زووارم به معنای دره بهشت منطقه ای به وسعت 3350 هکتار است که در استان خراسان شمالی قرار دارد. روستای زوارم یک روستای کوهستانی است که در طول جغرافیای 57 درجه و 44 دقیقه و عرض جغرافیایی 37 درجه و 19 دقیقه و ارتفاع 1100 متری از سطح دریا واقع شده است. این منطقه در قسمت جنوب غربی شهر شیروان است که جزء منطقه ایران- تورانی کشور ما طبقه بندی می شود. اهالی این منطقه که شغل اکثریت آنها دامداری، زراعت و باغداری است و همچنین روشهای دامداری و باغداری آنها سنتی می باشد، از قدیم الایام دارای شهرت دیرینه ای در درمان بیماریهای خود با گیاهان با ارزش منطقه بوده اند.از این رو در این مطالعه به بررسی اکولو‍ژیکی و اتنوبوتانیکی (گیاه مردم شناسی) منطقه پرداخته شد. جهت کسب اطلاعات اکولوژیکی پس از بازدیدهای میدانی از نزدیکترین ایستگاههای هواشناسی و طرحهای انجام شده در خصوص مطالعات زمین شناسی و خاک شناسی استفاده گردید. بر روی خاک منطقه که از5 ایستگاه تهیه شده بود آزمایشات خاکشناسی انجام گرفت. نتایج حاصل از ایستگاههای هواشناسی نشان می دهد که این منطقه دارای آب و هوای سرد کوهستانی با میانگین بارندگی حدود 260 میلیمتر درسال می باشد. حداکثر بارندگی در ماههای فروردین و اسفند و حداقل بارش در تیرماه مشاهده می شود. جهت شیب غالب این منطقه غربی- شرقی با ضریب 2 درصد است و باد غالب روستا از شمال غرب آن می وزد. خاک این منطقه ازجنس سیلتی-لومی، اسیدیته خاک خنثی و از نظر مواد آلی فقیر می باشد. EC خاک منطقه مورد نظر 2.015 می باشد. همچنین نتایج مطالعات اتنوبوتانیکی نشان می دهد که گیاهان لاله وحشی زالزالک، چرم گیاه، درمنه، نسترن، پونه، خارشتر بیشترین استفاده را در طب سنتی منطقه دارد. و بیشترین بیماریهایی که اهالی منطقه برای مداوای آن از گیاهان دارویی منطقه استفاده می کنند سرماخوردگی، تب و لرز، بیماریهای گوارشی، بیماریهای پوست و مو، جراحات احتمالی، بیماریهای زنان و سردرد و دردهای مفصلی می باشد. بیشترین نوع استفاده از این گیاهان به شکل دم کرده وعرقیات می باشد.

گیاه کاسنی با نام علمی Cichorium intibus از خانواده کاسنی (Asrteraceae) از گیاهان مفیدی است که تاریخ استفاده درمانی آن به زمان های قبل از میلاد مسیح نسبت داده می شود و بعنوان گیاه داروئی موثر در فارماکوپه های معتبر جهان به ثبت رسیده است. کاسنی شهرت درمانی زیاد در ایران دارد. به طوری که در طب قدیم ابن سینا کاسنی را به نام هندبا در قانون ضبط کرده ست. هنوز هم به علت اعتقادی که مردم نسبت به آن دارند و در درمان بیماری ها بطور مداوم مورد استفاده قرار می گیرد، شهرت خود را با مقایسه با گیاهان دارویی مشابه از دست نداده است. بنابراین پژوهشی به منظور بررسی وضعیت این گیاه با ارزش در میان شهروندان ساری در مازندران که یکی از رویشگاههای عمده این گیاه می باشد، با بکارگیری طرح پرسشنامه و آمارگیری از پاسخنامه و دانسته های سنتی بومیان در سه منطقه مختلف شهر ساری در سال 1389 به صورت تصادفی مستند سازی گردید. اطلاعات توسط نرم افزار exel مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.طبق نتایج مندرج بدست آمده از تعداد 100 پرسشنامه تکمیل شده از کسانی که حاضر به پاسخگویی به پرسشنامه ها شدند، 68% زن و 31% مرد بودند. که 40% اطلاع داشتند و 60% نمی شناختند. و بیشترین مصرف کننده ها را زن ها تشکیل می دادند. بیشترین گروه سنی افرادی که از کاسنی استفاده می کردند (با 22 درصد) افراد بین 50 تا 60 سال و کوچکترین گروه سنی را (با 2 درصد افراد) بالای 60 سال تشکیل می دادند. بیشترین مورد مصرف اعلام شده برای درمان کبد و کمترین برای رفع نقرس بوده است. بیشترین طریقه مصرف گزارش شده (57 درصد) به صورت عرق و کمترین آن (3 درصد) به صورت پودر می باشد. 78 درصد افراد کاسنی را به تنهایی استفاده می کردند و مابقی با گیاهان دیگری همچون شاه تره. بیشتر افراد (42 درصد) برگ گیاه را به عنوان مهمترین اندام مورد استفاده معرفی کردند حال آنکه در منابع بیشترین اندام مورد استفاده، ریشه گیاه می باشد. در مجموع دانش افراد با توجه به اینکه این گیاه رویش وسیعی در این منطقه دارد، کاملا علمی و دقیق نمی باشد. امید است در آینده در مورد گیاهان دارویی بخصوص گیاهان دارویی بومی فرهنگ سازی و آموزش بیشتر و شفافی انجام گیرد.

