سابقه و هدفآتش سوزی یکی از عوامل بوم شناختی مهم و مؤثر بر اکوسیستم های مرتعی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد و نقش بسزایی در رشد، توسعه و تکامل گیاهان دارد. از گذشته های دور، آتش زدن کنترل شده پوشش گیاهی در اکوسیستم های طبیعی یکی از ساده ترین روش های تغییر و اصلاح رویشگاه بوده است، همچنین برای از بین بردن آفات، بیماری ها و گیاهان نامرغوب و تغییر پوشش گیاهی استفاده می شده است. شناسایی اثرهای آتش سوزی بر خصوصیات پوشش گیاهی اکوسیستم های مرتعی برای مدیریت پس از آتش سوزی دارای اهمیت ویژه ای است؛ در همین راستا، این تحقیق به منظور بررسی اثرهای آتش سوزی روی برخی خصوصیات پوشش گیاهی و آگاهی از رفتار پوشش گیاهی در واکنش به آتش سوزی برای مدیریت مراتع سنندج انجام شده است. مواد و روش هابرای انجام این پژوهش، سه منطقه خلیچیان، حسن آباد و هفت آسیاب در اطراف سنندج که به ترتیب از 1 تا 3 سال قبل در آنها آتش سوزی اتفاق افتاده بود، در نظر گرفته شد. پس از پیمایش صحرایی و نمونه برداری، فلور مناطق با کمک منابع موجود شناسایی گردید. تیپ های گیاهی نیز به روش فیزیونومیک - فلورستیک مشخص شدند. برای نمونه برداری از پوشش گیاهی، 6 واحدکاری یا سایت (3 سایت آتش سوزی و 3 سایت شاهد) انتخاب شد. انتخاب هر جفت سایت آتش سوزی و شاهد به صورت متناظر و با رعایت کلیه شرایط توپوگرافی مانند ارتفاع، درصد شیب، جهت شیب و ... بود. در واقع در کنار هریک از سایت های آتش سوزی یک سایت به عنوان سایت شاهد انتخاب گردید تا تأثیر گرادیان های محیطی به حداقل برسد و فقط نقش و اثر آتش در تغییرات به وجود آمده بررسی شود. در هریک از سایت ها 2 ترانسکت (در راستای شیب و عمود بر شیب) و در امتداد هر ترانسکت 15 پلات مستقر شد (در کل 12 ترانسکت و 180 پلات). در داخل پلات ها خصوصیات پوشش گیاهی شامل درصد تاج پوشش گونه های گیاهی، خاک لخت، سنگ و سنگریزه و لاشبرگ برآورد گردید. برای محاسبه تنوع و یکنواختی از شاخص شانون – واینر و برای غنا از شاخص مارگالف استفاده گردید. برای مقایسه میانگین خصوصیات گیاهی از آزمون t مستقل استفاده شد. نتایجنتایج نشان داد در سایت های آتش سوزی پوشش تاجی بوته ای ها کاهش معنی داری داشته و سایر فرم های رویشی گندمیان و پهن برگان یکساله و چندساله به صورت معنی داری افزایش یافته است. پوشش تاجی کل، درصد خاک لخت، تولید و غنای گونه ای در هر سه منطقه در اثر آتش سوزی دارای افزایش معنی داری بوده ولی لاشبرگ در اثر آتش سوزی به طور معنی داری کاهش یافت. تولید کل مرتع در هر سه منطقه مورد مطالعه در سایت آتش سوزی منطقه بیشتر از سایت شاهد بوده است و افزایش آن از لحاظ آماری معنی دار بوده است (01/0P˂). نتایج نشان داد آتش سوزی به ترتیب در منطقه خلیچیان، حسن آباد و هفت آسیاب باعث افزایش 48/26، 48/26 و 14/40 درصدی تولید مرتع شده است. اختلاف شاخص تنوع گونه ای شاخص شانون – واینر در منطقه خلیچیان معنی دار نبود اما در سایر مناطق تنوع گونه ای افزایش معنی داری داشت. با مقایسه شاخص غنای گونه ای مارگالف، مشخص شد آتش سوزی در هر سه منطقه باعث افزایش غنای گونه ای شده و این اختلاف و افزایش در سطح 1 درصد معنی دار بوده است. شاخص یکنواختی گونه ای در مناطق حسن آباد و هفت آسیب افزایش معنی داری داشته است ولی در منطقه خلیچیان تفاوت معنی داری را نشان نداد. بررسی ترکیب گیاهی مناطق مورد مطالعه نشان داد آتش سوزی موجب کاهش گونه های چوبی و افزایش گیاهان علفی شده است. نتیجه گیرینتایج این پژوهش نشان داد در مجموع آتش سوزی باعث افزایش پوشش گیاهی زنده، کاهش لاشبرگ و افزایش خاک لخت شده است. از سویی آتش سوزی باعث تغییر ترکیب گیاهی به نفع گیاهان علفی شده است. ازاین رو، توصیه می شود در مراتع علفزار که ترکیب گیاهی تغییر کرده و گونه های چوبی در آنها زیاد شده است با بهره گیری از آتش سوزی کنترل شده و در نظر گرفتن سایر مسائل اقتصادی – اجتماعی و زیست محیطی اقدام به اصلاح مرتع شود.

