تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال:1381 | دوره:10 | شماره:9 |تعداد مقالات:8

مقایسه مقاومت در برابر شوری سه گونه شورزی Salsola dendroides, Alhagi persarum و Aeluropus lagopoides در مرحله جوانه زنی در قالب طرح آزمایشی بلوکهای کامل تصادفی با 15 تیمار و 4 تکرار انجام گرفت. بذرهای هر سه گونه از منطقه نورالدین آباد گرمسار واقع در شمال شرقی دریاچه نمک قم (جنوب گرمسار) جمع آوری شدند. پس از تعیین دمای بهینه جوانه زنی برای هر یک، اثر غلظتهای متفاوت شوری بر سرعت و درصد جوانه زنی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که با افزایش میزان شوری، جوانه زنی بذرها کاهش یافت و زمان لازم برای جوانه زنی نیز افزایش یافت. با توجه به اینکه بذرهای گیاهان شورروی مقاومت بالایی در برابر شوری در هنگام جوانه زنی نشان میدهند، ولی باز هم حداکثر میزان جوانه زنی را در محیط شاهد (فاقد نمک) یا تحت شرایط شوری کاهش یافته میتوان دید. در این بررسی نشان داده شده است که بالاترین مقاومت در برابر شوری در مرحله جوانه زنی را گونه S. dendroides و کمترین مقاومت را گونه A. lagopoides دارد.

درخت کنار (Ziziphus spina-christi) از خانواده Rhamnaceae درخت همیشه سبزی است که در نواحی گرم جنوبی ایران به صورت خودرو رشد می نماید. این درخت علاوه بر مقاومت به خشکی و شوری حاوی مواد موثره تاننی و ساپونینی در برگ و ساقه ها بوده و میوه آن نیز مورد توجه عموم قرار دارد. این گونه در صورت اصلاح می تواند از اهمیت فراوانی برخوردار باشد، اما مشکل عمده آن تکثیر بذری است. با توجه به درصد بالای دگرگشنی، تفرق صفات زیادی در این درخت مشاهده می گردد که حفظ صفات اصلاح شده را مشکل و یا حتی غیرممکن می سازد و دستیابی به روش تکثیر غیرجنسی برای ارقام مهم آن بسیار ضروری می باشد. یکی از این روشها پیوند می باشد که برای اولین بار به منظور حفظ صفات مثبت رقم بی هسته کنار انجام گردید. بدین منظور عملیات پیوند شکمی درخت کنار (Ziziphus spina-christi) در 8 تاریخ (بهار در 3 تاریخ 20 و 27 فروردین و 9 اردیبهشت و پاییز در 5 تاریخ 17، 22 و 27 مهر و یکم و 16 آبان) در قالب طرح کاملا تصادفی در باغ گیاه شناسی خوزستان انجام گردید. پیوندک از کنار بی هسته تامین شده و جهت پایه نیز پایه بذری کنار معمولی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاکی از تفاوت معنی دار تاریخ انجام عملیات پیوند بود. درصد پیوندهای موفقیت آمیز در اواخر مهرماه 80% بود، در حالی که قبل و بعد از تاریخ مذکور درصد گیرایی پیوند کاهش یافت. میزان رشد گیاهان پیوندی پس از چند سال بسیار مطلوب و اندامهای رویشی و میوه از نظر فنوتیپی به طور کامل مشابه پایه مادری بودند. 

در اصلاح ژنتیکی هر گونه گیاهی، داشتن اطلاعات کافی در خصوص سطح پلوئیدی و ویژگیهای کاریوتیپی از مهمترین نیازهای اولیه می باشند. با توجه به اهمیت جنس Stipagrostis در تثبیت شنهای روان، مقاومت به خشکی و شوری و ارزش علوفه آن در احیا و استفاده از عرصه های طبیعی در مناطق خشک و نیمه خشک، مطالعه این جنس بسیار ضروری است. در ایران گونه ها و توده های مختلفی از جنس Stipagrostis وجود دارند که مطالعات بسیار اندکی در مورد آنها انجام شده است. در خصوص مطالعات سیتوژنتیکی این جنس هیچ مطالعه ای در ایران صورت نگرفته و در سطح دنیا نیز مطالعات بسیار محدودی انجام شده است. در این مطالعه 5 جمعیت از سه گونه Stipagrostis pennata، Stipagrostis plumosa، و Stipagrostis karelini مورد مطالعه قرار گرفت و دو سطح پلوئیدی در آنها مشاهده گردید. گونه Stipagrostis pennata تتراپلوئید (2n=4x=44) و گونه های Stipagrostis plumosa و Stipagrostis karelini دیپلوئید (2n=2x=22) بودند. همچنین مشخصات کروموزومی گونه ها شامل طول بازوی کوتاه، طول بازوی بلند و طول کل کروموزوم و نسبت طول بازوی کوتاه به طول بازوی بلند و نسبت طول بازوی بلند به طول بازوی کوتاه مورد بررسی قرار گرفت. بعد میانگین مشخصات کروموزومی محاسبه شده و ایدیوگرام هر جمعیت ترسیم گردید و در نهایت مولفه های تقارن کاریوتیپی نظیر TF%، DRL، S% جهت سنجش تقارن کاریوتیپی مورد محاسبه قرار گرفت تا جهت مقایسه کاریوتیپهای مورد نظر مورد استفاده قرار گیرد. 

