قواعد زبان عربی تا قرن دوم هجری از یک انسجام و انضباط بهره نمی برد و از نضج و بلوغ کاملی برخوردار نبود تا اینکه دانشمندانی چون ابن جنی، حماد بن سلمه، خلیل بن احمد فراهیدی و سیبویه آمدند و به آن سر و سامان بخشیدند. به جرات می توان گفت که تا پیش از سیبویه کسی نبود که قواعد زبان عربی را مورد بررسی قرار داده و آن را در چهار چوب معینی به شکل جامع و کامل بیان کند و در آن دسته بندی و ترتیب منظمی ایجاد نماید. در واقع تا عصر سیبویه زبان عربی خام بود و پس از سیبویه و با دانش او بود که به نضج و بلوغ کاملی رسید. ما در این مقاله می خواهیم از دریچه های گوناگون سیبویه و کتابش را با توجه به نظرات ادیبان گذشته و حاضر در جهان ادبیات عرب مورد بحث و کنکاش قرار دهیم.

بشنو این نی چون شکایت می کند               از جدائی ها حکایت می کند کز نیستان تا مرا ببریده اند                           در نفیرم مرد و زن نالیده اند این دو بیت و ابیات پس از آن، در آغاز مثنوی، افتتاحی است لطیف و در عین حال عجیب. هر یک از شارحان مثنوی، در شرح و بیان و تفسیر و تاویل آن و در این که مراد از «نی» چیست سخنان مبسوط آورده اند و در اهمیت و پری و سرشاری محتوای آن تا آن جا رفته اند که گفته اند هم چنان که، طبق روایات، تمامی قرآن کریم در سوره فاتحه الکتاب مندرج است، تمامی مضامین مثنوی نیز در این هجده بیت آغازین- که یگانه قسمتی از مثنوی است که مولانا به خط خود نوشته- مندرج است. اما این سوال همواره برای شارحان مطرح بوده است که چرا مولانا، که مستغرق دریای توحید است، و از مثنوی او به «بانگ توحید» تعبیر می شود، دیوان آسمانی و عرفانی خود را، برخلاف آثار دیگر از این دست، با توحید و ستایش حق تعالی آغاز نکرده است. با آن که یقینا به خوبی توجه داشته است که کل امر ذی بال لم یبدا ببسم الله فهو ابتر. اساسا آغاز کردن آثار منظوم و منثور با حمد و ستایش الهی سنت حسنه ای بوده است بسیار متداول و مطاع و متبع. از شعرای دوره سامانی که بگذریم، تقریبا همگی شاعران نام حق را بهترین سرآغاز می دانسته اند و بی نام او نامه را باز نمی کرده اند و، چون از سر ایمان و عشق سخن می گفته اند، زیباترین شعر آنها هم همین افتتاحیه ها بوده است. بسیاری از آنان نیز، پس از ستایش حق، سخن خود را به مدح رسول اکرم (ص) می آراسته اند. فردوسی، در اثر رزمی خود، و نظامی، در همگی آثار بزمی خود، همواره سخن را به نام او ابتدا کرده اند. سعدی، معاصر مولانا، نیز از همین سنت پیروی کرده است...

کتاب ایضاح مخالفه السنه لنص الکتاب و السنه تألیف علامه حلی (م 726) است که هنوز به زیور طبع آراسته نشده است. از آن جا که مؤلف در این کتاب، مبانی کلامی اهل سنت را بر قرآن عرضه کرده و وجوه مخالفت آنها را نص قرآن بیان کرده است، دانشمندان این کتاب را هم در زمره کتاب احتجاج و هم در عداد تفاسیر به شمار آورده اند، نسخه های خطی موجود این کتاب، از آیه 212 سوره بقره آغاز و با پایان سوره آل عمران ختم می شود. مؤلف در این کتاب آیات را به شیوه تفاسیر ترتیبی ذکر کرده است و موارد مبهم را به صورت گذرا توضیح داده است. تفسیر وی نخستین گام مستقل در تفسیر کلامی آن هم کلام تطبیقی است که از این حیث اهمیت ویژه ای دارد.  

