هابز و لاک دو تن از موسسان فلسفه مدرن هستند. البته این دو بیشتر به عنوان فیلسوف سیاسی نامبردارند، اما هم کتاب «لویاتان» هابز و هم کتاب «رساله در باره فهم بشری» لاک از مهم ترین کتاب های شناخت شناسی در قرن هفدهم و آغاز عصر مدرن محسوب می شوند. روسو البته شناخت شناس نبود، اما متاثر از فلسفه شناخت لاک، انسان شناسی خاصی تدوین کرد که فلسفه سیاسی قرارداد اجتماعی را در سیطره خود گرفت. چه رابطه ای میان شناخت شناسی، انسان شناسی و فلسفه سیاسی این فیلسوفان وجود دارد؟ مقاله حاضر در پی جستجوی پاسخ این پرسش و تقویت این فرضیه است که شناخت شناسی لاک انسان شناسی روسو را زمینه سازی کرد و این دو، یکی با صراحت کمتر و دیگری با صراحت بیشتر، تفکری را تقویت کردند که می توان از آن به عنوان آنارشیسم پنهان تعبیر کرد. این تفکر به دست مارکس به اوج خود رسید و به جز مشترک فلسفه های سیاسی رقیب هم چون لیبرالیسم و سوسیالیسم بدل شد.

این بار، اثر قلمی محمود صناعی (1297 اراک- 1362)، نویسنده، مترجم، و روانکاو متفکر معاصر، به راهنمائی آقای ابوالحسن نجفی، برای گلچینی از دیرینه ها برگزیده شده است. وی مترجم کتاب معتبر و ارزشمند آزادی فرد و قدرت دولت (گزیده نوشته های هابز، لاک و استوارت میل در این موضوع) است؛ زبانی سالم و زلال و بیانی روشن و بی تکلف دارد. صناعی از استادان مبرز دانشگاه و بنیادگذار موسسه روان شناسی دانشگاه تهران بود و اثر ترجمه ای پرارزش او در روان شناسی، اصول روان شناسی، کتاب درسی دانشگاهی شد. طی سال های متمادی با مجله سخن همکاری داشت. این فارغ التحصیل ممتاز کالج امریکایی و دانشگاه لندن بر زبان انگلیسی تسلط و با ادبیات جهانی انس و الفت داشت. صناعی، با اشراف بر علم جدید روان شناسی و آشنایی با شاهکارهای ادبیات جهانی و دستاوردهای منتقدان و صاحب نظران برجسته ادبی، در این مقاله، تحلیل توان گفت بکری از تراژدی (به معنای عام)های شاهنامه به دست داده و، با این کار، نقد صورتگر را در باره داستان رستم و سهراب به مناسبت هزاره فردوسی که در همین مایه است با نظرهای تازه و پردامنه تری تکمیل کرده است. (برای شرح حال مشروح او← هوشنگ اتحاد، پژوهشگران معاصر ایران 2، محمد تقی بهار، یادداشت ها، ص 336-340) صناعی خوش برخورد، بی ادعا و به تمام معنی فرهیخته و مصاحبتش هم لذت بخش و هم بهره رسان بود. هم نشینان و دوستان و شاگردانش خاطره خوشی از او دارند. یادش زنده و روانش شادباد. در مورد شواهد شعری از شاهنامه، برای مزید فایده، اختلاف با ضبط چاپ خالقی مطلق نیز، به همت آقای ابوالفضل خطیبی، تهیه و در پانوشت نقل شده است...  

به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران، نگرش جدید به مفهوم قدرت سیاسی در بستر اندیشه مدرن، با دیدگاه های «توماس هابز» آغاز می شود. در واقع، او با بهره گیری از روش شناسی علمی جدید، با محور قرار دادن مفهوم قدرت در حوزه علم سیاست تلاش نمود تا به ماهیت و چگونگی آن پی ببرد. «لویاتان» به عنوان بزرگترین و شاید یگانه اثر منحصر به فرد و شاهکاری بی نظیر در زمینه فلسفه سیاسی در زبان انگلیسی کتابی است که بیش از دیگر آثار هابز تلاش او را بر تدقیق مفاهیمی نظیر علم سیاست، حقوق، قدرت سیاسی و حاکمیت به نمایش می گذارد. وی در منظومه فکری خود تلاش می نماید تا تفکر سیاسی را از قید سنت و توسل به اصول متافیزیکی رها نموده و تفکر سیاسی را به عنوان دانشی مستقل، بر اساس واقعیت بیرونی استوار نماید. از این رو، در نوشتار حاضر جهت درک هر چه بهتر اندیشه سیاسی هابز به زمینه های اجتماعی، روش تحلیل، شیوه نگرش و چشم انداز جدیدی که وی از قدرت سیاسی ارایه می کند، توجه می نماییم.

