مطالعات میدانی در محدوده مورد مطالعه نشان داد که وجود طیف وسیعی از تغییرات در اثر جریان آب (سیلاب)، دبی، رسوب، کمیت و نوع آن، جنس مواد بستر و الگوهای مختلف برای پلان این رودخانه می تواند معرف بسیاری از ویژگی های ژئومرفولوژیکی و دینامیکی رودخانه باشد. با استفاده از نیمرخ های طولی و عرضی، خواص اصلی جریان نظیر توسعه جریان ثانویه و توزیع سرعت در قوس مئاندر رودخانه میناب بررسی گردید. این عوامل در آبشستگی و رسوبگذاری در خم های رودخانه دارای اهمیت فراوانی است. بار بسترها تاثیر اندکی بر شکل گیری خم های مئاندر مخصوصا در قوس داخلی دارد. بار بستر در اثر جریان ثانویه به سمت کناره داخلی سبب آبشستگی کناره خارجی و رسوبگذاری در کناره داخلی می گردد. این الگوی آبشستگی و رسوبگذاری در اثر جریان ثانویه بوده که پس از گذشت مسافتی از شروع خم بزرگ، توسعه یافته و سبب فرسایش بستر و کناره های رودخانه گردیده است. این فرایند سبب ایجاد خم هایی در رودخانه شده است. البته این خم ها متوالی نبوده و حالت منظمی هم ندارند. با استفاده از جدول شماره (3) که ویژگی های مقاطع عرضی پایین دست مئاندر رودخانه را نشان می دهد، می توان پیش بینی کرد که پیچ های مئاندر در طول زمان به آهستگی به سمت پایین رودخانه در حال حرکت است و در نتیجه طول خم ها و عرض آنها با افزایش دبی و شیب در اثر آورد رسوب های بالادست افزایش یافته و هر گونه تغییری در بار رسوبی سبب رسوبگذاری یا افزایش و تغییر شیب و نهایتا سبب مارپیچی شدن رودخانه می شود. هرگونه تغییری در مصالح کف و کناره های رودخانه میناب می تواند سبب ایجاد تغییراتی در ویژگی های مارپیچ های پایین دست شده و آنها را از حالت منظم و تحت کنترل خارج ساخته و به یک معضل بسیار شدید محیطی تبدیل سازد.  

یک رودخانه به دفعات مقطع عرضی، پروفیل طولی، دوره جریان و الگوی خود را به وسیله فرآیندهای آب شستگی، انتقال و ته نشینی رسوب تغییر می دهد. به منظور پایدار نمودن توسعه فرهنگی و اقتصادی در مناطق مجاور یک رودخانه درک این فرآیندها ضروری می باشد. رودخانه مادرسو با طولی بالغ بر 105 کیلومتر از جمله رودخانه های مهم حوضه آبخیز گرگانرود بوده که از ارتفاعات تنگراه و اسماعیل خان سرچشمه گرفته و پس از اتصال شعبات فرعی دیگری به آن در محل دهکده حاجی قوشان از سمت چپ به گرگانرود می پیوندد. وقوع سیل ویرانگر مرداد ماه 1380 با دبی عبوری بالغ بر 1650 مترمکعب بر ثانیه در این رودخانه، علاوه بر ایجاد تلفات جانی و مالی بسیار در طول مسیر خود باعث ایجاد تغییرات شگرف بر موفولوژی آن شده است. در تحقیق حاضر به منظور بررسی و شناخت نقش این سیل بر ویژگی های مورفولوژیکی رودخانه مادرسو و تعیین سطح اراضی تخریب شده در محدوده این رودخانه، ابتدا اقدام به انتخاب بازه ای به طول 30 کیلومتر در مسیر رودخانه گردید. جهت بررسی خصوصیات مورفولوژیکی رودخانه در دوره قبل از وقوع سیل، نقشه های توپوگرافی 1:50000 رقومی شده توسط سازمان جغرافیایی ارتش و تصاویر TM و ETM+ ماهواره لندست مربوط به جولای سال 2000 مورد استفاده قرار گرفت. همچنین از نتایج اندازه گیری های عرض و عمق متوسط رودخانه که به فواصل 30 متری در سال 1379 انجام گرفته بود، استفاده گردید. علاوه بر این، جهت بررسی وضعیت مورفولوژیکی رودخانه پس از وقوع سیل، از نقشه های پلان و پروفیل طولی با