تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1380 | دوره:8 | شماره:4 |تعداد مقالات:5

تعداد 5 گونه یونجه یکساله به اسامی Medicago minima، M. polymorpha, M. radiata, M. rigidula, M. turbinata در شرایط دیم ایستگاه تحقیقات حیدرلو در ارومیه به منظور تعیین تولید علوفه خشک و بذر به مدت سه سال مورد بررسی قرار گرفتند. آزمایش در قالب طرح کرتهای خرد شده با چهار تکرار انجام گرفت. کرتهای اصلی را فصول سال و کرتهای فرعی را گونه ها تشکیل می دادند. نتایج نشان دادند که دو گونه M. radiata و M. rigidula نسبت به سایر گونه ها هم در کشت بهاره و هم در کشت پاییزه موفقتر بودند. تولید علوفه و بذر در سالهای مختلف متفاوت بود و در فصول کشت نیز نوسان داشت. به طور متوسط میانگین تولید علوفه و بذر در بهار بیشتر از پاییز بود. میانگین تولید علوفه خشک گونه M. radiata در کشت بهاره و پاییزه به ترتیب 684.5 و 528 کیلوگرم در هکتار بود که تفاوت آنها از نظر آماری معنی دار شد. این ارقام برای گونه M. rigdula به ترتیب برابر 495 و 456.5 کیلوگرم در هکتار گردید که تفاوت آماری بین آنها مشاهده نشد. میانگین تولید بذر با غلاف برای گونه M. radiata در کشت بهاره و پاییزه به ترتیب 1321.5 و 1210 کیلوگرم در هکتار و برای گونه M. rigdula به ترتیب برابر 937 و 833 کیلوگرم در هکتار گردید.در مجموع با توجه به نتایج سه ساله آزمایش، گونه های M. radiata و M. rigidula به ترتیب هم از نظر تولید علوفه و هم از نظر تولید بذر از سایر گونه های مورد بررسی برتر بودند.

این آزمایش به منظور شناخت ارقام پر محصول و سازگار یونجه همراه با ارایه فرمول کودی مشخص در قالب طرح آزمایشی کرتهای خرد شده (Split Plot Design) با چهار تکرار شاکل فاکتور اصلی، یونجه شامل ارقام یونجه محلی سلماس، بناب آبی، کریساری و محلی و فاکتور فرعی، کود فسفات آمونیوم بر اساس ماده موثر شامل سطوح مصرف صفر، 15، 25، 35، 45 و 55 کیلوگرم در هکتار، در شرایط دیم اراضی روستای مشگین واقع در 50 کیلومتری شمالغرب زنجان با بارندگی متوسط 372 میلیمتر از پاییز سال 1371 آغاز و به مدت 5 سال ادامه داشت.از سال دوم هر ساله تولید علوفه خشک و ارتفاع ارقام یونجه اندازه گیری و در نهایت میانگینها به روش دانکن با همدیگر مقایسه شدند.به رغم اینکه بین میزان عملکرد تیمارهای اصلی اختلاف معنی داری وجود نداشت، یونجه محلی در تمام سالها و در مجموع سالها با متوسط 1959 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار بیشترین مقدار علوفه را تولید کرده و یونجه سلماس، کریساری و بناب آبی به ترتیب در رده های دوم، سوم و چهارم قرار گرفتند. نکته قابل توجه این است که میزان تولید تیمارهای اصلی در کلیه سالها نیز از این رتبه بندی تبعیت می کند.بین سطوح مختلف تیمارهای فرعی (کاربرد کود) به جز سال 1373، در بقیه سالهای آزمایش در سطح 5 درصد و در تجزیه واریانس مرکب در سطح 1 درصد اختلاف آماری معنی داری مشاهده گردید. بین سطوح مختلف کودی، بیشترین میزان تولید علوفه را سطح 45 کیلوگرم در کلیه سالها و از جمله میانگین چهار سال با متوسط تولید 1871 کیلوگرم در هکتار و کمترین میزان تولید علوفه را، سطح کودی صفر در همه سالها (به جز سال 76) و از جمله میانگین چهار سال با متوسط تولید 1462 کیلوگرم در هکتار به خود اختصاص دادند.با توجه به معنی دار بودن اثر متقابل تیمارهای اصلی و فرعی در سطح احتمال 5 درصد و آزمون میانگین آنها، ترکیب یونجه بومی (محلی) با سطح کودی 45 کیلوگرم با عملکردی معادل 2204 کیلوگرم در هکتار جهت توصیه و ترویج کشت و کار آن در سطح وسیعی از دیمزارهای منطقه از نتایج نهایی و موفق اجرای این آزمایش می باشد.بین تولید کل علوفه در سالهای مختلف اختلاف آماری معنی دار در سطح احتمال یک درصد وجود داشت و سال 1374، یعنی سال دوم برداشت علوفه، با متوسط 2963 کیلوگرم در هکتار، بیشترین مقدار علوفه خشک تولید گردید و سال 1373 با متوسط 846 کیلوگرم در هکتار، کمترین مقدار علوفه تولید گردید.از نظر رشد ارتفاعی، یونجه محلی سلماس همراه با یونجه محلی با 53 سانتیمتر ارتفاع، بلندترین و یونجه بناب آبی همراه با کریساری با 49 سانتیمتر ارتفاع کوتاهترین ارقام تحت مطالعه بودند. در واقع ارقام بلند همان ارقامی بودند که محصول بیشتری را تولید کردند.بیشترین رشد ارتفاعی را سال 75 (سال سوم برداشت) با 64 سانتیمتر و کمترین آنرا سال 76 (سال چهارم برداشت) با 38 سانتیمتر به خود اختصاص داده است.

