ابن خفیف شیرازی یکی از بزرگ ترین صوفیان سدۀ چهارم هجری و شیخِ مشایخِ شیراز است. او در فقه و حدیث و کلام و تصوف نزد عالمان طراز اول عصر، از قبیل ابوالحسن اشعری و رُوَیم بغدادی و حلاج، شاگردی کرده است. ابن خفیف آثار متعددی داشته است که امروز جز چند رسالۀ انگشت شمار چیزی از نوشته های او به دست ما نرسیده است. علاوه بر این آثار، صدها نقل قول از او در آثار عرفانی و تاریخی و کلامی وجود دارد. در هفت دهۀ گذشته تلاش هایی پراکنده برای تصحیح و ارائۀ آثار برجای ماندۀ ابن خفیف صورت پذیرفته است. این تلاش ها ضرورتِ تدوین «مجموعۀ آثار ابن خفیف» را دوچندان کرده است. در سال گذشته (1402) کتابی در دو مجلد با عنوان مجموعۀ آثار ابن خفیف شیرازی به کوشش معین کاظمی فر به بازار علم ارائه شد. در مجلد نخست کتاب اوصاف القلوب با انتساب به ابن خفیف منتشر شده است و در مجلد دوم پنج رسالۀ ابن خفیف و ترجمه های آن ها بازچاپ شده است. متأسفانه در این مجموعه کاستی های بسیاری راه یافته است، به گونه ای که به هیچ وجه نمی تواند خلأ وجود «مجموعۀ آثار ابن خفیف» را پُر کند و همچنان باید منتظر بمانیم که «دستی از غیب برون آید و کاری بکند». در مقالۀ حاضر بخشی از کاستی های این مجموعه بیان شده است.

بحث از ظهور، تاریخی به درازای تاریخ اسلام دارد، زیرا مهدویت از عقایدی است که از روز نخست با اسلام عجین شده است. انقلاب عباسی، برگی از تاریخ ظهور بود، و القاب سفاح و منصور و... از آن دست بودند. این وضع ادامه یافت، شرحی که در بسیاری از منابع تاریخی آمده و بنده هم در مهدیان دروغین، سیری از آنها ارائه کرده ام. این که کسانی بویژه از صوفیان و عارفان، که به متن های رمزگونه علاقه دارند، تلاش می کنند تاریخ ظهور را بدست آورند، بحث جذّابی است که نمونه هایی در تاریخ دارد. و اما نمونه پیش رو، بر محور متنی است با نام نفحات الریاحین که در سال 1179 ق در سرزمین عثمانی نوشته شده و نویسنده آن تلاش می کند از برخی از اشعار ابن عربی، عباراتی از فتوحات مکیه، به رمز گشایی از تاریخ ظهور بپردازد. در این مقاله ضمن گزارش آن رساله، متن آن نیز در حد امکان تصحیح و ارائه شده است.