افدرا متعلق به رده کلامیدوسپرم و تیره افدراسه است. دارای بیش از 44 گونه در جهان و 10 گونه و واریته در ایران و سه گونه E.strobilacea، E.intermedia و E.procera در منطقه بیارجمند می باشد. برای بررسی عوامل بوم شناختی موثر بر گیاه افدرا، ابتدا نقشه پوشش گیاهی منطقه از طریق پیمایش صحرایی تکمیل شد که سه تیپ افدرا، افدرا - درمنه و درمنه - افدرا از یکدیگر تفکیک گردید. در هر تیپ گیاهی پارامترهای تراکم، درصد پوشش تاجی، تولید، درصد سنگ و سنگریزه، خاک لخت و لاشبرگ اندازه گیری شد. به منظور تعیین اثر بارندگی بر میزان تولید، تولید افدرا در دو سال متوالی با استفاده از روش قطع و توزین اندازه گیری شد. برای مطالعات خاک اقدام به نمونه برداری در تیپهای گیاهی گردید. همچنین ترکیب شیمیایی افدرا در مراحل مختلف فنولوژیکی مشخص شد.بر اساس نتایج بدست آمده افدرا به دو روش ریزوم و بذر تکثیر می یابد. دارای دو نوع سیستم ریشه افقی و عمودی می باشد و دارای میزان تولید قابل ملاحظه است و برای حفاظت خاک حایز اهمیت است. تولید سالیانه آن رابطه مستقیمی با بارندگی دارد و برای مقاومت در برابر خشکی رشد رویشی و زایشی خود را محدود می کند. ساقه و گل گیاه برای گوسفند و بز بالغ مسموم کننده نیست، ولی میوه آن موجب مسمومیت گوسفند، بز، بره و بزغاله ها می شود. میزان سمیت افدرا در مراحل مختلف رشد تغییر می کند و بهترین زمان چرای آن پاییز و زمستان می باشد. خوشخوراکی افدرا متوسط است. میزان چربی گیاه در گونه E. intermedia برابر 4.45 درصد و در گونه E. strobilacea 5.6 درصد بوده و میزان پروتئین این دو گونه به ترتیب 5.34 و 3.91 درصد بود. در منطقه مورد مطالعه رابطه بسیار معنی داری )در سطح (%99 بین ارتفاع، پوشش تاجی و تولید افدرا وجود داشت.

در این مقاله روشهای متداول ارزیابی توان اکولوژیک در جهان مرور شده و محدودیت های موجود در راه انجام هریک از روشها بررسی می شود.ارزیابی توان اکولوژیک رویشگاههای جنگلی مقوله بسیار مهمی در مطالعات جنگلداری در دنیاست و در کشورمان کمتر به آن توجه شده،عبارت از ارائه شاخصی است که پتانسیل رویشگاه را در ایفای نقشهای مختلف جنگل همانند تولید چوب،حفظ خاک،کنترل سیلاب،حفظ تنوع زیستی و تأمین آب نشان می دهد.این شاخص با تغییر در ویژگیهای اکولوژیک سرزمین همانند خاک،میکروکلیما- ارتفاع از سطح دریا،شیب و جهت جغرافیایی که پتانسیل رویشگاه را تحت تأثیر خود قرار می دهند،از رویشگاهی به رویشگاه دیگر تغییر می کند.روش مناسب ارزیابی توان اکولوژیک متناسب با اهداف جنگلداری انتخاب می گردد.روشهای متداول ارزیابی توان اکولوژیک شامل:استفاده از شاخصهای تنوع زیستی گیاهی و جانوری،منحنی های سلیت اندکس،رویش خاک و شکل زمین،رشد بین گرهی،گیاهان شاخص،تجزیه برگ و لاشبرگ،زادآوری و نقشه سازی می باشد.

