راهبرد دفاعی
سال:1390 | دوره:9 | شماره:32 |تعداد مقالات:10

سند الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی، نخستین سند راهبردی بلندمدت کشور است که نه تنها بایسته های سیاستگذاری و برنامه ریزی های ملی در افق یک سده آینده را تعیین خواهد کرد، بلکه همه اسناد کوتاه مدت (برنامه های توسعه پنج ساله) و میان مدت (سند چشم انداز) جاری را نیز متحول خواهد نمود. از مهم ترین ابعاد تحلیلی این سند، آن است که چگونه و در چه فرایندی می توان این سند را تنظیم نمود و در این الگو، امور دفاعی چه جایگاهی دارند و ملاحظه های دفاعی در طرح ریزی این الگو چیست؟ هدف این نوشتار، ادراک ارتباط کلان مجموعه مفاهیم، اصول و ارزش های شناخته شده در تدوین اسناد راهبردی کشور و همچنین ترسیم ارتباط الگوی ایران 1490 در پرتو سیاست های کلی نظام در امور دفاعی است. قانون برنامه پنجم توسعه، چارچوب هایی حقوقی را به منظور تدوین این سند ارایه کرده که با وجود انعطاف پذیری و گستردگی موضوعی، می توان عملیات دریاپایه، بازدارندگی پیشرفته، دفاع همه جانبه، تولید فکر و ارتقای فرهنگ راهبردی را می توان از مولفه های برجسته آن در عرصه دفاعی دانست.

رهنامه نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران تحت تاثیر تجربه جنگ تحمیلی، اهمیت راهبردی و موقعیت جغرافیایی خلیج فارس و تنگه هرمز، بر اساس اصول دفاع ناهمگون شکل گرفته است. براین اساس، نیروی دریایی ایران با هدف های تدافعی و با نیت ایجاد بازدارندگی در برابر نیروهای متخاصم، با بهره برداری از موقعیت جغرافیایی و اهمیت راهبردی منطقه و همچنین تاکید بر مفاهیمی مانند شهادت طلبی و ظلم ستیزی شیعی، شکل خاصی از دفاع را انتخاب نموده است. دراین شکل دفاع، تاکید خاصی بر استفاده از فناوری های جدید و تسلیحات نوین در مکان و زمانی می شود که نیروهای دشمن انتظار آن را ندارند. در مقابل، آمریکایی ها به دنبال افزایش حضور نیروی دریایی خود در منطقه، افزایش توان دفاع هوایی کشورها عربی، تلاش برای ورود ناتو به منظقه و گسترش همکاری نظامی و امنیتی در سطح خاورمیانه در برابر جمهوری اسلامی هستند.

قدرت ملی هر کشور متاثر از عناصری مانند قدرت نظامی، قدرت اقتصادی، قدرت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، فناوری و مانند آن می باشد که در این میان قدرت نظامی از اهمیت بسزایی برخوردار است، زیرا امنیت هر کشور و هر ملتی در درجه اول در گرو قدرت نظامی آن کشور و آن ملت است و در صورت استقرار امنیت در مرزها و به دنبال آن در سطح کشور، امکان ایجاد امنیت لازم در سایر زمینه ها و افزایش قدرت اقتصادی، سیاسی و غیره فراهم می آید. در این رابطه قدرت نظامی از سه بخش، سرچشمه می گیرد که شامل عوامل فیزیکی توان رزمی یا عوامل محسوس، عوامل غیرفیزیکی توان رزمی یا عوامل نامحسوس و سوم عوامل برترساز توان رزمی که هدف اصلی از تدوین این مقاله تحقیقی، آن است که مولفه های نظری عوامل غیرفیزیکی اثرگذار بر توان رزمی نیروهای نظامی تبیین گردد که در واقع پرداختن به این موضوع توجه و اهمیت به نیازهای تربیتی، آموزشی و مهارتی نیروی انسانی در محیط نظامی می باشد.

سازمان های طلایه دار امروزی در تلاش دامنه دار برای ایجاد و توسعه مزیت های راهبردی و پیشی گرفتن از رقیبان، موضوع توسعه ظرفیت های انسانی و ارتقای درجه تعهد سازمانی کارکنان را در دستورکار خویش قرار داده و در این مسیر از تمامی سازوکارهای ممکن بهره می جویند. در این میان، سبک رهبری تحول آفرین به مثابه یکی از قوی ترین عوامل، درجه اثربخشی خود را به اثبات رسانیده است. با وجود این، خلا متغیرهای میانجی در تبیین اثرات غیرمستقیم سبک رهبری تحول آفرین بر رفتار سازمانی کارکنان، دغدغه بسیاری از دانشمندان این عرصه می باشد. این مقاله، در نظر دارد تا با توجه به نقش بی بدیل فرهنگ سازمانی بر رفتار سازمانی کارکنان، موضوع اثرات مستقیم و غیرمستقیم سبک رهبری تحول آفرین بر تعهد سازمانی کارکنان یکی از سازمان های دفاعی را با بهره گیری از متغیر میانجی فرهنگ سازمانی مورد تحقیق قرار دهد. نتایج حاصل از تحلیل داده ها حاکی از آن است که رهبری تحول آفرین قادر است از راه ترویج فرهنگ های کارآفرینی و سلسله مراتبی بر روی تعهد سازمانی کارکنان در سازمان مورد مطالعه اثرگذار باشد.