مقیاس1:2000 و پروفیل عرضی با مقیاس 1:100 در محدوده بازه خمورد مطالعه که در سال 1382 برداشت شده است، استفاده گردید. در هر بخش ضرایب مربوط به مورفولوژی رودخانه اعم از طول موج، طول مئاندر، شعاع انحنا متوسط، دامنه نوسان و ضریب سینوسی شدن مورد محاسبه قرار گرفت. با بررسی مقادیر عرض و عمق متوسط بازه در دو دوره زمانی قبل و بعد از وقوع سیل مشخص شد که در محدوده مورد بررسی بالغ بر 138 هکتار از اراضی حاشیه رودخانه در اثر وقوع سیل تخریب شده و به بستر سنگلاخی رودخانه تبدیل شده اند. مقایسات آماری نشان داد که بعضی از خصوصیات مرفولوژیکی شامل: طول قوس، طول موج، شعاع قوس و ضریب مئاندری در دو دوره قبل و بعد از سیل با هم تفاوت معنی داری پیدا نموده اند. ضمن آنکه بیش از 75 درصد مئادرها خیلی توسعه یافته، از بین رفته و یا به انواع دیگری از مئاندر تبدیل شد اند. در ضمن با توجه به نقش سیلاب ها در تغییرات مورفولوژیکی رودخانه، تخریب اراضی و تاسیسات مجاور آن پیشنهاد می گردد که تحقیقات مشابه در بازه های دیگر رودخانه گرگانرود و سایر نواحی کشور انجام پذیرد.

گسل ها، از عناصر مهم تکتونیکی هستند که در مورفوژنز اشکال اولیه ژئومورفولوژیکی هر منطقه موثرند. گسل تبریز، با طول بیش از 600 کیلومتر (از کوه های زنجان- سلطانیه تا کوه های آرارات)، مهمترین گسل شمال غرب ایران است که از بستان آباد تا جنوب غربی مرند به طول 150 کیلومتر در روی عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای به وضوح قابل تشخیص است. آمار و اطلاعات موجود از زمین لرزه ها (منابع تاریخی وداده های اندازه گیری های دستگاهی)، حکایت از رخداد زمین لرزه های شدید متعدد در امتداد و مناطق مجاور این گسل، خصوصا محدوده شهر تبریز دارد. اندازه گیری های کمی، مثل شاخص های تضاریس جبهه کوهستان، شیب طولی رودخانه ها، نسبت عرض دره ها به ارتفاع و نسبت کشیدگی حوضه ها نیز، فعال بودن آن را نشان می دهند. گسل تبریز دارای حرکات عمودی، افقی و در مواردی به شکل همپوشانی بوده، که جدیدترین حرکت آن به صورت افقی و امتداد لغز راستگرد است. مطابق بررسی ها در بخش های مختلف گسل تبریز، پدیده های ژئومرفولوژی متعددی وجود دارد که ناشی از فعالیت های تکتونیکی آن است. بر اثر حرکات عمودی آن، انواع هورست ها (مورو و میشو)، پرتگاه های گسلی (پرتگاه گسلی روستاهای چله خانه و آناخاتون) گرابن ها (دریاچه اورمیه و شمال مورو) روراندگی ها (مورو، ایوند و طسوج) جابه جایی مخروط افکنه ها، از قبیل: کشکسرای، خامنه، کوزه کنان و زنجیره، پادگانه های رودخانه ای، مانند: رودهای کمور چایی، پیر بالا و غیره به وجود آمده است. در اثر حرکات افقی گسل تبریز پشته های مسدود کننده و فشاری، پدیده اسارت آبراهه ها، انحراف آبراهه ها، مئاندر، جابه جایی قنات در نقاط مختلف به وجود آمده است. در مواردی که گسل تبریز دارای همپوشانی فشارشی است، موجب تشکیل ارتفاعات، مثل کوه تک آلتی و در مواردی هم که دارای همپوشانی کششی است، موجب تشکیل گودال ها، مثل تالاب قوری گل، چله خانه بالا و غیره شده است. گسل تبریز، به خاطر ایجاد نقاط ضعیف (له شده) در امتداد خود، به طور غیر مستقیم در تشکیل بعضی پدیده ها، مثل ماگماتیسم دیاپیرهای نمکی، تشکیل انواع چشمه ها، مثل چشمه های معمولی، شور، گرم و تراورتن ساز و تشکیل گل فشان سیوان، موثر است.