تغییرات کوتاه مدت 5) سال( خصوصیات نفوذ آب در خاک رسی تحت شرایط قرق و چرای دام مورد بررسی قرار گرفت. در سال 1367 آزمایش نفوذ با استفاده از نفوذ سنج باران ساز (فرم تغییر یافته میوویک) در داخل و خارج 8 قرق مطالعاتی با دو تکرار انجام شد و شاخص عمق نفوذ در پلات های آزمایشی تعیین گردید. این قرق ها به طور تصادفی از میان 96 قرق مطالعاتی (در رویشگاه های مختلف) انتخاب گردیدند. براساس معادله کوستیاکوف آنالیز آماری رگرسیون بر روی آمار بدست آمده انجام گرفت و ضرایب معادلات سرعت نفوذ لحظه ای، نفوذ تجمعی و سرعت نفوذ نهایی محاسبه شد. نتایج نشان می دهد که سرعت نفوذ لحظه ای و سرعت نفوذ نهایی بر اثر قرق عموما افزایش یافته اند. سرعت نفوذ نهایی بطور متوسط در 8 تیپ گیاهی حفاظت شده 54.1 درصد 2.09) سانتی متر بر ساعت( افزایش داشته است. همبستگی سرعت نفوذ نهایی با پوشش تاجی و لاشبرگ )به ترتیب r=0.70 و (r=0.67 در سطح احتمال 5 درصد معنی دار ولی با سنگ و سنگریزه معنی دار نبود.

در منطقه جنگل کاری شده جنگلهای امل در محدوده طرح جنگل  داری غرب هراز یک قطعه 10 هکتاری انتخاب شد که به وسیله صنوبر خالص و مخلوط صنوبر- زربین در سال 1366 جنگل کاری شده است. در هر یک از توده های با توجه به میزان همگنی توده ها ده قطعه نمونه یک هزار متر مربعی و جمعا 20 قطعه نمونه انتخاب شد. در این قطعات نمونه پارامترهای قطر، ارتفاع، طول تاج، شادابی، زنده مانی، حجم، رویش قطری و ارتفاعی و قطر تاج اندازه گیری و ثبت و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. ضمنا در هر یک از توده های خالص و آمیخته 6 اصله درخت و جمعا 12 اصله درخت سالم والیت انتخاب و قطع شده و خواص فیزیکی و شیمیائی چوب آنها مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج بدست آمده بطور خلاصه بشرح زیر است: ضخامت لاشبرگ در زیر توده های صنوبر خالص حداکثر بود. از نظر وضعیت خاک اختلاف مهمی در فاصله توده دیده نمی شد. رشد قطری و ارتفاعی توده های صنوبر خالص حداکثر بود و از نظر کیفی نیز توده های خالص صنوبر نسبت به توده های مخلوط صنوبر-زربین شاداب تر و سالم ترند و درصد درختان در شاخه نیز در این توده ها حداقل بودند. بررسی های فیزیکی و شیمیایی چوپ گونه های زربین و صنوبر نیز نشان می دهد که چوب صنوبر در توده های خالص به دلیل داشتن قطر حفره فیبر بالاتر دارای مقاومت های کششی، ترکیرگی و طول پارگی بالاتر هستند. در توده های مخلوط صنوبر-زربین چوب صنوبر دارای دانسیته بالاتر نسبت به نوع خالص آن می باشد. چوب زربین مخلوط دارای دانسیته پایین تری نسبت به توده خالص صنوبر است و از این نظر با توده های مخلوط صنوبر اختلاف چندانی ندارد. بررسی های شیمیایی نشان می دهد که در گونه صنوبر با توجه به اینکه مقدار لیگنین و مواد استخراجی این گونه در توده های خالص کمتر و مقدار سلولز آن بیشتر از توده های مخلوط است لذا توده های خالص صنوبر برای تهیه خمیر و کاغذ مناسب ترند. به طور کلی توده های مخلوط به  دلیل تنوع محصول و مقاوم بودن نسبت به آفات و امراض و استفاده حداکثر از فضا و طبقات مختلف خاک نسبت به توده های خالص برتری دارند ولی بسته به شدایط مختلف اقلیمی و رویشگاهی و موارد مصرف چوب انتخاب توده های خالص یا آمیخته متفاوت می باشد. در منطقه مورد بررسی نیز توده های خالص صنوبر از تودهای مخلوط برتری نشان داده و برای کاغذ سازی مناسب ترند.

