پژوهش های فلسفی - کلامی
سال:1384 | دوره:7 | شماره:2 (26) |تعداد مقالات:6

در بحث نفس گیر اصالت وجود یا اصالت ماهیت، ضرورت دارد ابتدا، نخستین قضیه ای که مستند و خاستگاه این بحث است، بررسی و تحلیل شود، سپس چگونگی حصول تصوری که این تصدق از آن به دست می آید مورد بحث قرار گیرد، آن گاه معنای قضیه وجودی یا کان تامه روشن شود و سرانجام با بیان معانی لفظ ماهیت و معانی لفظ وجود و مقایسه آن ها با هم نشانه های خلط مبحث شناخت شناسی و هستی شناسی دیده می شود.

چون از خزائن در قرآن و حدیث یاد شده، علمای تفسیر و حدیث و در پی آنها اهل کلام، فلسفه و عرفان نیز به بحث از آن پرداخته اند. ما در این مقاله، علاوه بر تفسیر لغوی خزائن، به نقل و تنظیم آرای آنها در این باره می پردازیم و چون بحث به کلید خزانه و نیز خزانه داران تعمیم داده شده است بحث درباره آنها را نیز مطرح می کنیم، علاوه بر آن، به تبیین نکته های ظریفی که در ضمن آرای خویش آورده اند نیز اهتمام می ورزیم تا خواننده حاصلی از مباحث را در اختیار داشته باشد و از بین آنها آنی را که به واقع نزدیک تر می بیند، برگزیند.

ملاصدرا درباره تعریف مابعدالطبیعه و چگونگی شناخت موضوع آن سخنی دارد که از ویژگیهای ممتاز فلسفه اوست. او که در فلسفه اش، هم با وجود سر و کار دارد و هم با وجود و گذر از موجود به وجود در خود فلسفه اش واقع می شود، به هیچ وجه شناخت وجود را صرفا شهود عرفانی آن نمی داند. او نظریه و شیوه ای به ما می دهد که بینش شهودی واقعیت را با روش قیاسی در بر می گیرد.سخن او در شناخت وجود از طریق تحلیلات عقلی در بادی نظر، ممکن است خیلی جسورانه و عجیب باشد، چرا که سخن ابن سینا و فارابی را درباره عرضیت وجود نمی پذیرد و ادعا می کند که واقعیتی که مدلول و مصداق قضیه "انسان موجود" است، کاملا با مدلول قضایای دیگر فرق دارد. از نظر او، موضوع واقعی، حقیقت وجود است که با مفهوم موجود از آن حکایت می کنیم و تمام ماهیات، اعراضی بیش نیستند که این واقعیت واحد را به صورت اشیای بی شمار مقید می کنند. شهود این واقعیت هنگامی امکان پذیر است که در انسان آگاهی کاملا متفاوتی بیدار شود که جهان را با چنین وضعی ذهن و عین و از بین رفتن جدایی و تمایز میان فاعل شناسا و متعلق شناسا نقش بسیار موثری ایفا می کند. بحث درباره این حقیقت، مشخص کردن ریشه های آن و بیان اینکه ملاصدرا در این باب رویکردی ویژه دارد، هدف اصلی سخن ماست.

دیوید هیوم برای آن که درباره عقاید دینی به شیوه ای قابل تفاهم داوری کند، کوشیده است تا از حساب احتمالات بهره گیرد. وی در استفاده از حساب احتمالات بر آرای ویژه ای در خصوص علیت و استنتاج علی تکیه دارد. از نظر او، روابط علی خاص میان پدیده ها، از طریق تکرار مشاهده تقارن یا توالی آن پدیده ها بر ما آشکار می شوند. حاصل این تکرار، تداعی طبیعی و غیر قابل اجتنابی میان پدیده های مقارن است. همه تداعی های از این قبیل قوت و شدت یکسانی ندارند. در مواردی که مشاهدات قبلی بدون استثنا و یکنواخت باشد تداعی قوی است و اگر یکنواخت نباشد، قوت این تداعی به نسبت، تقلیل می یابد. حساب احتمالات کمک می کند تا با مشاهده هر یک از پدیده های متداعی بتوانیم احتمال وجود پدیده دیگر را محاسبه کنیم. در انجام این محاسبه، هیوم به احتمالات شرطی، احتمال پیشین و احتمال پسین توجه ویژه دارد و نحوه محاسبه خود را بر شکل ابتدایی قانون یا فرمول مبتنی کرده که امروزه به فرمول بیز شهرت یافته است. نتیجه اعمال فرمول بیز بر سنجش برهان نظم و مبحث معجزه از نظر هیوم نشان دهنده غیر منتج بودن برهان نظم و غیر قابل پذیرش بودن اخبار معجزه است. در این مقاله نشان داده شده که هیوم در این قضاوت خود دچار مغالطه و مصادره به مطلوب است.

مرتضی مطهری معمولا به عنوان شرح و بسط دهنده دیدگاه های علامه طباطبایی معروف است، اما با تامل در آثار وی می توان ابعاد متعددی از اجتهادها و استنباط های شخصی را در آنها یافت. بخشی از این آرای ویژه در چالش و تقابل با آرای علامه طباطبایی قرار می گیرند. این مقاله درصدد ترسیم بخشی از چالش های این دو تفکر در عرصه مباحث نظری و فلسفی است.پاره ای از این چالش ها مربوط است به مسایلی از قبیل: حرکت توسطی، لزوم موضوع حرکت، حرکت بالعرض یا بالتبع، حرکت و تکامل، حرکت و مساله تضاد، حامل استعداد، حدوث ذاتی، برهان صدیقین، حکمت الهی، عبث نبودن خلقت، اصل استخدام، کلیت احکام اخلاقی و جاودانگی آن، ضرورت اجتماع.

تحولات مهم در تاریخ فلسفه علم در قرن بیستم عبارت اند از: گفتمان اول: پوزیتویسم و استقرار گرایی، گفتمان دوم: ابطال گرایی کارل پوپر و برنامه پژوهشی لاکاتوش، گفتمان سوم: ساختار گرایی و نسبیت گرایی تامس کوهن و گفتمان چهارم: هرمنوتیکبا چیره شدن هرمنوتیک بر عرصه فلسفه علم، تحول اساسی در زمینه روش شناسی صورت گرفت. انواع هرمنوتیک را می توان از دو دیدگاه طبقه بندی کرد:الف) از دیدگاه کاربرد آنب) از دیدگاه دوره تاریخیاین نوشتار ضمن پرداختن به پیش زمینه های اثر گذار بر هرمنوتیک، گزارش تحلیلی کوتاهی از انواع هرمنوتیک را ارایه می کند.