این تحقیق به منظور انجام تلاقی بین گونه ای و تولید بذر دورگ، میان گونه های L. perenne و L. rigidum صورت گرفت. به این منظور در مزرعه و آزمایشگاه اقدام به انجام تلاقی به ترتیب روی بوته های کامل و ساقه های گل دهنده پای در آب گونه های مورد نظر گردید. بذرهای نارس حاصل از تلاقی روی ساقه های حامل گل در آزمایشگاه بیست روز پس از انجام تلاقیها از گل آذین جدا شده و با سترون کردن کامل در محیط کشت MS کاشته شدند. به تعداد کافی نشا دورگ در محیط کشت پرورش داده شده و پس از چهار برگی شدن به گلدان حاوی خاکی که با بخار آب سترون شده بود منتقل گردیدند. گلدانهای حاوی این گیاهچه ها، به مدت دو هفته با کیسه پلاستیک پوشانده شدند و با سازگاری تدریجی به محیط آزاد به مدت دو ماه نیز در شرایط اتاق رشد نگهداری شدند و پس از استقرار کامل به مزرعه منتقل گردیدند. در مقایسه با والدین مادری و پدری، رفتارهای بینابینی در بوته های کامل دورگ مشاهده گردید.

با توجه به اهمیت روزافزون گونه های مختلف صبر زرد و کاربردهای وسیع این گونه ها در صنایع مختلف دارویی، بهداشتی و غذایی، مطالعات کاریوتیپی این گونه ها در دستور کار موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع قرار گرفت. به همین منظور ابتدا پاجوش این گونه ها از مناطق مختلف واقع در استانهای جنوبی کشور که این گونه ها در آنجا سازش و گسترش یافته اند جمع آوری شده و در شرایط گلخانه ای کاشت و نگهداری گردیدند. با تهیه مریستم انتهایی ریشه از این پاجوشها مطالعات رایج کاریوتیپی بر روی این گونه ها در دست انجام می باشد. در این مقاله بخشی از مطالعات که در مورد تعدادی از جمعیتهای گونه Aloe litoralis صورت گرفته است ارایه می گردد.با تهیه نمونه های میکروسکوپی و مشاهده سلولهای مناسب متافازی حداقل چهار سلول مناسب متافازی مورد اندازه گیریهای کاریوتیپی قرار گرفتند. صفات اندازه گیری شده عبارت بودند از طول بازوهای بلند و کوتاه کروموزومها که بر مبنای آنها طول کل و نسبتهای طول بازوی بلند به بازوی کوتاه و به عکس نیز مورد محاسبه قرار گرفت. جهت مقایسه کاریوتیپ جمعیتهای مورد مطالعه، تعدادی از مولفه های تقارن کاریوتیپی مورد محاسبه قرار گرفته و ایدیوگرام کاریوتیپی آنها نیز رسم گردید.کلیه جمعیتهای مورد مطالعه از نظر کاریوتیپی دو شکلی بودند و عدم تقارن شدیدی در این کاریوتیپها مشاهده گردید. تفاوتهای محسوسی از نظر ویژگیهای مورد مطالعه کاریوتیپی میان جمعیتهای مورد نظر مشاهده گردید.