در این مقاله، سه مرحله طلوع، رشد و افول خداشناسی طبیعی (Deism) بررسی و نقد شده است. در مرحله نخست، خداشناسی طبیعی، عقل و وحی را بدیل به سوی حقایق بنیادی می داند که هر دو به طور مستقل می تواند ما را به خدا و جاودانگی روح هدایت نماید. این خداشناسی در مرحله دوم، تحت تاثیر پیشرفت علم، انسان را از خدای معبود ادیان به سوی یک «مهندس فلکی» سوق می دهد. این خدا، همان خدای «رخنه پوش» است، نه خدای آفریدگار و آموزگار. مرحله سوم، دوران مهجوریت و غیبت «مهندس فلکی» یا «خدای رخنه پوش» است، زیرا «این خدا» ماشین عظیم جهان را به امان خود رها کرده و اصلا در تاریخ و تجربه بشری حضور ندارد و شنونده حاجات انسان نیست.سرانجام الهیات طبیعی به دلایل 1) ضعف درونی برهان نظم، یعنی یگانه برهان مورد استناد خداشناسان طبیعی؛ 2) انتزاعی بودن مفاهیم این الهیات؛ 3) در افتادن با وحی و سیطره کلیسا به حال سقوط و مرگ در آمد.توماس هابز، هنری مور، رابرت بویل و اسحق نیوتن در سیر و تحولات خداشناسی طبیعی بسیار تاثیرگذار بودند و تلقی آنان از ماهیت علم و روش آن نیز، به نحو آشکاری در ذهن فلاسفه و متالهان بعد از خود، نفوذ چشمگیری داشته است؛ همچنانکه اینان نیز متاثر از دکارت، نقاد او و غالبا شریک در غرض او بودند.هدف دیگر از نگارش این مقاله، تحلیل مباحث فوق از دیدگاه این چهار نفر و نقد و نظر پیرامون آرای آنان در خصوص تصور مفهوم خداست.

طرح مساله: در این مقاله سعی شده است به تفاسیر بعضی از متفکران مدرن کلاسیک و قرن بیستم در مورد عدالت اجتماعی بپردازیم. در این راستا اندیشه های هابز و کانت به عنوان دو نظریه مهم مدرن کلاسیک مورد بررسی قرار می گیرد، سپس اندیشه رالز در مورد عدالت و مخالفان او همانند هایک بررسی می گردد.روش: این مطالعه از نوع کتابخانه ای بوده و در آن تلاش می شود با مرور منابع عمده و تحلیل نظرات، جمع بندی روشنی از راهبردهای ارایه شده و متناسب با جامعه ایران ارایه شود.یافته ها: نظرات رالز به عنوان نظرات جامعی می تواند عدالت را به طور همه جانبه توضیح دهد، لذا با توجه به مباحث مرتبط یا دولت رفاه و دیدگاه های اصلاحی آن و نهایتا رویکردهای اقتصادی رشد و باز توزیع درآمد سه راهبرد "تقدم رشد نسبت با باز توزیع درآمد"، راهبرد "تقدم باز توزیع در آمد نسبت به رشد" و راهبرد "رشد توام با باز توزیع در آمد" مورد بررسی و بازبینی قرار گرفته اند.نتایج: راهبرد رشد توام با توزیع درآمد برای حل مسایل رشد و عدالت اجتماعی بهتر می تواند رشد و عدالت را به همراه داشته باشد. سه عامل عدالت رالزی، جامعه رفاهی و جامعه ریسکی و راهبرد رشد توام با باز توزیع درآمد در یک راستا می توانند راهبرد رشد توام با باز توزیع درآمد را توضیح دهند.