به منظور استفاده بهینه از اراضی رها شده و دیمزارهای کم بازده، جهت تامین علوفه مورد نیاز و تامین اهداف مرتعداری، حفاظت خاک و توان بالقوه تولید این مناطق، لزوم افزایش تولید علوفه احساس می شود. این امر با بکارگیری نباتات سازگار به ویژه یونجه، به صورت کشت مخلوط همراه با نباتات سازگار دیگر از جمله راهای کارساز محسوب می گردد. بنابراین طرح فوق در ایستگاه تحقیقات مراتع همند آبسرد (شهرستان دماوند) مورد بررسی قرار گرفت.طرح در قالب بلوکهای کامل تصادفی با تیمار بذر جو در سطح صفر 100_75_50_25_  کیلوگرم در هکتار، توام با بذر یونجه، کولتیوار کریساری (2122) به میزان 10 کیلوگرم در هکتار و با چهار تکرار در بهار سال 1367 به اجرا درآمد و به مدت شش سال ادامه یافت.در سال اول (1367) تراکم نهال یونجه و محصول جو و از سال دوم هر سال علوفه خشک یونجه اندازه گیری شد. پس از محاسبات آماری میانگینها به روش دانکن مقایسه شدند. عملکرد بیولوژیک جو در تیمارهای مختلف میزان بذر تفاوتی معنی دار نشان نداد، ولی تیمار سوم بذر جو همراه با تیمار شاهد در رابطه با تراکم نهالهای یونجه نسبت به سایر تیمارها از خود تفاوت آماری در سطح 1% نشان دادند. در عملکرد علوفه یونجه در سالهای مختلف نوسانهایی مشاهده می شود و تیمار شاهد در سالهای اول اجرای طرح بیشترین تولید را داشت. از سال چهارم این روند تغییر کرد و تیمار سوم (50 کیلوگرم در هکتار بذر مصرفی جو) جایگزین آن گردید. در مجموع تیار سوم (50 کیلوگرم بذر مصرفی جو) همراه با تیمار شاهد (صفر کیلوگرم بذر مصرفی جو) به ترتیب 1494.5 . 1429.8 کیلوگرم در هکتار بیشترین تولید را داشته، و در سطح 1% تفاوت معنی داری نسبت به سایر تیمارها از خود نشان داده و تیمار پنجم (100 کیلوگرم در هکتار بذر جو) با 695.7 کیلوگرم حداقل تولید را به خود اختصاص داد.از نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل نهایی داده ها چنین استنباط می گردد که در شرایط اجرای آزمایش، بذر جو اگرچه سبب تلفات و از بین رفتن تعدادی از نهالهای جوان یونجه گردیده، ولی در استقرار آن چندان بی تاثیر نبوده است. از طرفی در زراعت دیم در کشت خالص در سال اول جهت کمک در استقرار گیاه، برداشت علوفه صورت نمی گیرد، ولی در تحقیق حاضر در سال اول عملکرد بیولوژیک جو (کلش و دانه جو) به عنوان علوفه برداشت گردیده است، بنابراین با توجه به اقتصادی بودن طرح، اجرای آن در شرایط دیم قابل توصیه است. به علاوه نوسانهای تولید یونجه در سالهای مختلف اجرای طرح را علاوه بر تنش ناشی از رقابت نهالهای جو با یونجه به میزان و پراکنش بارندگی بهاره نیز می توان نسبت داد.