گیاه هفت بند پاکوتاه یا هفت بند گسترده گیاهی است علفی از خانواده Polygonaceae دارای ساقه هایی به طول 80-25 سانتی متر که از قاعده منشعب می شود، می باشد. برگهای آن ریز و گلهای آن کوچک و به رنگ صورتی است. این گیاه در مقابل عوامل خارجی بسیار مقاوم است. بطوری که حتی اگر لگدمال شود باز هم از بین نمی رود. علف هفت بند در چمنزارها، کنار جاده ها، اراضی متروک، خرابه ها و در باغات به صورت خودرو دیده می شود. گیاه هفت بند از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است. این گیاه در منطقه زوارم در خراسان شمالی پراکنش بسیار زیادی دارد و اهالی منطقه از قدیم الایام از این گیاه به عنوان دارو استفاده می کردند. از این رو در این پژوهش به بررسی شرایط رویشگاهی، نیازهای اکولوژیکی و همچنین مطالعات اتنوبوتانی این گیاه پرداخته شد. جهت کسب اطلاعات اکولوژیکی پس از بازدیدهای میدانی از نزدیکترین ایستگاههای هواشناسی و طرحهای انجام شده در خصوص مطالعات زمین شناسی و خاک شناسی استفاده گردید. در5 ایستگاه از مکانهای رویش این گیاه نمونه خاک تهیه شده و آزمایشات خاکشناسی بر روی آن انجام گرفت. نتایج حاصل از ایستگاههای هواشناسی نشان می دهد که این منطقه دارای آب و هوای سرد کوهستانی با میانگین بارندگی حدود 260 میلیمتر درسال می باشد. حداکثر بارندگی در ماههای فروردین و اسفند و حداقل بارش در تیرماه مشاهده می شود. ارتفاع میانگین مناطق رویشی این گیاه در منطقه حدود 1000 متر می باشد. درجه حرارت درگرم ترین ماه سال 26.6 درجه سانتیگراد ودر سردترین ماه سال -0.5 درجه سانتیگراد می باشد. رطوبت نسبی در منطقه رویش بیش از 40 درصد می باشد. در بازدیدهای صحرایی از گیاه مورد نظر مشخص شد که این گیاه در کنار جاده ها و باغات رها شده نیز مشاهده می شود. بافت خاک رویشگاههای این گیاه لومی تا سیلتی-لومی و میانگین اسیدیته خاک بدست آمده 7.77 می باشد. EC خاک منطقه مورد نظر 2.015 می باشد. نتایج نشان داد رویشگاه این گیاه از نظر مواد آلی فقیر می باشد و آهک در منطقه بالاست. بنابراین می توان نتیجه گرفت این گیاه از نظر مواد آلی و عناصر کم مصرف کم توقع می باشد. مطالعات اتنوبوتانی این گیاه در منطقه نشان داد که تقریبا 98 درصد افراد محلی با این گیاه آشنا بوده و از آن استفاده می کنند بیشترین بیماریهایی که از این گیاه برای درمان آن استفاده می شود رماتیسم و دردهای مفصلی می باشد و طریقه مصرف این گیاه عمدتا به صورت کمپرس و جوشانده خوراکی می باشد.

روابط پیچیده بین گیاهان و فرهنگ بومیان (اتنوبوتانی)، بخاطر اهمیت این دانش در تولید محصولات جدید و همچنین احتمال نابودی بخشی از اطلاعات با مرگ منایع اطلاعاتی آن، امروزه یکی از جالب ترین و مهم ترین زمینه های تحقیقاتی محسوب می گردد. در این راستا پژوهشی به منظور شناسایی و ثبت گیاهانی با کاربرد دارویی در روستای وسطی کلا قائمشهر به عمل آمد. ضمن مصاحبه رودررو با مردمان روستایی و گردآوری اطلاعات در مورد نام محلی، نوع کاربرد گیاه، بخش قابل استفاده و نحوه استفاده، گیاهان مورد نظر از طبیعت جمع آوری و نمونه های هرباریومی تهیه گردید. نمونه های گیاهی شناسایی شده با منابع معتبر فلوریستیک در هرباریوم دانشگاه پیام نور مرکز ساری نگهداری می گردند. در مجموع 33 گونه گیاهی متعلق به 32 جنس از 25 تیره توسط روستاییان برای درمان بیماری های گوناگون مورد استفاده قرار می گیرند. برای 26 گونه گیاهی کاربردهایی ذکر شده که در منابع علمی موجود ثبت شده بود. کاربردهایی برای 9 گونه گیاهی به شرح زیر ذکر شده که هنوز در هیچ منبع علمی ثبت نشده و برای اولین بار گزارش می گردد: Calystegia sepium، Eryngium caucasicum، Pterocarya fraxinifolia، Rubus hyrcanus، Pimpinella affinis، Paliurus spina-christi، Campanula rapunculus، Potentilla reptans و Punica granatum. نام های محلی 10 گونه گیاهی برای اولین بار گزارش می گردد.

