در این جستار ابتدا با توجه به چهار شیوه عمده گفتگو در قرآن کریم (بیرونی، درونی، غیبی، نمایشی) از شالوده شکنی در گفتگوهای قرآنی سخن به میان آمده و همچنین به جنبه های فلسفی پیدایش نظریه ساختارشکنی در متن در نقد ادبی جدید اشاره شده است. در سده بیستم، شالوده شکنی (deconstruction) طرح و سازه ای بود که حوزه ادبی و ادبیات را در برگرفت و به دنبال آن، تاویل و چند معنایی و تقابل و تناقض های دوگانه، ابهام در متن و ساختارهای دوگانه، حیات و تولد دوباره یافت. شالوده شکنی دریدایی که در سال 1966 حیات یافت، رویکرد فلسفی شک گرایانه ای است که با از بین بردن نقطه مرکزی متن، به واسازی تقابل ها و محورگرایی در متن باور دارد. اقسام شالوده شکنی چاپی، واژگانی، املایی، نحوی، ریشه شناسی و... همگی درصدد رها کردن تفکر انسان از توهماتی است که واقعیت پنداشته می شوند.محور و شالوده اصلی این مقاله، ساختارشکنی گفتگوهای خضر و موسی (ع ) از دیدگاه مفسران قرآنی و گفتگوهای شبان و موسی (ع ) در نظر خواننده منتقد است. همچنین به شالوده شکنی در داستان های مثنوی - مانند شیر و خرگوش و طوطی و بازرگان - و داستان های دیگر در متون نظم و نثر فارسی از دیدگاه منتقدان پرداخته ایم. دو داستان خضر و موسی (ع ) در قرآن و شبان و موسی (ع ) در مثنوی، در حوزه گفتگو (گفتاری) و کلامی و کرداری، دو محوری هستند که در این نوشتار از دید ساختارشکنی به آن ها توجه بیش تر شده است. داستان موسی و خضر با زیرساخت گفتگویی در قرآن آمده است که مفسران با رویکرد ساختارشکنانه، به تفسیر آن پرداخته اند و با گزینش زیرساخت موسی و خضر، گفتگوی آن دو را تشریح و تاویل کرده اند. در این میان، کشف الاسرار میبدی، با صراحت و آشکاری تمام به موسی و گفتگوی پرسش آمیز و سوال آلوده او را بر خضر در مقام پاسخ او برتری داده اند. مولوی نیز فقط یک بار در مثنوی با توجه به ساختار داستان موسی و خضر به گفتگوی آن دو پرداخته است. گفتگوی شبان و موسی نیز ساختار دیگری بود که در مثنوی با توجه به ساخت طریقت و شریعت و عشق و عقل بدان پرداخته شد و خواننده منتقد در دریافتی تاویل گرایانه ساختار یاد شده را شکسته و ساختار موسی و شبان را پی می نهد و خاطرنشان می سازد که شبان در تجربه شخصی خود به متافیزیک و عالم ملکوت روی می نهد و لذا پیامبری لازم داشت که زبان او را چون روان او مستقیم سازد و تجربه باطنی او را درست تفسیر کند. از سویی دیگر با توجه به بحث شالوده شکنی در داستان، گفتار و گفتگوی آدم (ع ) و ابلیس در قرآن و مثنوی از محورهای دیگری است که این مقاله درصدد تبیین آن است.

چنانکه می دانیم امروزه نظام های تربیتی جوامع اسلامی با چالشهای فراوانی مواجه اند و عبور از بحرانهای ناشی از چالشهای پیش روی یکی از جدی ترین موضوعات در عرصه برنامه ریزی های آموزشی و تربیتی این جوامع است. از میان چالشهای پیش روی می توانیم به رواج آموزه های پست مدرنیستی همچون نفی منابع مقتدر معرفتی، ساختارشکنی، نفی الگوگرایی در تعلیم و تربیت، نسبیت گرایی و... اشاره نمود که هر کدام چالشهایی را پیش روی نظامهای تربیتی جوامع دینی بوجود می آورند. یکی از راههای مواجهه منطقی با این چالشها، طرح نظریه های اسلامی رقیب در حوزه مربوطه است: از جمله روی آوردن به نظریه اندیشمندان و فلاسفه مسلمان. در این مقاله، به منظور پاسخگویی به بعضی از داعیه های پست مدرنیستی که سعی در تاثیرگذاری بر ساختار و محتوی تعلیم و تربیت جوامع دینی دارد، و به منظور بررسی نقاط اشتراک (قرابت) و نقاط افتراق (پارادکسهای) موجود و ممکن بین دیدگاه اسلامی تربیت و پست مدرنیسم، آرا تربیتی مولوی (البته به عنوان یک اندیشمند مسلمان و نه نماینده نظریه اسلامی) و آرا بعضی اندیشمندان پست مدرن را به صورت تطبیقی مورد مطالعه قرار داده ایم. هدف اساسی این مقاله تعیین قرابتها و پارادکسهای ممکن بین دیدگاه تربیتی مولوی و پست مدرنیسم می باشد.

