در میان پادشاهان متعدد دوره ساسانی، نرسی (293-302. م) تنها پادشاهی است که از او نقش برجسته بسیار مهم و جالب توجه ای در محل نقش رستم فارس به یادگار مانده است که در آن مراسم اعطای حلقه سلطنتی از جانب آناهیتا (الهه حاصلخیزی، باروری وربه النوع پاسدار آب) به نمایش در آمده است. این در حالی است که در سایر نقوش برجسته این دوره، حلقه سلطنتی که از دیدگاه پادشاهان ساسانی نماد نمایندگی خدا بر روی زمین است، از سوی خدای بزرگ «اهورامزدا» تفویض می شود.درباره هویت واقعی و محتوی تاریخی این نقش برجسته تاکنون تعابیر و تفاسیر متعددی شده است لیکن انتساب بانوی حاضر در این نقش برجسته به «شاپور دختک دوم» همسر نرسی - آخرین و پر بحث ترین نظریه ای است که از سوی دکتر علیرضا شاپور شهبازی که چندین سال سرپرستی حفریات و مطالعات باستان شناسی تخت جمشید را بر عهده داشت، در یک نشریه آلمانی مطرح شده و به چاپ رسیده است. این انتساب در حقیقت بهانه ای است که نگارندگان این سطور را بر آن داشت تا ضمن بر شمردن عقاید و نظرات محققان مختلف پیرامون نقش برجسته مورد بحث، به نقد و بررسی هر یک از آنها پرداخته و با ارائه دلایل مستند و کاملا باستان شناسانه از صحت و صدق انتساب بانوی مذکور به الهه آب «آناهیتا» و سقم تمامی فرضیات دیگر، دفاع نماید.

نریوسنگ یکی از ایزدان کهن ایرانی است که در جهان زرتشتی به عنوان فرشته ای نیرومند قد برافراشت و در اساطیر مانوی نیز موقعیت مرکزی خویش را تثبیت کرد.زوال شهرت و اهمیت یک ایزد یا درخشیدن و اهمیت یافتنش معمولا با دگردیسی هایی در نظام فرهنگی هم راه است و به تحولی در ساختار و روابط جفت های متضاد معنایی (جم) مرکزی تعیین کننده آن نظام فرهنگی باز می گردد.این مقاله بر آن است تا مسیر تحول ایزد نریوسنگ را در مقاطع مختلف زمانی در ایران و در سایر فرهنگ های همسایه ایران زمین مانند یونانیان و رومیان بررسی و تحلیل نماید

حکومت ساسانیان توسط اردشیر بابکان بنا نهاده شد. دولتی با شکوه و پهناور، که بعد از وی در زمان فرزندش شاپور تثبیت شد. توسعه سیاسی ایران، موجب تغییراتی در ساختار اداری و اجتماعی کشور گردید لذا نیاز به وجود منصبی جهت اداره این تشکیلات پیچیده و گسترده، احساس شد.این پیچیدگی و تحول اداری را می توان در فهرست درباریان شاپور اول در کتیبه نقش رستم در مقایسه با فهرست درباریان اردشیر مشاهده نمود وجود منصب فرمذار(Framadher)  در این کتیبه بیانگر این تغییرات جدید می باشد.هر چه به اواسط قرن پنجم میلادی نزدیک تر می شویم به توسعه بیشتر در دستگاه اداری بر می خوریم. نقش مهم وزیر را در این عهد با اقتدار وزرگ فرمذار «مهر نرسه»، پیش نمونه وزیر اعظم دوران اسلامی، می توان مشاهده نمود.