یک‍ی از موارد بحث برانگ‍یز پیرامون گیاهان یک منطقه، دانش بومی است. این دانش بسیار گسترده می باشد و جنبه های متفاوتی از جمله اتنوبوتانی، اتنواکولوژی و اتنوفارماکولوژی گیاهان را در بر می گیرد. هدف از انجام تحقیق حاضر ارزیابی دانش بومی پیرامون گیاهان موجود در روستاهای واقع شده در منطقه ای ترکمن نشین اطراف شهرستان کلاله واقع در شمال شرقی استان گلستان می باشد. جمع آوری اطلاعات با استفاده از مصاحبه و پرسشنامه در سه مرحله انجام شد و اطلاعاتی نظیر نام محلی، زمان یابی و مکان یابی جمع آوری، خواص درمانی، اندام مفید دارویی برای گیاهان مورد مطالعه، مجموعا با استفاده از 234 پرسشنامه ثبت شد. نتایج نشان داد که در این بررسی تعداد 45 گونه دارویی، خوراکی و غیر دارویی متعلق به 21 خانواده با توجه به سابقه مصرف توسط مردم بومی معرفی شد که از بین آنها تعداد 5 گونه گیاهی شامل گونه های Artemisia kopetdaghensis Krasch.، Artemisia annua L.، Thalictrum minus L.، Orchis collina Bank. و Parrotia persica (DC.) C.A. Mey. توسط افراد بومی در مصارف دارویی از جمله فشار خون، زخم، تب، درد و شکستگی استخوان و مصارف غیر دارویی از جمله تهیه زغال، جارو، آلاچیق و دفع پاتوژن مورد استفاده قرار می گیرند (جدول 1). نتایج تحقیق حاضر موید این مطلب می باشد که دانش بومی نه تنها دارای اطلاعاتی در زمینه خواص درمانی گونه های گیاهی دارویی است بلکه درمورد کاربردهای غیر دارویی گیاهان نیز اطلاعات مفید و موثری دارد که می تواند در توسعه اقتصاد مردم آن منطقه از اثر گذاری بالایی برخوردارباشند، از این جهت است که اکثر محققین به اهمیت مستندسازی علمی استفاده های سنتی گیاهان هر منطقه اشاره نمودند. از اینرو پیشنهاد می شود در ارزیابی صحیح پدیده های جوامع روستایی مانند درآمد، هزینه، تغذیه، کشاورزی و مصرف به توسعه مدیریت بهره برداری صحیح از طبیعت و محصولات آن توجه ویژه ای نمود.

اقوام مختلف با آداب و رسوم خاص خود دارای اطلاعاتی درباره گیاهان هستند که با مرگ این افراد دانش سنتی آن ها نیز به سرعت نابود می شود بنابراین به نظر می رسد ثبت و محفوظ نگهداشتن این اطلاعات لازم است. این تحقیق با هدف بررسی و توصیف استفاده سنتی قوم بربر در مازندران انجام شد (بربرها از ایلات ساکن در سرحدات افغانستان و پاکستان بوده اند که 140 سال قبل به سمت مازندران کوچ کرده اند و در شهرهای گرگان، ساری، قائمشهر و آمل سکونت اختیار کردند. جمعیت آنها در قائمشهر حدود 2000 تا 3000 نفر می باشد). اطلاعات به روش مصاحبه با افراد محلی و ثبت اطلاعات بدست آمده در پرسشنامه های مخصوصی که توسط افراد متخصص تهیه وویرایش شده، تنظیم شد. در نهایت تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار Excel صورت گرفته و جمع بندی نهایی انجام شد. نتایج نشان می دهد که 85% افراد این قوم به درمان با گیاهان اعتماد بیشتری نسبت به درمان با داروهای شیمیایی دارند و 90% از افرادی که از گیاهان دارویی استفاده میکنند و حاضر به پاسخگویی شدند را زنان تشکیل می دهند. بیشترین بیماریهایی که این افراد با گیاهان درمان می کنند شامل: سرماخوردگی، افسردگی، درد مفاصل و تقویت پوست و مو می باشد و 80% افراد گیاهان دارویی را به شکل عرقیات و جوشانده استفاده می کنند. تمامی افرادی که گیاهان دارویی را برای درمان بیماریهای خود استفاده می کنند، دانش خود را از پدران و مادران خویش آموخته اند و آنها را نسل به نسل حفظ کرده اند. بیشترین گیاهانی که در این قوم برای درمان بیماریها استفاده می شود عبارت است از نعناع، گزنه، سنبل الطیب، گل گاوزبان و سرشاخه و گلها با رقم 80 درصدی بیشترین اندامی از گیاهان بودند که مورد استفاده قرار گرفتند.