تشکل های صنعتی کنونی غرب از درون صنف های پیشه وری سربرآوردند؛ در حالی که در ایران این تشکل ها با گذشته خود از گسست تاریخی - فرهنگی و زبانی متفاوتی گفتگو دارند.اصناف گذشته ایران، با خود ویژگیها و اخلاق کاری را به همراه داشتن: فتوت و جوانمردی یکی از این ویژگیها بود؛ تشکل های صنفی با جامعه آن روز نیز همخوانی داشت.انقلاب صنعتی و ورود ماشین به ایران، چون ریشه در گذشته این سرزمین نداشت و در جامعه تجارت پیشه وارد شده بود، نتوانست نظم و اخلاق سنتی را به همراه آورد و علاوه برآن، نتوانست نظم و خصوصیات صنعت نوین کنونی جهان و تشکل های مناسب آن را به خود جذب کند. ناهمخوانی ساخت های گوناگون در چنین جامعه ای، از بیگانگی اجتماعی و هرج و مرج (انومی) مربوط به آن حکایت دارد. به منظور رفع این هرج و مرج فکری، ایجاد تشکل های مدنی و اخلاق کاری جدید ضرورت پیدا می کند.

قصد در این مقاله قهرمان پروری و آرمانخواهی نیست،زیرا آنچه بر ما ایرانیان گذشته به طور عمده حاصل این شیوه برخورد بوده است! کیست که نداند قهرمان سازی در طول تاریخ این سرزمین به خصوص در دوره خلافت عباسیان و همزمان با جنبش های آزادیخواهانه ایرانیان در سده های نخستین برای رهایی از قیومت حکام بغداد،نوعی بیان آرزوها و گریز از خود بوده و چه لطمه ها و صدمه ها که ملت ایران بر سر این مرام ندیده و نخورده است.به یاد آورید احوال و سرنوشت سرداران ایرانی را در عهده بنی عباس، همچون ابومسلم خراسانی که چگونه در نهایت دشمن پرور شدند و خود به دست دشمن خودپروردند به قتل رسیدند! به قول سعدی: کس نیاموخت علم تیر از من که مرا عاقبت نشانه نکرد بنابراین در این مقاله مقصد شرح،توصیف،تحلیل و خصوصیات و اوصاف انسانی والا و برتر در یک حماسه جاودان و جهانی یعنی رستم جهان پهلوانان و فرمانروای نیمروز(سیستان) در شاهنامة فردوسی است،نه قهرمان سازی و قهرمان پروری.به حکایت حکیم طوس او قبل از اینکه پهلوان جنگها و حماسه ها باشد،موبدی خردمند،خردورز و خداجو است و فردوسی بزرگ نکته ها و اشارات بدیعی از فرزانگی ها ،مهرورزی ها، و صلح جویی های او دارد. رستم آن گونه که در شاهنامه توصیف شده،مظهر و مجلای یک پهلوان بلکه انسانی کامل و آرمانی در ایران باستان است.در یک کلام،این ابرمرد؛ تجسم اندیشه و آرزوی پیشینیان ماست.

سرزمین مازنداران در اواخر قرن هشتم ه.ق تازه از ظلم و جور حکام و خوانین محلی رهایی پیدا کرده و مردم آن در سلک مریدان سید قوام الدین مرعشی معروف به میر بزرگ در آمده بودند که تعالیم او آمیخته ای از اصول نبوی فقه شیعه دوازده امامی و آیین فتوت بود و به این ترتیب یکرنگی و اتحاد فرزندان سید قوام الدین ، زمینه سازی دولتی بر اساس قسط و برابری و در جهت بسط عدالت اجتماعی و برداشتن ظلم و ستم و آثار بی عدالتی بود که عمر این حکومت چندان دوام نیاورد و مانند دیگر حکومتهای کوچک و بزرگ آن زمان گرفتار یورش امیر تیمور گردید .در آستانه تأسیس دولت مرعشیان در مازندارن که شرایط خاص و اوضاع دهم ریخته منطقه ، شکل گیری چنین نهضتی را پذیرا بود ، سه خاندان مهم؛آل باوند ، کیائیان جلالی و کیائیان چلاوی بر مازنداران حکومت می کردند که هر کدام بخشی از این ولایت را تحت نفوذ و اختیار خود داشتند.زمانی که کیا افراسیاب چلاوی از سوی مخالفان خود در آستانة سقوط قرار گرفت ، دست ارادت و توبه به سوی سید قوم الدین دراز کرد و مرید او شد، اما پس از مدتی توبه خود را شکست و به فسق و جور و عصیان مشغول شد . از این واقعه به بعد مازندارانی ها اطاعت و پیروی سید قوام الدین را گردن نهادند . این اتفاق راه رسیده سید قوام الدین به فرمانروایی مازندارن را آسان کرد و او پس از کسب پیروزی ، اداره این منطقه را به فرزندان خویش واگذار کرد و به این ترتیب سید کمال الدین زمام امور را به دست گرفت و به تدریج نفوذ سیاسی خود را در مازندران گسترش داد .مرعشیان نتوانستند تیمور را از حمله به مازندران بازدارند و به هر حال در نبردی سخت تسلیم شدند . پس از مرگ تیمور در زمان شاهرخ برای مدتی سادات مرعشی مجدداً در مازنداران حکم راندند ، اما نتوانستند حکومتی نیرومند برپا دارند . اگر چه مرعشیان با یکدلی و خوی جوانمردی تمامی مازندران را در اختیار خود گرفتند و در آغاز مبارزه با تجمل و دنیا گرایی ، سبب موفقیت آنان شد ، اما حملات بی امان تیمور و سرانجام مال اندوزی و انباشتن ثروت برخی از حکمرانان این سلسه باعث دور شدن مردم از آنان و در نهایت فروپاشی مرعشیان گردید .