اشکانیان ارمنستان در دوران شاهنشاهی اشکانی به دلیل قرابت سببی و نسبی که با فرمانروایان ایران داشتند و همواره متحد ایران دربرابرِ روم بودند؛ اما با سقوط اشکانیان و روی کار آمدن ساسانیان در ایران فصل جدیدی در روابط ارمنستان با ایران و روم آغاز شد. برخلافِ دوران پیش از آن، که اشکانیان ارمنستان همواره در نزاع بین ایران و روم در صف مقدم مقابله با نفوذ امپراتوری روم بودند، این بار با سقوط اشکانیانِ ایران و روی کار آمدن خاندان ساسانی، از درِ اتحاد با دشمنان ساسانیان درآمدند. در این میان، ساسانیان نیز سیاست پرتنشی را نسبت به ارمنستان در مقابله با امپراتوری روم در پیش گرفتند که در ابتدا منجر به جنگ های پی درپی اردشیر بابکان و جانشینش، شاپور یکم با امپراتوری روم بر سر ارمنستان شد که درنهایت، به موفقیت شاپور در به زیر سلطه درآوردن ارمنستان انجامید. به گونه ای که از اواسط نیمه ی سده ی سوم میلادی، ارمنستان تبدل به مرکز فرماندهی نیروهای ساسانی در جنگ با روم شد. در این دوران، شاهان اشکانی ارمنستان برای درامان ماندن از گزند احتمالیِ ساسانیان، به امپراتوری روم پناهنده شدند و از جانب روم بر بخش هایی از ارمنستان غربی که زیر سلطه ی روم باقی مانده بود، به عنوان شاهان دست نشانده ی روم حکومت می کردند. نفوذ اشکانیان در ارمنستان تا بدان جا بود که پس از شکست شاهنشاه نرسه از امپراتوری روم در پایان سده ی سوم، خواستار پذیرش و رجعت دوباره ی تیرداد، شاهزاده ی اشکانی شدند که پیش از این ازدستِ نیروهای ساسانی به امپراتوری روم پناهنده شده بود.

نگارکندهای صخره ای ساسانی مصادیقی از تجلی آرمان سیاسی پیوستگی دین و شاهی اند. باوجود اصرار ساسانیان مبنی بر وحدانیت زرتشتی گری، شاهان این سلسله در مراسم دیهیم ستانی شان تثلیث اهورامزدا، میترا و آناهیتا را به تصویر کشیده اند. اردشیر، شاپور و بهرام یکم حلقه ی سلطنت را از دست اهورامزدا می ستانند؛ نرسه مقام شاهی خویش را مرهون اهورامزدا و آناهیتا است که هر یک جداگانه به وی دیهیم شاهی می بخشند؛ اردشیر دوم حلقه ی شاهی را در حضور میترا از دست اهورامزدا می ستاند و پیروز یکم مفتخر به اهدای دیهیم شاهی از سوی اهورامزدا و آناهیتا توأمان با یکدیگر و در یک مجلس است؛ هرچند دست را به سوی حلقه ی اهدایی از سوی اهورامزدا دراز کرده است. نظر به این که بخشنده ی اصلی دیهیم شاهی در نگارکندهای ساسانی، اصولاً خدای بزرگ اهورامزدا است، این پرسش به میان می آید که حضور میترا و آناهیتا در این مراسم چه توجیه مذهبی می تواند داشته باشد؟ نتیجه ی مطالعات حاکی از آن است که حضور این ایزدان بیش از آن که معرف نوسانات مذهبی در مقاطع مختلف تاریخ عصر ساسانی باشد، بازتابی از مسائل سیاسی و اجتماعی این دوران بوده است. روش پژوهش، مطالعه ی تطبیقی میان منابع تاریخی و شواهد باستان شناختی (رهیافت تاریخی) با رویکرد تحلیل تاریخی است.