قابلیت کرم های خاکی برای بازیافت محدوده وسیعی از ضایعات آلی و به خوبی شناخته شده است . معدودی از گونههای کرم های خاکی برای تولید تجاری ورمی کمپوست ها مناسب اند و از میان دو گونه Lumbricus rubellus و Eisenia foetida در مناطق معتدله یافت میشوند . نمونه های کرم های خاکی از مناطق شمال و شمال غرب کشور و از داخل توده های قدیمی کود دامی و لاشبرگ های سطحی جمع آوری و در شرایط گلخانه ای نگه داری شدند. برای شناسایی گونه های کرم های خاکی از ویژگی های ظاهری شامل شمار حلقه های بدن ، شماره حلقه های کمر بند جنسی، شماره حلقه های بر آمدگی بلوغ ، رنگ بدن،ابعاد بدن، بدن کرم های بالغ ، شکل سر و پیش دهان و شماره نخستین حلقه دارای سوراخ پشتی استفاده شد.تمامی نمونه های کرم های کمپوستی جمع آوری شده.، متعلق به گونه Eisenia foetida  بودند. این کرم ها برای تولید ورمی کمپوست از کود دامی، بقایای گیاهی ، لجن فاضلاب، زباله شهری، فیلتر کیک و باگاس حاصل از کارخانه های نیشکر قابلیت خوبی داشتند. در شرایط انکوباسیون درون کود دامی با رطوبت 70 درصد وزنی و در دمای2±24درجه سانتی گراد، هر کرم در هفته ، یک الی دو کپسول تخم تولید کرده و در هر کپسول بخت دو الی هفت عدد نوزاد کرم وجود داشت . در طی فرایند تولید ورمی کمپوست ، نسبت کربن به نیتروژن مواد کاهش یافت که نشان دهنده پیشرفت تجزیه مواد و پایداری بیشتر ورمی کمپوست تولید شده است.

در دو دهه اخیر مساحت جنگل های مخروبه در شمال ایران به علت دخالت انسان افزایش یافته است. جنگلکاری با گونه های اصلاح کننده خاک می تواند روشی مناسب برای احیا و بازسازی جنگل های مخروبه باشد، زیرا با افزایش فعالیت های زیستی مرتبط با تجزیه لاشبرگ و چرخه عناصر غذایی، روند بازگشت اکوسیستم به شرایط طبیعی را کوتاه می نماید. این بررسی با هدف تعیین فراوانی جمعیت هزارپا در جنگلکاری های 14 ساله افرا، بلوط، توسکا و زربین در مقایسه با یک جنگل مخروبه انجیلی و ممرز در دارابکلا با توجه به ترکیب عناصر غذایی لاشبرگ انجام شد. در عرصه های مورد بررسی 50نمونه انتخاب و ویژگی های جمعیت هزارپا، لایه لاشبرگ و لایه سطحی خاک (0 تا 10 سانتی متر) شامل تعداد و زیوزن هزارپا ، وزن، درصد ماده خشک، درصد پروتیین خام، درصد  چربی خام، درصد الیاف خام، درصد خاکستر، واکنش شیمیایی لاشبرگ، درصد رطوبت وزنی و وزن مخصوص ظاهری خاک اندازه گیری شدند. کلیه نمونه های هزارپا به گونه Ommatoiulus caspius (Lohmander, 1928) از خانوادهJulidae  تعلق داشتند. در جنگل کاری های افرا و بلوط میانگین زیوزن هزارپا بیشتر از 100 میلی گرم در متر مربع و وزن لاشبرگ کمتر از 1000 گرم در متر مربع بود، در حالی که در جنگلکاری های توسکا و زربین و جنگل مخروبه انجیلی و ممرز میانگین زیوزن هزارپا کمتر از 50 میلی گرم در متر مربع و میانگین وزن لاشبرگ بیشتر از 1000 گرم در متر مربع به دست آمد. ضریب همبستگی تعداد و زیوزن هزارپا با وزن لاشبرگ (r=-0.88)، درصد چربی خام لاشبرگ (r=0.80)، درصد الیاف خام لاشبرگ(r=0.53)  و وزن مخصوص ظاهری خاک (r=0.60) معنی دار بود. در بین متغیرهای مرتبط باترکیب عناصر غذایی لاشبرگ، درصد چربی خام بالاترین همبستگی را با محور اول در تجزیه و تحلیل مولفه های اصلی  (r=-0.69)داشت. گونه های درختی کاشته شده در جنگلکاری از طریق ترکیب عناصر غذایی لاشبرگ بر فراوانی جمعیت هزارپا و مقدار تجمع ماده آلی در لایه لاشبرگ موثر بوده اند.