در اخلاق تحلیلی معاصر نظریه های مختلفی در باب عینیت ارزش های اخلاقی مطرح است که یک دسته از آن ها نظریه های قائل به عقل عملی اند. این نظریه ها در عین اینکه تاکید بر انفصال اخلاق از عمل دارند، در عین حال، برای اخلاق عینیتی را اثبات می کنند که ریشه در عقل عملی دارد. روایت های متاخر این رویکرد را می توان به دو دسته تقسیم کرد: یک. روایت هایی که با هابز قرابت دارند و دو. روایت هایی که اجمالا کانتی اند. دیدگاه اخلاقی توماس نیگل جزء روایت های کانتی تلقی می شود. نیگل سعی دارد تا برای نوع دوستی به عنوان عنصر مشترک اخلاق عقلانیتی را اثبات کند که مدعی است مبتنی بر عقل عملی است. بر این اساس می توان ادله ای اخلاقی داشت که دارای عمومیت و تعمیم پذیری است و بستگی به امیال و خواسته های خاص افراد ندارد. نیگل مدعی است این عمومیت و تعمیم پذیری ادله اخلاقی را می توان حتی به لحاظ صوری در استدلال های فارغ از فاعل مشاهده کرد. این ادله تعمیم پذیر و عام در اخلاق، همان طور که نیگل اشاره دارد، حکایت از ارزش های عینی و مشترک میان انسان ها دارند. اینکه دیدگاه نیگل تا چه حد متمایز از دیدگاه کانت در این خصوص است، موضوعی است که در این مقاله بررسی و تحلیل می شود.

مقاله حاضر به بررسی و معرفی سنت فکری و نظام معرفتی دو شاعر و پژوهشگر از دو جغرافیای فرهنگی متفاوت یعنی مولانا، شاعری از سنت فکری شرق، و ژاک سالومه، محققی از سنت فکری و نظام معرفتی غرب، می پردازد. آنچه منجر به این مقایسه شده، اقتباس ادبی سالومه از قصه «طوطی و بازرگان» مولانا در «قصه مرد» عاشق(Le conte de l'homme très amoureux)  است. او از این قصه همانی را درک می کند که سنت فکری او به شکل آموزه در ذهنش گماشته است. سالومه به قصه «طوطی و بازرگان» نگاهی مغرب زمینی دارد. به این معنا که در سنت های فکری مغرب زمین چندان به مباحث ماورایی، آن گونه که ما در عرفان و فلسفه شرق (نه صرفا ایران) به آن معتقدیم، نگریسته نمی شود. بلکه تاثیر فلاسفه انگلیسی به ویژه کسانی چون هابز، لاک و هیوم بر جریانات پس از خود، در فلسفه فرانسه محصولی به بار آورد که بیش از هر چیز نگاهی تجربه گرا و پوزیتیویستی را به همراه داشت. به این معنا که محسوسات و مشاهدات پایه اساسی اظهار نظرها و تحلیل های فکری قرار گیرد. در این مقاله، با استناد بر سابقه ادبیات عرفانی در غرب و بکارگیری تحقیقی جامع از نظرات این دو نویسنده و با تاکید برفصل مشترک عقاید تعلیمی آنان، به تحلیل تاثیر یکی ازارکان اساسی ادب عرفانی- «چگونه سخن گفتن»- توجه می گردد. این امر در شناسایی اقتدار فرهنگ و ادبیات غنی ایران در جوامع غربی سهم بسزایی دارد و بر این مدعا صحه می گذارد که ادبیات صوفیانه و تعلیمی ایران همواره مورد بهره برداری فرهنگی قرار گرفته است.

مقاله حاضر با تمرکز بر محور رابطه دین و دولت به شکل عام، و دین و سیاست به شکل خاص بر آن است تا نشان دهد که سیر فلسفه سیاسی در غرب در دوره جدید، که این مقاله نقطه آغاز آن را تفکر سیاسی هابز و لاک می داند، با تحولی مواجه شده است که به لحاظ ماهوی با آنچه که قبل از آن به فلسفه قدیم یاد می شود، متفاوت است. به عبارت دیگر، این مقاله نشان می دهد که تقسیم فلسفه کلاسیک غرب صرفا جنبه تاریخی نداشته است بلکه با قرائتی که در فلسفه جدید از آزادی و تعیین رابطه دین و سیاست ارایه می شود، دولت مدرن در غرب به لحاظ جوهری از جریان تفکر سیاسی و شیوه اجرای آن از اساس، متفاوت می شود. لذا به نظر می رسد که سیر آزادیخواهی که به لیبرالیسم منتهی می شود، نه تنها مختصات آزادی بلکه مدرنیته و سکولاریسم را نیز در درون خود جا داده است. این مقاله برای نشان دادن این اتصال در لیبرالیسم غرب، با مراجعه به آرای دو متفکر کلاسیک این حوزه، یعنی هابز و لاک، تلاش می کند تا لیبرالیسم غربی را با دو ستون اصلی آن، یعنی سکولاریسم و تجدد غربی تبیین کند.