دولتمردان برای اتخاذ تصمیم ها و راهبردهای مناسب، نیازمند تحلیل های معتبر بوده و ضمن آگاهی از بازخورد سیاست های تدوین شده گذشته، باید توان انتخاب بدیل های مناسب جهت سیاست ها و برنامه های خود را داشته باشند. از جمله سازوکارهایی که می تواند کمک قابل توجهی به دولت ها برای سیاستگذاری نماید، اتاق های فکر هستند. این مقاله در صدد پاسخگویی به این پرسش است که اتاق های فکر چه نقشی می توانند در سیاستگذاری های دفاعی– امنیتی ایفا نمایند؟ نویسندگان برای پاسخگویی به این پرسش، مطالبی را با روش اسنادی– کتابخانه ای و با استفاده از منابع معتبر فارسی و لاتین گردآوری نموده اند. یافته این مقاله آن است که اتاق های فکر می توانند به روش های گوناگون به فرایند سیاستگذاری دفاعی کمک نمایند. در پایان این نکته مورد اشاره قرار می گیرد که افزایش ضریب بهره وری از ظرفیت های اتاق های فکر در سیاستگذاری دفاعی منوط به شبکه سازی آنهاست. از آنجا که تصمیم های راهبردی بخش دفاع، ماهیتی چندرشته ای دارد، یکپارچه سازی مراکز فکری پراکنده موجود در کشور، ما را به گونه ای سریع تر و بهره ورتر موفق به آزادسازی این ظرفیت ها و بهره برداری از آنان خواهد نمود.

گرایش آمریکاستیز در میان کشورهای اسلامی، از مهم ترین جریان هایی است که در دهه های اخیر و به ویژه پس از وقوع انقلاب اسلامی بر روند تحولات منطقه تاثیرگذار بوده است. در این میان، دو واقعه پایان جنگ سرد و حادثه یازدهم سپتامبر از نقش پیش برنده ای در ابعاد نظری و کاربردی این مقوله (آمریکا ستیزی) برخوردار می باشند، به گونه ای که از یک سو محافل علمی نسبت به روند فزاینده امواج آمریکاستیزی در جهان سوم و به ویژه جهان اسلام به حساس شده اند، و از سوی دیگر، آثار دامنه دار این جریان، بخش عمده ای از مناسبات سیاسی درون منطقه ای را تحت تاثیر قرار داده است، آنچه که در سطوح تعامل میان ایالات متحده و جوامع و رژیم های سیاسی منطقه نیز قابل مشاهده است. در این نوشتار، روند تحول در رویکردهای ضدآمریکایی به ویژه در میان مردم و نخبگان کشورهای اسلامی از دهه پنجاه تا سال های اخیر بررسی شده و تلاش گردیده که تصویر با معنایی از ریشه های بروز و تقویت این حرکت در دوره های زمانی مختلف ارایه گردد.

سیاست ایران در آسیای مرکزی، از یک سو بر پایه عوامل همگرایی در حوزه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، از فرصت ها و زمینه های نفوذ و همکاری، برخوردار است و از سوی دیگر با توجه به عوامل واگرایی، با چالش ها و تهدیداتی مواجه می باشد که بر آیند این امر، همواره در جهت گیری سیاست ایران در منطقه آسیای مرکزی، تاثیرگذار بوده است. در این مقاله تلاش شده به ترتیبات امنیتی منطقه ای حاکم بر آسیای مرکزی پرداخته شود. به نظر نویسندگان، کمک ایران به شکل گیری دولت های قدرتمند و توانمند برای مدیریت منازعه ها و بی ثباتی های درونی، اهمیتی اساسی دارد. همچنین افزایش همکاری و مشارکت بین دولت های منطقه و شفاف سازی و تبادل اطلاعات می تواند به بهبود امنیت منطقه منجر شود. در این چارچوب، محدود ساختن نفوذ و نقش قدرت های فرامنطقه ای در نظام امنیتی منطقه به منظور کمک به ایجاد نظام امنیتی بومی در رویکرد ایران مهم تلقی می شود.