به منظور بررسی وضعیت زادآوری طبیعی بلند مازو، سری 2 دانگ زادآوری طرح جنگلداری لوه که از نظر درصد ترکیب و حجم بلوط وضع معرفی داشت انتخاب گردید. دانگ فوق از سال 1360 در سطحی معادل 350 هکتار با پیش بینی برشهای پناهی و ایجاد جنگل دانه زاد همسال مورد برنامه ریزی قرار گرفت و در حال حاضر برشهای پناهی به شکل نامنظم در حال اجرا است. در این بررسی در سال 74 تعداد 102 پلات تودرتو به مساحتهای یک و 10 آر به طور تصادفی و سیستماتیک انتخاب و برداشتهای لازم در آن انجام شد. زادآوری بلند مازو و سایر گونه ها از نظر کمی و استقرار آن در عرصه دانگ زادآوری و همچنین ارتباط آن با شیوه جنگل شناسی و عوامل رویشگاهی که در تحقق آن نقش داشته اند مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج به شرح زیر است:- 78.5 درصد سطح دانگ زادآوری دارای زادآوری متوسط تا خیلی خوب بوده است.- 59 درصد سطح دانگ زادآوری، فاقد زادآوری بلند مازو است.ارتباط زادآوری با عوامل رویشگاهی نشان می دهد که بیشترین زادآوری با 51.7 درصد به شیب 10 تا 20 درصد اختصاص دارد. زادآوری در دامنه های شمال غربی با 35.2 درصد بیشتر از سایر جهات بوده است 761.7 درصد زادآوری در محدوده تاج پوشش (0.5-0.9) بوده است 30.2 درصد زادآوری در محدوده ضخامت هوموس و لاشبرگ 4 تا 3 سانتیمتر است. بررسی عوامل موثر در زادآوری بلند مازو نشان می دهد که روش اجرای طرح مطابق با دستورالعملها و اهداف اولیه نبوده است. به طور کلی، برشهای ناهماهنگ، نشانه گذاری درختان مادری در برشهای اولیه (اجرای نادرست شیوه جنگل شناسی)، تعداد کم پایه های مادری، ایجاد شبکه راههای فرعی غیر اصولی، خسارات ناشی از عملیات قطع و حمل و نقل بهره برداری، جمع آوری بذرها توسط اهالی، تغذیه وحوش از بذرها و آفات جونده موش و تشی و کرم ریشه را باید در نقص زادآوری بلند مازو دانست.

به منظور تعیین روند تجزیه لاشبرگ گونه ممرز Carpinus betulus L.، در دو توده ممرز در منطقه اسالم و واز، با شرایط متفاوت سنگ مادری، برگ های تازه خزان کرده در پاییز جمع آوری گردید. لاشبرگ های هر منطقه در چهار گلدان به مدت 400 روز در شرایط آزمایشگاه قرار گرفتند. به فواصل 21 روز از لاشبرگ های در حال تجزیه در گلدانها نمونه برداری و کربن و نیتروژن آنها اندازه گیری شد. درصد نیتروژن لاشبرگ های منطقه واز 1.13 و منطقه اسالم 1.32 و درصد کربن لاشبرگ های منطقه واز 43.38 و منطقه اسالم 41.12 در روز اول بدست آمد. بر خلاف میزان کربن، تفاوت میزان نیتروژن لاشبرگ های در دو منطقه در روز اول آزمایش در سطح 5 درصد معنی دار است. اختلاف روند تغییرات کربن و نیتروژن و تغییرات C/N در دو منطقه معنی دار است نسبت C/N در لاشبرگ های منطقه واز از 38.39 در روز اول به 18.21 در روز آخر و در منطقه اسالم از 31.15 در روز اول به 18.50 در روز آخر کاهش یافت. لاشبرگ های منطقه واز (رویشگاه آهکی) از نرخ تجزیه بالاتری نسبت به منطقه اسالم (رویشگاه اسیدی) برخوردار بودند.