شکی نیست که تصوف و عرفان از ایران آغاز گردیده است و نخستین عارفان بزرگ که امروزه نامشان در صفحات روزگار می درخشد ایرانی بودند. زمانی که تصوف وارد اسلام شد، بغداد مرکز خلافت اسلامی بود و همه عارفان در آن شهر زندگی می کردند و مریدان را تربیت کرده و به مناطق دور اعزام می داشتند.پس از یک دوره تکمیلی تصوف در ایران، عارفان آغاز به مهاجرت به کشورهای دیگر کردند و به ویژه به شبه قاره پاکستان و هند رسیدند. علاوه بر علل دیگر، آنچه باعث مهاجرت آنها شد، حملات چنگیزخان بود که شبه قاره را تحت نفوذ قرار داد، زیرا در آن سرزمین پهناور هنوز مناطقی بودند که اسلام به طور کامل در آنجا گسترش نیافته بود و این کار توسط همان صوفیان و عارفان ایرانی و سپس مریدان آنها در شبه قاره به انجام رسید. همه عارفان صلح دوست و صلح جو بودند و با هم زندگانی می کردند.اگر چه همه فرقه های تصوف در یک زمان به شبه قاره رسیدند اما در میان آنها دو فرقه زودتر در آنجا معرفی و معروف شدند یعنی «چشتیه و سهروردیه» و در زمانهای بعدی سلسله چشتیه از همه بیشتر گسترش یافت.شیخ جلال الدین تبریزی مرید شیخ ابوسعید تبریزی یکی از آنها بود که در سده هفتم هجری از ایران به شبه قاره رفت. این شخصیت که در آن سرزمین از شهرت والایی برخوردار است متاسفانه در ایران ناشناخته مانده است. او نخستین عارفی است که به بنگال (بنگلادش کنونی) رسید البته در دهلی به مریدی شیخ خواجه قطب الدین بختیار کاکی اوشی (متوفی 633 هـ) درآمده بود.شیخ نجم الدین صغری در آن زمان قاضی القضاه یا شیخ الاسلام دهلی بود که با شیخ جلال الدین تبریزی اختلافات پیدا کرد و این اختلافات به اتهام زنی منجر شد. سلطان دهلی محضری ساخت که در آن شیخ جلال الدین از همه اتهامات تبرئه شد و دیگر صلاح ندید در دهلی بماند بنابراین راه بنگال را در پیش گرفت.در آنجا به تبلیغ اسلام و عرفان پرداخت. بسیاری از هندوان را مسلمان کرد و مریدان زیادی از میان مسلمانان داشت. پس از چندین سال فعالیت تبلیغی، اسلامی و روحانی بالاخره در سال 642 هجری قمری در همان جا درگذشت. مزار وی در پندوه موجود است که به نام «درگاه بزرگ» نامیده می شود، و آن در نزدیکی قصبه تبریزآباد است. سالگرد شیخ جلال الدین تبریزی هر سال در 21 و 22 ماه رجب بر مقبره وی برگزار می شود و هزاران نفر از مردم آن دیار در آن شرکت می کنند. شیخ جلال الدین تبریزی انسانی وارسته، پاک، وابسته به خدا، دارای کردار و رفتار خوب بود و به همین علت تا امروز مورد احترام مردم می باشد.

در این گفتار نخست به شرح احوال و افکار و آثار تاگور پرداخته، آنگاه محیط اجتماعی او را در کارگاه پژوهش مورد بررسی قرار می دهیم و تحولات فکری مردم شبه قاره را که مایه پیدایش نحله های مختلف مذهبی و اعتقادی شده است، از نظر می گذرانیم و در این رهگذر اشارت می کنیم که تصوف اسلامی ایران به همت منصور حلاج بدان سرزمین پهناور راه یافته و در ساخت و پرداخت آیین برهمایی موثر آمده و به گونه ای دلپذیر طراز تعالیم آن آیین معرفت آموز گشته است و تاگور ـ نابغه بزرگ شرق ـ استغنا و وارستگی صوفیان ایرانی را چاشنی معانی رقیق و مضامین دقیق آثار خود ساخته است.

«بائول» یعنن مجذوب الحال و شیفته، این واژه، از ریشه «بایو» / bayu و در سانسکریت «وایو» / vayu گرفته شده است و به گروهی از درویشان وارسته که اعتنایی به دنیا و قیود آن ندارند، اطلاق می شود. درویشان بائول، حاصل تلفیق تعالیم صوفیان، اوپانیشادها (کتاب مقدس هندوان) و تفکر بودایی می باشند. این درویشان که بیشترشان هندو و برخی از آنها مسلمانند، از تمامی قید و بندها، رها هستند. به عبارت دیگر، این «از رنگ تعلق آزادگان»، به هیچ رسم و قراری در این جهان، پای بند نیستند و از هیچ سازمان خاصی نیز، اطاعت نمی کنند، اگر از «بائولی» پرسیده شود که چرا از هیچ دستور، قانون و قیدی، پیروی نمی کنند، در پاسخ خواهد گفت: «مگر ما سگیم که پس مانده دیگران را برگیریم؟ مردان شجاع از یافته های خود بهره می برند. ترسوها، قدرت دریافت مستقیم ندارند و از آن دیگران استفاده می نمایند.»«بائول ها» به همه انسان ها، از هر طبقه، نژاد، ملیت و مذهب، احترام می گذارند و با تفرقه، تعصب و سنتهای جدایی افکن که چون حجابی سخت، دل ها را از هم دور می کند، موافقتی ندارند. صلای بی رنگی و وحدت مذاهب، عصاره اعتقاد و منش آنان است، اشعارزیر که یادآور وسعت بینش عرفانی بزرگانی چون مولی، حافظ و...» می باشد – نمودار صفا و یک رنگی «بائول ها» است ...