تساهل، در لغت، به معنی «همدیگر را آسان گرفتن» آمده است (منتهی الارب، ذیل س ه ل) و گاه آن را با تسامح «سهل انگاری و اغماض و چشم پوشی و بی احتیاطی و بی پروایی و بی اهتمامی و نرمی و ملایمت به خاطر کسی و جوانمردی کردن» (لغت نامه دهخدا، ذیل تسامح) مترادف و معطوف (تساهل و تسامح) آورده اند. در اصطلاح، تساهل را می توان نوعی «سیاست مدارای صبورانه در حضور چیزی که مکروه یا ناصواب می شماریم» )کرنستن 1376، ص (62 بدانیم. به عبارت دیگر، تساهل حاصل نوعی نگرش مداراگر است نسبت به دگر اندیشان هر جامعه ای - نگرشی که انتقاد و نظر مخالف را در حکم رگه های آبی تلقی می کند که در پهنه بیابانی خشک از چشمه ای می جوشد و تا حدی از بی رحمی گرمای خاک و خشکی آن می کاهد. در این تعبیر، تساهل عاملی برای تعدیل روابط قدرت حاکمان و قاطبه شهروندان است )سادا - ژاندرون 1382، ص (17. با این اوصاف، پیشینه تساهل می تواند به دورانی دور بازگردد که جوامع ابتدایی تشکیل و قدرت ها ایجاد شدند و لزوما، برای ماندگاری، نیازمند مدارا و کنار آمدن با عقاید و باورهای گوناگون بودند. در نتیجه، هر چه جامعه بزرگ تر و قدرت دامنه دارتر باشد، نیاز به تساهل در عرصه های سیاسی، مدنی و مذهبی بیشتر احساس می شود. بدین ترتیب، اندیشه تساهل را برای ایجاد تعادل اجتماعی در همه جوامع، و در هر زمانی، می توان سراغ گرفت.

تصوف و عرفان از مهم ترین جریانان های فکری و معنوی اثرگذار بر هنر ایران بوده است. در طریق صوفیه جهت رسیدن به کمال مطلوب، مراتب و مقاماتی وجود دارد که هر یک از عرفا با توجه به مقام معنوی و میزان دریافت خود از طریقت آنها را برشمرده و نامگذاری کرده اند. تصوف از طریق آیین فتوت و جوانمردی به هنر ها و صنایع راه پیدا کرده و از این طریق نفوذ خود را در معماری و به خصوص معماری مساجد نمایان ساخت. یکی از جلوه های ظهور عرفان در معماری مسجد وجود مراتب عرفان در آن است که با مدد از خصوصیت تاویل پذیری معماری می توان هفت شهر عشق عطار را (طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، فقر) با هفت ساختار مسجد (جلوخان، سردر، هشتی، دالان، صحن، گنبدخانه، محراب) که به نوعی حرکت نمازگزار را تا رسیدن به محراب به نمایش می گذارد تطبیق داد.

هدف این تحقیق، بررسی برخی ویژگی های فرهنگ تربیت بدنی و ورزش ایران باستان در شاهنامه فردوسی است. به همین منظور 8 صفت جسمانی، 14 صفت رزمی - پهلوانی، 11 صفت عقلی (خرد) - اخلاقی و چند نماد رفتاری در سه دوره اسطوره ای، پهلوانی و تاریخی شاهنامه توصیف و تحلیل شده است. منبع اصلی تحقیق، 9 جلد شاهنامه فردوسی و سایر تحقیقات مربوط به آن است. ضمنا برای تایید هر یک از مفاهیم و صفات، ابیاتی از شاهنامه انتخاب شده است. یافته های تحقیق نشان داد که آموزش بهداشت، سلامتی، نیرومندی و پهلوانی در شاهنامه پایه دینی و ملی دارد و ریشه پهلوانی عمدتا رزمی و کین خواهی ملی است. پهلوانان، به عنوان نماد قدرتمندی، بیشتر از نظر جسمانی و بدنی قوی بودند و از سایر کردارهای طبیعی آنان در زندگی فردی و اجتماعی خبری نیست. از بین 2103 بار تکرار صفات جسمانی، صفت تن، جسم و بدن با 52% تکرار، از بین 4755 بار تکرار صفات رزمی - پهلوانی، صفت سوار با 23% تکرار، و از بین 3134 بار تکرار صفات عقلی - اخلاقی، صفت خرد با 36% تکرار در اولویت قرار دارند. بیشترین تکرار صفات در دوره پهلوانی است. به طور کلی صفات رزمی - پهلوانی 47.58%، صفات عقلی - اخلاقی 31.36% و صفات جسمانی 21.4%، صفات مورد بررسی در شاهنامه را تشکیل می دهد. پرورش مرد عمل و مرد خرد در مفهوم «پهلوانی» عالی ترین شکل تربیت ورزشی را در شاهنامه نشان می دهد که این مفهوم در ابیات زیادی با تکیه بر رهنمودهای عقلی (خردورزی) و پایبندی به اصول اخلاقی و جوانمردی تاکید شده است. هر چند برخی اعمال نابخردانه و غیر اخلاقی نیز از پهلوانان مشاهده شده است، این رفتارها بسیار اندک و از نظر فردوسی نیز با توجه به کارکرد نظامی و سیاسی رفتار پهلوان قابل اغماض است. این یافته ها نشان می دهد که تربیت بدنی و ورزش در فرهنگ ایران از گسترش و غنای زیادی برخوردار بوده است و می توان برخی صفات، نمادها و رفتارهای مثبت این فرهنگ را در تربیت ورزشی به کار گرفت.