از نظر پیکرشناسی زمین، دغ و کویر دو ریختار (تیپ) از واحد پلایا در یک چشم انداز بیابان هستند. چون هنوز تعریف مشخص و کاملی در مورد بیابان ارایه نشده، تعاریف دغ و کویر نیز از یکدیگر متمایز نگردیده اند. ولی آنچه مسلم است، تفاوت این دو به معیارهای خاکشناسی بر می گردد. دغ و کویر به طور معمول به اراضی ایی که در پایاب حوضه های آبریز داخلی و یا مسیرهای کم شیب مسیلها قرار دارند، گفته می شود که پوشیده از رسوبهای ریز دانه حاصل از ته نشینی در محل حوضه های انتهایی و یا در حاشیه رودخانه ها است. اگرچه هدف اصلی نوشتار پیش رو، تعیین کمی مرز این دو عارضه نیست و بیشتر به بررسی خصوصیات خاک و چگونگی اصلاح و بهره برداری از دغ می پردازد، ولی گامی در جهت شفافیت تعاریف دغ و کویر محسوب می شود. در این پژوهش مشخصات نیمرخ خاکهای موجود در چهاردغ رفسنجان، کبوتر خان، با غین و نارپ بردسیر در جنوب استان کرمان که در حال حاضر باغات پسته در آن گسترش دارند مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. سنجه های مورد بررسی شامل درصد رس، سیلت، شن (بافت خاک)، pH، هدایت الکتریکی (شوری و قلیائیت) بودند که به عنوان تفکیک کننده خصوصیات دغ و کویر مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج نشان دادند که نسبت مقدار املاح (شوری و قلیائیت) وجه تمایز بین این دو عارضه است. به طوری که مهمترین محدودیت در چهار محل مورد مطالعه، بافت سنگین تا خیلی در دغ و شوری و قلیائیت زیاد در کویر است. اظهار نظر قطعی در این مورد، بررسیهای بیشتری را برای کل دغ ها در سطح کشور می طلبد. این اراضی در سطح کشور در بیابانهای سرد به کشت پسته و محصولات کشاورزی یکساله و در بیابانهای معتدل به کشت خرما اختصاص یافته اند که در گذشته تاغکاری (مصنوعی یا طبیعی) در آنها رواج داشته است. اصلاح سنگینی بافت خاک در دغ و کاهش املاح در کویر برای کشت با تعویض خاک به عنوان دانش فنی پایدار از گذشته نه چندان دور توسط باغداران بومی منطقه استفاده می شود. تپه های ماسه ای روان که اغلب در نزدیکی این اراضی واقع هستند بعنوان منابع قرضه رایگان در این مورد استفاده می شوند. تجزیه فیزیکی - شیمیایی مواد مادری ماسه های روان که در نزدیکی دغ های مذکور قرار دارند، نشان داد که این موارد مادری فاقد هر گونه محدودیت برای کاشت نهالهای پسته و جنگلکاری هستند که در سالهای اولیه رشد در برابر شوری زیاد حساسند. این دانش فنی نه تنها کمک می کند تا بافت سنگین خاک که مانع رویش گیاه در اراضی دغ است تعدیل شود، بلکه باعث کاهش شوری در اراضی کویری برای توسعه کشت نهالها در سالهای اولیه نیز می شود. همچنین در زهکشی سطحی پردیسها نیز موثر است و توسعه در خور را در آینده پایدارتر می کند.

شوری و قلیاییت از مهمترین عاملهای کاهنده باروری خاکها در مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می روند. استفاده از فنون سنجش از راه دور جای خود را در فرایند تهیه نقشه و بررسی توزیع مکانی خاکهای تحت تاثیر نمک گشوده است. در بیشتر موارد، این دسته از خاکها از بازتاب طیفی بیشتری در ناحیه مرئی و مادون قرمز طیف نسبت به خاکهای غیر شور برخور دارند. همچنین، خاکهای خیلی شور نسبت به خاکهای شور و سدیمی متوسط بازتاب طیفی بالاتری دارند. خاکهای تحت تاثیر نمک شامل سه گروه اصلی خاکهای شور، سدیمی و شور و سدیمی می باشند. در این نوشتار تحلیلی تلاش شده است تا نکات برجسته کاربرد تصاویر و فنون سنجش از راه دور در تفکیک گروهها و درجات شوری بر پایه تحقیقات انجام شده مورد بررسی قرار گیرند. نتایج این بررسی به طور کلی گویای قابلیت این روش در افزودن سرعت، دقت و کاهش هزینه بررسی خاکهای شور هستند؛ هر چند، مسایلی از قبیل تغییرات رطوبت خاک، زاویه ارتفاع خورشیدی، تیپ و پوشش غالب گیاهان مقاوم در برابر شوری، بافت سطحی خاک و ویژگیهای سطحی خاک از دلایل اصلی خطاهای طیفی می باشند.