تفسیر و تأویل اساطیر در ادبیات کلاسیک ایران به دلایل زیادی از جمله کفرآمیز پنداری آنها چندان مورد توجه قرار نگرفته است . در کنار تأویلات اندک و از هم گسیخته سنایی، شاعر قرن پنجم، شیخ اشراق، عارف و فیلسوف بزرگ قرن ششم یکی از کسانی است که با جدّیت تمام در پی تفسیر و تأویل اساطیر ایران باستان برآمده است . شیخ اشراق با این تأویلات می خواهد پیوندی عمیق میان سه فرهنگ مجزّا از هم؛ یعنی فرهنگ اسلامی، حکمت ایران باستان و فلسفه یونان برقرار کند . زیرا وی از یک سو به عنوان مسلمان معتقد، با فرهنگ اسلامی و عناصر فرهنگی آن از جمله تصوّف به خوبی آشناست و از طرف دیگر به عنوان ایرانی نژاده و اصیل، میراث دار تمدن ایران قبل از اسلام است و نیز نمی تواند به فلسفه یونان که محصول با ارزش خرد و عقلانیت بشری است، بی اعتنا باشد. سهروردی با ژرف بینی خاص خود پی برده است کلّیت سه فرهنگ به ظاهر مخالف هم نه تنها تضادّی با یکدیگر ندارند، بلکه در صورت اتحاد و سازش میان آنها، می توان به تجربه ای گرانسنگ برای هدایت و رشد بشریت دست یافت . در این مقاله سعی شده است تلاش و کوشش این نابغه بزرگ در ایجاد پیوند و سازش جریان های تفکر بشری که در تأویل وی از داستا ن اسطوره ای رستم و اسفندیار منعکس شده است، تبیین و دلایل چنین تأویلی ضمن نشان دادن عناصر فرهنگ های مذکور باز نموده شود. پیداست که در دوره سهروردی این داستان و دیگر داستان های شاهنامه به اندازه ای مشهور شده بودند که به راحتی و جز برای اغراض ویژه ای در هم ریختن ساختمان آنها سهل و آسان نبود . اما شیخ اشراق با توجه به ذهنیت خاص خود از عهده این مهم بر آمده و این داستان را ساختارشکنی کرده است تا بتواند نظرات اشراقی خود را در لابه لای آن باز گوید.

مطالبات حقوقی زنان در کشورهای غربی از سده نوزده میلادی، به صورت جنبش های فمینیستی شکل گرفت. این جنبش ها به سرعت در کشورهای در حال توسعه گسترش یافت و به گونه ها و شکل های مختلف ظاهر شد.سیمین دانشور، نخستین نویسنده زن ایرانی است که در تمام آثار خود، به شیوه های گوناگون، در پی بیان حقوق از دست رفته زنان است. او که به صراحت خود را فمینیست می داند، به نوعی از فمینیسم ایرانی و شرقی معتقد است که در آن از زیاده روی فمینیسم غربی خبری نیست. در فمینیسم دانشور جلوه هایی از فرهنگ دیرینه مردسالار، ناهنجاری های رفتاری مردان، مظلومیت و ستم دیدگی زنان، و بزرگداشت زن، آشکارا بازتاب می یابد.این نوشتار، بدون آن که بخواهد متن آثار دانشور را ساختارشکنی کند و در لایه های زیرین متن به جست و جوی عناصر فمینیستی بپردازد، نشانه های ساده و آشکاری از فمینیسم را، در سطح آثار دانشور، بازخوانی می کند و در یک تقسیم بندی کلی، برخی از جلوه های آن را نشان می دهد.