دشت ازومدل در شهرستان ورزقان استان آذربایجان شرقی واقع شده است. این دشت در شمال شهر ورزقان قرار گرفته است. از جنوب آن رودخانه اصلی اهر چای عبور می کند. در محل دشت شبکه های فرعی به رودخانه پیوسته و باعث توسعه دشت و ایجاد تراسهای آبرفتی و آشکار شدن تراسهای دریاچه ای در دشت شده اند. رودخانه در محدوده مورد مطالعه به علت شیب بسیار کم حالت مئاندری پیدا کرده و بیشترین درصد مئاندر مربوط به مئاندرهای دارای سینوسیته بالای 5/1 می باشد. هدف از این تحقیق بررسی کمی اهر چای می باشد که از طریق آن بتوان نوع توسعه یافتگی رودخانه را مشخص کرد. برای رسیدن به این هدف از شاخص کورنایس و ضریب خمیدگی استفاده شده است. بر مبنای این شاخص ها، مئاندر های مورد بررسی در دشت از نوع مئاندر توسعه یافته می باشد.

رودخانه های جاری در بسترهای آبرفتی همیشه دستخوش پدیده مئاندری شدن هستند. در این مقاله ارتباط بین مشخصات هندسی مئاندر و پارامتر سینوسیته که خود تابعی از شیب دره و شیب کانال است، به لحاظ نظری مشخص گردید. سپس بر اساس داده ها میدانی مربوط به رودخانه سیستان که یک رودخانه مئاندری می باشد و بر اساس مدل ریاضی بدست آمده، مشخصات هندسی مئاندرهای این رودخانه محاسبه و تعیین شد.در پایان مقادیر محاسبه شده با مقادیر مشاهده شده در بازه های مختلف رودخانه سیستان، مقایسه شدند. این مطالعه نشان می دهد که نتایج مدل یاد شده، همخوانی مناسبی با داده های صحرایی این رودخانه دارند.

خصوصیات مورفولوژی رودخانه ها به واسطه ویژگی پویای آن، همواره دچار تغییرات هستند و این تغییرات می تواند بر سازه های بناشده در حاشیه رودخانه ها، زمین های کشاورزی و غیره آثار منفی بگذارد. در این پژوهش، مورفولوژی قسمتی از رودخانه خرم آباد در استان لرستان از روستای چغاخندق تا روستای غلامان سفلی به طول 19.5 کیلومتر بررسی شده است. با استفاده از عکس های هوایی سال 1334، تصاویر سنجنده TM ماهواره Land Sat سال 1377 و تصاویر Aster سال 1384 مسیر رودخانه در سه دوره زمانی و در محیط نرم افزار Arc GIS رقومی شده است؛ در مرحله بعد در محیط نرم افزاری Auto Cad پارامترهای هندسی رودخانه مانند طول موج، طول دره، ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی و شعاع دایره مماس بر قوس ها، برای بررسی تغییرات با روش برازش دایره های مماس بر قوس رودخانه اندازه گیری شده است. در ادامه با نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل های آماری بر روی پارامترهای هندسی صورت گرفته است. نتایج مطالعه این پارامترها و مقایسه آن ها در سه بازه زمانی مورد بررسی نشان می دهد در این محدوده تعداد 17 مئاندر از سال 1334 تا سال 1377 حذف شده و تعداد مئاندرها از سال 1377 تا سال 1384 از 51 به 53 افزایش یافته است. مقادیر پارامترهای هندسی به دست آمده در سه دوره نیز تغییرات شکل و پلان رودخانه را نشان می دهد. اصلی ترین دلیل این تغییرات، تغییر کاربری اراضی اطراف رودخانه و به طور کلی دخل و تصرف انسان در بستر رودخانه