جهت بررسی تأثیر سطح و نوع کبالت بر فراسنجه های خونی و عملکردتعداد 30 رأس بزغاله نرسه تا پنج ماهه نژاد بومی، با میانگین وزنی 5/2± 8/17 کیلوگرم در قالب طرح کاملاً تصادفی به پنج تیمار شامل: 1) جیرة پایه حاوی 076/0 میلی گرم کبالت در کیلوگرم مادة خشک (شاهد)؛ 2) جیرة پایه + 25/0 میلی گرم کبالت در کیلوگرم مادة خشک به شکل سولفات کبالت (سولفات 25/0)؛ 3) جیرة پایه + 5/0 میلی گرم کبالت در کیلوگرم مادة خشک به شکل سولفات کبالت (سولفات 5/0)؛ 4) جیرة پایه + 25/0 میلی گرم کبالت در کیلوگرم مادة خشک به شکل کبالت گلوکوهپتونات (گلوکوهپتونات 25/0)؛ 5) جیرة پایه + 5/0 میلی گرم کبالت در کیلوگرم مادة خشک به شکل کبالت گلوکوهپتونات (گلوکوهپتونات 5/0)اختصاص داده شدند. مادة خشک مصرفی بزغاله هائی که در جیره خود 5/0 قسمت در میلیون کبالت از منبع گلوکوهپتونات دریافت کردند بیشتر از گروه شاهد بود وزن نهایی و میانگین افزایش وزن روزانه تحت تأثیر سطح مکمل قرار گرفت و در تیمارهای دریافت کننده سطح بالاتر کبالت به طور معنی داری بالاتر از سایر تیمارها بود. با این وجود ضریب تبدیل خوراک تفاوت معنی داری بین تیمارها نداشت و تنها تفاوت عددی مشاهده شد. مکمل کبالت بر میزان گلوکز و ویتامین 12B سرم تأثیرگذار و بیشترین تفاوت مربوط به تیمار گلوکوهپتونات 5/0 بود. هرچند تیمار گلوکوهپتونات 5/0 از نظر گلوکز با تیمار شاهد تفاوت معنی داری داشت اما تفاوت آن با سایر تیمارهای دریافت کننده کبالت معنی دار نبود. تیمارهای کبالت تأثیر معنی داری بر فراسنجه های بیوشیمیایی سرم و هماتولوژی نداشتند. به طور کلی سطح کبالت تأثیر معنی داری بر عملکرد بزها داشت به طوری که سطوح بالاتر کبالت سبب مصرف مادة خشک و افزایش وزن روزانه بیشتری شد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که سطح نیاز 07/0 میلی گرم کبالت در روز که برای بزها تعیین گردیده در محدودة مرزی نیاز قرار دارد. مکمل آلی کبالت در شکمبه بازده بهتری برای ساخت ویتامین 12B و همچنین گلوکز داشت و عملکرد بزها در سطح 5/0 بهتر از سطح 25/0 میلی گرم بر کیلوگرم مادة خشک بود.

متن کامل این مقاله به زبان انگلیسی می باشد. لطفا برای مشاهده متن کامل مقاله به بخش انگلیسی مراجعه فرمایید.لطفا برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا را کلیک کنید.

شهر بیشاپور به سبب تاریخ مکتوب شهرسازی یکی از نمونه های ارزشمند دوران ساسانی است. از این شهر تاکنون آثار و ابنیه ارزشمندی از جمله معبد آناهیتا، تالار چلیپا، ایوان های دوگانه شرقی و غربی و تزیینات وابسته مانند گچبری و موزاییک بدست آمده است. ایوان موزاییک شرقی یکی از عناصر مکشوفه و مهم ارگ شاهی بیشاپور است که در مجاورت تالار چلیپا، معبد آناهیتا و کاخ والرین ساخته شده و بیشترین و سالم ترین موزاییک ها از آن بدست آمده است. هنر نقش اندازی با موزاییک تا قبل از این در ایران بی سابقه بوده و تصور می شود که به واسطه حضور اسیران رومی و پس از جنگ شاپور اول با والرین به هنر ایران راه یافته است. گیرشمن تا حدودی به توصیف نقوش موزاییک ها و مقایسه آنها با دیگر نقوش در ظروف ساسانی پرداخته است. اما نادیده گرفته شدن برخی از جزییات در نقوش و انتساب ساخت این تزیینات به اسیران رومی و به دستور شاپور اول موضوعی است که بررسی مجدد موزاییک ها را ضروری می کند. لذا این مقاله در پی پاسخ دادن به این پرسش ها است که تصویرهای منقوش در موزاییک ها چه موضوعی را روایت می کنند و ساخت آنها به چه دوره ای بازمی گردد. در این مقاله که روشی توصیفی تاریخی دارد، نقوش ایوان موزاییک مطالعه و با دیگر نقوش باقی مانده از ایزدبانوی آناهیتا بر روی مسکوکات دوره ساسانی، حجاری ها و مجسمه های کشف شده از عمارت اربابی حاجی آباد مقایسه می شوند. مطالعه نقوش موزاییک و مقایسه آنها با اطلاعات تاریخی و متون مذهبی دربر دارنده تفسیر جدیدی از موضوع تصویرشده توسط آنها است. مقایسه تصویر موزاییک ها با نقوش برجسته و ظروف ساسانی، نمایانگر اعطاء فر توسط ایزدبانوی آناهیتا است. مطالعه نقوش آناهیتا و مقایسه آنها با برخی نقش برجسته های ساسانی نشان می دهد که موزاییک ها با احتمال بسیار بالایی قابل انتساب به نرسه می باشند.