یونجه (Medicago sativa) از مهمترین گیاهان علوفه ای است که چشم انداز مناسبی در زیر کشت بردن و استفاده از اراضی شور نشان می دهد. چهار لاین گلستان (20313)، فائو (2566)، سیستان و بلوچستان و همدانی اهر به عنوان لاینهای متحمل، حساس، نیمه متحمل و نیمه حساس به منظور تعیین تاثیر شوری بر روی رشد بعد از رفع شوری و در شرایط بدون تنش مورد بررسی قرار گرفتند. آزمایش در گلخانه با بازگشت از 5 سطح شوری اعمال شده و در سه تکرار با استفاده از طرح فاکتوریل در قالب طرح مزرعهای بلوکهای کامل تصادفی و در داخل گلدانهای حاوی پرلایت اجرا شد. جهت اجرای آزمایش از چین سوم لاینهای یونجه ای که در طول دو چین قبلی در شرایط شور رشد کرده بودند، استفاده شد. بعد از برداشت چین دوم اقدام به شستشوی کامل محیط ریشه نموده و آبیاری تیمارها با محلول غذایی هوگلند آغاز و در طول دوره رشد از اعمال تیمارهای شوری خودداری شد. با آغاز گلدهی اقدام به برداشت بوته ها نموده و ارتفاع، تعداد پنجه در هر بوته، تعداد میانگره در ساقه اصلی، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه و وزن خشک اندام هوایی اندازه گیری شدند. بازگشت از شرایط تنش باعث ایجاد اختلافهای معنی دار در صفات مورد بررسی لاینها شد و اثرات متقابل میان لاینها و بازگشت از شرایط تنش در مورد تعداد پنجه، وزن خشک ساقه و اندام هوایی نیز در سطح 5% معنی دار گردید. بیشترین میزان همبستگی با وزن خشک اندام هوایی مربوط به وزن خشک ساقه (R2>0.925) بود. در تمام لاینها با افزایش شوری در طول دوره رشد چین اول و دوم، بازگشت در چین سوم بهتر انجام شد و لاینها عملکرد بهتری نسبت به شرایط بدون تنش ایجاد کردند. لاین فائو (2566) بیشترین توان بازگشت از دوره تنش را بر اساس صفات اندازه گیری شده نشان داد. 

ژنوتیپهای گل محمدی (.Rosa damasena Mill) از سه نقطه عمده تحت کشت و کار گل محمدی در منطقه کاشان جمع آوری و در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار کشت شدند. در میان نمونه های فوق تعداد 6 ژنوتیپ از نظر صفات مختلف شامل عملکرد یک دوره گلدهی، تعداد گل، درصد ماده خشک و وزن متوسط گل، در بهار 1381 مورد مقایسه قرار گرفتند. ارزیابی و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تجزیه واریانس، گروه بندی میانگینها و تجزیه خوشه ای انجام گرفت. از نظر وزن و تعداد گل، ژنوتیپهای مورد مطالعه اختلاف بسیار معنی داری را نشان دادند. اما مبدا ژنوتیپها تنها از نظر ماده خشک گل اختلاف معنی دار نشان داد. مقایسه میانگین ها به روش دانکن نیز ژنوتیپها را بر اساس صفات عملکرد گل، تعداد گل و وزن متوسط گل به ترتیب در 3، 2و 2 گروه قرار داد. همچنین بر اساس تجزیه خوشه ای داده ها، ژنوتیپها از نظر عملکرد گل، تعداد گل، ماده خشک گل و متوسط وزن یک گل در 3 گروه مختلف قرار گرفتند. نتایج ارزیابی های فوق در مورد صفات تحت بررسی نشان دادند که اگرچه تا حدودی دسته بندی ژنوتیپها بر اساس مبدا امکان پذیر است، اما عملکرد و تعداد گل که در این مطالعه همبستگی بسیار بالایی نیز با هم نشان دادند، معیارهای مناسبی در گروه بندی و ارزیابی ژنوتیپهای گل محمدی به شمار می آیند.

سرشاخه های سفیدپلت از رویشگاه اصلی گیاه (استان گیلان، منطقه صفرابسته) جمع آوری و پس از سترون سازی در محیط کشت MS با نصف غلظت نیترات و افزودن هورمون (0.5mg/lit) BA به همراه (0.1mg/lit) IBA مستقر گردیدند. پس از وصول به شاخه های متعدد در بهترین محیط کشت و غلظت هورمونی مناسب، قطعات میانگره از شاخه های مزبور به طول 1 تا 1.5 سانتیمتر در دو نوع محیط کشت MS1/2 و MS به همراه سه نوع غلظت هورمونی BA (1، 0.5 و 0.1 میلی گرم بر لیتر)، انتقال و کشت گردیدند. میزان شاخه زایی و رشد طولی با تیمارهای مذکور طی یک آزمایش فاکتوریل با سه تکرار انجام و مقایسه میانگینها براساس آزمون دانکن (a=0.05) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که قطعات میانگره در محیط کشت 1/2MS با حضور BA به غلظت 0.5 میلی گرم بر لیتر بیشترین پرآوری و تکثیر شاخه ها را به همراه داشته است . ریشه زایی شاخه های حاصل در محیط کشت 1/2MS با هورمون IBA در 0.5 میلی گرم بر لیتر صورت گرفت.