این مقاله ضمن مرور مهم ترین آموزه های شکل گیری خط مشی در پارادایم مدرنیسم، با بهره گیری از روش ساختار شکنی ژاک دریدا به بازسازی این دانش، در زمینه آموزه های پست مدرنیسم می پردازد. بر این اساس، در بخش نخست، آموزه های کلیدی مدرنیسم، در قالب بحث از عینیت گرایی، عقلانیت، توسعه و وحدت گرایی و تاثیر آن در شکل گیری خط مشی مرور می شوند. در بخش دوم، ضمن معرفی آموزه های مختلف پست مدرنیسم، نظریات شکل گیری خط مشی در پارادایم پست مدرن بازسازی می شوند.این مقاله ادعا نمی کند که بر خلاف مشی متفکران پست مدرن، به بازسازی دانش تدوین خط مشی پست مدرن، در قالب یک فراروایت می پردازد؛ بلکه صرفا، در مقام تبیین و نقد نظریات مدرن سیاست گذاری در زمینه ای جدید است.

یکی از بحث هایی که در حوزه معرفت و فهم متون دینی مطرح است تاثیر عوامل پنهان بر مرحله فهم و اندیشه است. این عوامل را می توان به سطح معیشت افراد، خلقیات و روحیات، سن مترجم یا مفسر، میزان استعداد مترجم یا مفسر و یا سطح آگاهی از فرهنگ بومی و قومی و همچنین جنسیت توسعه داد. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل گفتمان به بررسی ترجمه برخی از آیات قرآن توسط دو مترجم معاصر (طاهره صفارزاده و محمد مهدی فولادوند) پرداخته است. هدف تحقیق بررسی تاثیر جنسیت در گفتمان دو ترجمه معاصر است. مساله این است که نظام مرد سالاری چه نظام معنایی را ایجاد کرده است و این نظام در گذر زمان چه تحولاتی را از سر گذرانده است. در این پژوهش نظام مردسالاری به مثابه یک گفتمان با کارکرد ایدئولوژیک آن مطرح می شود که از یک سو خرده گفتمان هایی را در دل دارد و از سوی دیگر مانع از آن می شود که واقعیات فرهنگی و اجتماعی و حتی زیستی پیرامون آن به صورت بی طرفانه بازنمایی شود.تحلیل تاثیر جنسیت در گفتمان دو ترجمه از قرآن کریم، تقابل بین دو نظام معنایی را نشان می دهد. گفتمانی که به باز تولید گفتمان مرد سالاری می پردازد در مقابل گفتمانی که سعی می کند نظام گفتمانی مرد سالاری را به چالش بکشد و معانی جدیدی را بسازد تا دال های گفتمان برابری را تقویت نماید و تقدم هویت انسانی بر هویت جنسی را نمایان سازد. در واقع هر یک از دو مترجم با استفاده از ساز و کارهای گوناگون، سعی در برجسته سازی دال های گفتمان مطلوب خود و ساختارشکنی و حاشیه رانی دال های گفتمان مقابل دارند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

هدف مقاله پیش رو آن است که نشان دهد چگونه مکتب پساساختارگرایی، از تعیین معنای نهایی برای متن امتناع می ورزد. در این راستا، نخست با اشاره به بخشی از ویژگی های متنی چون غزلیات حافظ، به تبیین  این مطلب پرداخته می شود که از منظر نقد پساساختارگرایی، نمی توان معنای غزل حافظ را تنها در انحصار تحلیل عرفانی نگاه داشت. از این رو، برای رسیدن به فهم متن، باید خود را از بند قصد مولف رهانید و با تکیه بر متن و افق انتظار خواننده، معنی را آفرید. نقد پساساختارگرایی با تکیه بر عدم قطعیت رابطه بین دال و مدلول و بازی بی پایان دلالت ها در زبان و نیز به واسطه ویژگی های خاص زبان ادبی، مانند ابهام و معما و ماهیت استعاری و مجازی آن و استفاده از قواعد ساختارشکنی، نشان می دهد که چگونه دال ها می توانند در یک روند دلالتی بی انتها ادامه داشته باشند. این نوشتار در پایان پیشنهاد می کند که برای تفسیر و تاویل متنی گشوده چون حافظ نیاز به خواننده ای است که واقف بر نظام و مناسبات نشانگان متن باشد، از روند ساختارشکنی آگاه باشد و نیز بداند که چگونه می توان معنا را افزایش داد و از حصار یک معنای قطعی و نهایی گریخت.