کم خوردن و گرسنگی کشیدن از آدابی بوده است که صوفیان از قدیم بر آن تاکید می ورزیده اند. مشایخ صوفیه، در مراحلی از سلوک، به مریدان خود توصیه می کردند که هر روز مقدار معلومی از طعام بخورند و هیچ گاه شکم خود را پر نکنند، چه سیری و پری شکم موجب غفلت از یاد خدا می شود. از همین جاست که سعدی نیز می گوید: اندرون از طعام خالی دار                 تا در او نور معرفت بینی ولی، در همان زمان که سعدی می گفت که اندرون را باید از طعام نگه داشت، صوفیانی پیدا شده بودند که بزرگ ترین مشغله ذهنی ایشان شکم بود. در واقع، شکم بارگی صوفیه مسئله ای بود که از قرن پنجم هجری بر سر زبان ها افتاده بود و نویسندگان و شعرا صوفیه را به این دلیل نکوهش می کردند. سنائی یکی از این شاعران است که می گوید: صوفیان را ز پی راندن کام                 قبله شان شاهد و شمع و شکم است حمیدالدین ابوبکر بلخی صاحب مقامات حمیدی، که به طور کلی نظرش نسبت به صوفیان انتقادآمیز است، یکی از صفاتی که در خور نکوهش می بیند حرص و ولع ایشان برای خوردن است...

در این پژوهش، بوته کنی به عنوان یکی از مهمترین عوامل اجتماعی و اقتصادی تخریب پوشش گیاهی در منطقه، مورد نظر قرار گرفته و بر اساس آن، سه عامل نیاز به بوته، مشکلات تهیه مواد سوختی و نبود قانونی مدون، به عنوان فرضیه های پژوهش شناسایی شده است. آمارهای موجود نشان می دهد که نزدیک به 30 درصد عشایر استان شامل عشایری از طوایف ایل سنگسری، طایفه مستقل پروری، طوایف چاشمی، هیکویی، ده صوفیایی و شلی و در مجموع 653 خانوار، برابر با 3854 نفر، دوره ییلاقی خود را در این منطقه می گذرانند که بر اساس ویژگی های عمده و خصوصیات طول مسیر کوچ، متوسط درآمد، شکل کوچ و جمعیت به 3 طبقه: عشایر ایل سنگسری، طایفه مستقل پروری و عشایر چاشم، هیکو، ده صوفیان، شلی تقسیم می شوند و انتخاب نمونه ها از هر طبقه انجام می گیرد که بر این اساس حجم نمونه عشایر ایل سنگسری 69 نفر، طایفه مستقل پروری 70 نفر و عشایر چاشم، هیکو، ده صوفیان، شلی در مجموع 68 نفر تعیین شد. روش تحقیق در این بررسی از نوع پیمایشی و تکنیک آن پرسشنامه است. در این پژوهش برای سنجش فرضیه اول، از 6 پرسش برای سنجش فرضیه دوم، از 4 پرسش و برای سنجش فرضیه سوم، از 7 پرسش استفاده شده است. همچنین برای سنجش روابط میان متغیرها و آزمون معنی دار بودن آنها، آزمون t و X2 به کار رفته است. بررسی ها، نتایج زیرا را نشان می دهد: 1- نیاز به بوته در نزد بهره برداران، یکی از عاملهای تخریب پوشش گیاهی است. 2- مشکلات تهیه مواد سوختی همچون نفت، یکی دیگر از عاملهای تخریب پوشش گیاهی است. 3-نبود قانونی مدون و قابل اجرا، یکی دیگر از عاملهای تخریب پوشش گیاهی است.4- میزان کل بوته های کنده شده در طول دوره ییلاق در منطقه، نزدیک به 2350.8 تن براورد می شود.