیع بندهای مرکب در دو گروه را می‎توان در نگاه کلی به تفاوت‎های سبکی هر کدام از آن‎ها نسبت داد. از سوی دیگر، نگارش دانشگاهی در رشته‎های علوم انسانی بیشتر موضوع درک و انسجام متن و گفتمان را لحاظ می‎کند تا رشته‎های علوم پایه. و در نهایت، رشته‎های علوم انسانی تمایل بیشتری به استفاده از ابزارهای استدلال منطقی در نگارش خود دارند تا رشته‎های علوم پایه.