اگرچه همه سوره های قرآن کریم ارجمند و عالی قدرند، لیکن به شهادت اخبار و روایات و اسرار و قراءات، سوره مبارکه حمد را مقامی برتر و مرامی دیگر است. چه جای دیگران را در نماز گیرد و دیگران جای آن را نگیرند و صلوه بر آن بپاست که صلوه نامیده شده و گفته اند که نام اعظم خدای تعالی در آنست و باز روایت کرده اند که هر سوره ایی که هفت حرف ( ث - ج - خ - ش - ظ - ز- ف) در آن نباشد بزرگترین نام خدا در آن است و این سوره را کلید بهشت گفته اند از جانب دیگر چکیده قرآن است و در دریای عرفان و دارای نامهای عالی قدر فراوان و فراوانی عنوان بر منزلت صاحب نام و عنوان دلالت می کند و سوره مبارکه حمد را 20 و پیش از آن، نام است پس نگارنده بیاد نامها با ذکر دلایل و اثبات مقاصد آنها به همراه آیات و شواهد پرداخته تا خوانندگان به اهمیت سوره ای که خلاصه قرآن است بیش از پیش پی بردند و به هنگام نماز به معانی آنها با دیده دل بنگرند.

این مقاله بر آن است تا فاتحه الکتاب مثنوی معنوی مولوی را که فشرده شش دفتر مثنوی است و در عرف ادبی از آن به «نی نامه» تعبیر می شود با معیارهای فلسفه پدیداری مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.

در این مقاله بعد از ترجمه ای تفسیر گونه به نثر و نظم از نگارنده، سابقه و سیر آیه کریمه بسم الله الرحمن الرحیم در نزول آمده و اشاراتی دهگانه به عقاید محدثان و مفسران رفته است. سپس شرح و تفسیر باء و اسم و الله و معانی انها، در کتاب ها و تفاسیر ادبی و کلامی شیعی و سنی، چون جامع البیان طبری و التبیان شیخ طوسی، و مجمع البیان طبرسی و الکشاف زمخشری، و الجامع لاحکام القران قرطبی و انوار التنزیل قاضی بیضاوی و الکتاب سیبویه و حاشیه شیخ زاده بر انوار التنزیل و روح المعانی الوسی آمده و ضمن جرح و تعدیل با هم مقایسه شده است.                                           والله الموفق و المعین و علیه التکان

چکیده فارسی:درباره عقیده و خاستگاه فکری ابن ابی الحدید، بسیار گفتگو شده است. این اختلاف، به دلیل دیدگاه اعتزال است، چرا که معتزله گاهی به شیعه و گاه به اهل سنت، گرایش نشان داده اند.معتزله و صوفیه از این جهت با هم شباهت دارند.ابن ابی الحدید، در شرح نهج البلاغه خود، بارها از بزرگان معتزله به خوبی یاد کرده است، مانند: ابوعلی جبائی، ابوالقاسم جبائی، ابوعثمان جاحظ، ابوالهذیل علاف، ابوجعفر اسکافی و دیگران. ابن ابی الحدید، همچنین در اشعار خود، صریحا بیان می کند که عقیده او، اعتزال است.   چکیده عربی:الحمدللة رب العالمین، و الصلاة و السلام علی اشرف الأنبیاء و المرسیلین محمد و آله الطیبین الطاهرین، و اللعنة الدائمة علی اعدائهم اجمعین.لقد انشغلت افکار العلماء فی شرح ابن ابی الحدید منذ عصور عدیدة، منهم من نقد الکتاب ادیبا، و منهم من نقدة فکریا، و منهم من نقدة دینیا، و منهم ... فکانت النتائج متضاریة بین موافقین له و مخالفین، و اشتدَّ الصراع بینهم حتی ضاع الحق.و من المسائل الخلافیة بین العلماء لهذة الشخصیة الادبیة الفذة فی عقیدتة المذهبیة. لقد سعینا فی هذة المقالة الوقوف علی الآراء المختلفة للعلماء فی هذا الباب و من ثم نطالب القضاء له أو علیه من قبل القراء الکرام، بعیدین کل البعد من العصبیة العمیاء، سائلین المولی ان یقبل عملنا هذا باحسن القبول.