است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مئاندرها از چشم اندازهای بسیار زیبا و در عین حال از اشکال خطرناک ژئومورفولوژیکی ـ هیدرولوژیکی دشت های سیلابی مناطق کوهستانی محسوب می شوند. عوامل مختلفی در تشکیل و توسعه و جابه جایی مسیر کانال ها دخالت می کنند. یکی از عوامل مهم در تشکیل این پدیده ها، وقوع سیلاب ها و مازاد انرژی در مسیر جریان رودخانه هاست. حضور مئاندرها در مسیر رودخانه ها در واقع از نشانه های مهم خطر وقوع سیلاب ها در محدوده تشکیل آنهاست. در مسیر رودخانه شور، جاری در حوضه کوهستانی نیمه خشک (واقع در عرض شمالی 36005’ تا 37020’ و طول شرقی 46043’ تا 47015’) پیچ و خم های زیاد و متوالی تشکیل می گردد و متداول ترین مئاندرها مشاهده می شود. در این مقاله، برای بررسی این پدیده ها و همچنین با هدف مطالعه پتانسیل خطر وقوع سیلاب ها در طول قطعاتی از مسیرهای مئاندری، از شاخص LFH استفاده شده است برای رسیدن به هدف از پارامترهای خود مئاندرها ـ از جمله کمربند مئاندر، پهنای بستر و مانند اینها ـ استفاده شده است. نتایج به دست آمده از بررسی ها، نشان می دهد که مقدار LFH در کل طول مسیر متفاوت است و با متوسط 0.77 مقدار آن بالاست. به عبارت دیگر، طبق این شاخص، در طول مسیر رودخانه شور، پتانسیل سیل خیزی در طول قطعاتی از مسیرهای پیچ و خم دار بالاست. بررسی ها همچنین حاکی از آن اند که جابه جایی قوس مئاندرها به طرف کناره ها باعث شده است که فرسایش کناری در طول مسیر رودخانه شور تشدید گردد و مخاطرات ناشی از آن نیز افزایش یابد.

 لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مئاندرها ازچشم اندازهای پویا و از اشکال مهم تاثیرگذار در ویژگی های دشت های سیلابی محسوب می شوند که به دلایل مختلف تشکیل و تحت شرایطی به صورت های متنوع جابجا می گردند. با هر جابجایی، تغییراتی در پهنای دشت های سیلابی و میزان رسوبات وارده به رودخانه ها صورت می گیرد. مئاندرهای تشکیل شده در دشت های سیلابی قره آغاج (واقع در دامنه های شرقی سهند با مختصات جغرافیایی ،از 37o 00' تا 37o 20' عرض شمالی و از 46o 45' تا '47o 15 طول شرقی) از نوع بی نظم بوده و بسیار پویا هستند. در این پژوهش از تصاویر ماهواره ای و نقشه های توپوگرافی برای ترسیم مسیرهای جابجایی پیچان ها استفاده شده و محل جابجایی ها با مشاهدات میدانی درسطح زمین تثبیت شده است.نتایج حاصل از بررسی این پدیده ها که در محدوده مورد مطالعه با استفاده از اندازه گیری های مسیرهای جابجایی قدیمی و نسبت های R/W صورت گرفته و همچنین زمان لازم برای جابجایی با استفاده از شاخص ویژه ( DT) محاسبه شده است، نشان می دهد که میزان جابجایی ها در طول بخش های مختلف مسیر بسیار متفاوت است (با تفاوت زمانی 13 سال). همچنین نتایج این بررسی ها حاکی از این است که زمان لازم برای جابجایی ها در بخش هایی از مسیر کوتاه و در بخش های دیگر زیاد است. بررسی ها نشان می دهد که در محدوده مورد مطالعه، خطر فرسایش کناری در بخش هایی که میزان جابجایی ها زیاد بوده، بسیار بالا است.