بنابر برخی از عهدنامه ها و وصیت­نامه های منسوب به شاهان ساسانی که توسط مورخان دورة اسلامی به دست ما رسیده، فرآیند شاه گزینی توسط خود شاه انجام می پذیرفته است. در نامة تنسر به گشنسب شیوه ای دیگر گزارش شده که طی آن انجمن های دائمی شاه­گزینی وجود داشته که وظیفة آن ها که شامل مؤبدان مؤبد، دبیران مهشت و سپاهبد سپهبذان می شد، برگزیدن جانشین، پس از مرگ شاه بود. تا پیش از برگردانِ کتیبة شاپور یکم ساسانی بر کعبة زردشت، آگاهی ما در بابِ زنان دربار ساسانی محدود به اطلاعاتی می شد که از طریق روایات مورخان دورة اسلامی در اختیار داشتیم. با ترجمة کتیبة شاپور، ابعاد جدیدی در مسئلة قدرت از طریق زنان نژادة دربار و تأثیرگذاری آن ها در موضوع جانشینی و مشروعیت شاهان نخستین ساسانی پیشِ رویِ پژوهشگران پدیدار شد. در این پژوهش تلاش ما بر این است تا با شیوۀ توصیفی-تحلیلی، ضلع سومی در مثلث قدرت دورة ساسانی که همانا زنان بانفوذ دربار بوده اند، بگشاییم. از این رو، به بررسی وضعیت زنان والاتبار در دربار شاهان ساسانی از اردشیر یکم تا نرسه (224-302م.) و جایگاه زنان نژاده در به قدرت رسیدن شاهان این دودمان خواهیم پرداخت. پژوهش موردی ما در میان این بانوان، «شاپوردختگ»، همسر بهرام دوم و مادر بهرام سوم است که به احتمال فراوان مدتی نیز به عنوان ولیعهد شاهِ ساسانی نیز انتخاب شده بود.

داستان یوسف یکی از داستان هایی است که در تاریخ هنر و ادبیات ایران بسیار مورد نوگویی قرار گرفته است. مجلس مهمانی زلیخا یکی از نقاط اوج داستان بوده و مکرراً در تاریخ نقاشی ایران تصویرگری شده است. این صحنه ی دراماتیک، به مثابه یک فانتزی اجتماعی در بازنمایی جنسیت در ادبیات پساقرآنی و خاصه در ایران بسیار مورد توجه و به نحو مبالغه آمیزی بسط یافته است. بنابراین می توان چرایی این اهمیت و کارکرد دیداری آن را به پرسش کشید. این مقاله با یک روش توصیفی و تحلیِل ترکیبی، می کوشد این صحنه را در یک رویکرد روانکاوانه ی اجتماعی و در ساحت ناخودآگاه جمعی، مورد تبارکاوی-که یک ترکیب روش شناختی از اسطوره کاوی، روانکاوی و تحلیل گفتمان فراهم می آورد- قرار دهد. نتایج حاکی از آن بودند که صحنه ی اسطوره ای آفرینش در بندهش، تبار مجلس مهمانی زلیخا و همچنین نرسه و جهی شخصیت های کهن الگوییِ یوسف و زلیخا با همان کارکردها و ویژگی ها هستند. نقاشی های این صحنه، با داشتن یک سناریوی متراکم و چندگانه، مورد فرافکنی و فانتزی سوژه-مخاطب جمعی قرار گرفته و در نتیجه گردش چندجانبه ی امیال و نیز اضطراب او را به شکلی ناخوداگاه موجب می شود. از این منظر، یوسف پیش الگوی کاملی به جهت داشتن منبع قدرت (فره) و زیبایی (امر جنسی) محسوب شده است.