چکیده فارسی:امروزه، یکی از مسایل مهم معرفت شناسی، تاثیر عوامل غیر معرفتی و از جمله گناه بر معرفت است. اعتقاد به چنین دیدگاهی از ویژگی های مهم تفکر سنتی است. هندوها در 3500 سال پیش معتقد به تاثیرپذیری معرفت از عوامل غیر معرفتی بودند. در مسیحیت نیز پولس قدیس بیان می داشت که «گناه نکنید تا عالم واقع را درست بشناسید.» در جهان جدید، هرچند کسانی همچون هابز، هیوم، کانت، مارکس، نیچه، فروید، فوکو و ... به نحوی معتقد به تاثیر عوامل غیر معرفتی بر معرفت بودند، ولی نخستین بار ویلیام جیمز بود که صریحا بیان داشت که آرا و نظرات ما ناشی از استدلال محض نبوده، بلکه عواملی همچون تلقین، عشق، نفرت، کینه، ترس، امید و ... در معرفت ما تاثیرگذارند.در قرآن کریم نیز به نحو مبسوط به ماهیت و اقسام معرفت، نحوه حصول معرفت و عوامل معرفتی و غیر معرفتی موثر بر آن پرداخته شده است. از نظر قرآن، یکی از عوامل مهم در این خصوص، گناهان ماست که تاثیر بسزایی در گونه های مختلف معرفت ما، اعم از اکتسابی و غیر اکتسابی دارد. آنچه از آیات قرآن برداشت می شود، این است که گناه به اشکال مختلف بر معرفت ما خصوصا در حوزه معارف الهی تاثیرگذار است. برای مثال، گناه گاه سبب توجه انسان به بخشی از واقعیت، گاه سبب تحریف در حقایق، گاه سبب فراموشی و نسیان واقعیات و گاه سبب سطحی نگری و عدم تعمق در حقایق می شود. چکیده عربی:إن إحدی القضایا المرتبطة بعلم المعرفة الیوم، هی مطالعة العوامل غیر المعرفیة ومن ضمنها أثر الذنب علی الرأی والإعتقاد والإدراک المعرفی. وتعتبر هذه النظریة من الخصائص المهمة للفکر التقلیدی أو الکلاسیکی، فقد کان الهندوس منذ 3500 سنة یعتقدون بقابلیة تأثیر العوامل الغیر المعرفیة علی المعرفة والإعتقادات العقلانیة للإنسان. وفی المسیحیة کان بولس القدیس یقول: لا تذنبوا حتی تحصل لکم معرفة صحیحة بعالم الواقع. وفی العصر الحدیث نری علماء کهیوم وکانت ومارکس ونیتشه وفروید وفوکو و ... کانوا یعتقدون بنحو من الأنحاء بتأثیر العوامل غیر الفکریة والمعرفیة علی المعرفة والتعقل، ولکن العالم ویلیام جیمز کان ولأول مرة قد صرح بأن آرائنا وعقایدنا المعرفیة لیست تابعة فقط للإستدلال المحض بل هناک عوامل کالتلقین والحب والبغض والحقد والخوف والأمل و ... تؤثر علی معرفتنا وآرائنا الفکریة.وقد جاء فی القرآن الکریم مشروحا و مفصلا آیات ترتبط بماهیة المعرفة وأقسامها وکیفیة حصول المعرفة والعوامل الفکریة المعرفیة و غیر المعرفیة المؤثرة وبشکل عمیق علی آرائنا و معتقداتنا. ومن وجهة نظر القرآن الکریم فإن خطایانا لها تأثیرها الشدید علی آرائنا المعرفیة، مکتسبة کانت أو غیر مکتسبة. إن ما نستنتجه ونستنبطه من القرآن الکریم هی أن الخطایا تؤثر بأشکال مختلفة علی ما نعتقده ونستنبطه عقلیا وبالأخص فی نطاق المعارف الإلهیة. فمثلا الخطیئة تصبح تارة سببا لتوجه الإنسان وإدراکه لقسم من الحقیقة والواقع، وتارة تصبح باعثا لتحریف الحقائق وأخری سببا لنسیانها کما قد تکون فی بعض الأحیان عاملا للمعرفة السطحیة وعدم التعمق فی الحقائق.