تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1394 | دوره:22 | شماره:2 (پیاپی 59) |تعداد مقالات:20

بمنظور بررسی تغییرات فصلی تولید و مصرف گیاهان مرتعی درطول فصل رویش و چرا، سایت سرعلی آباد گرگان که معرف منطقه نیمه استپی می باشد انتخاب گردید. تولید در داخل قطعه محصور و مصرف در بیرون این قطعه که تحت چرای دام بود، طی سال های 86 تا 89 اندازه گیری شد. داده های بدست آمده با نرم افزار آماری SAS تجزیه و تحلیل گردیدند و مقایسه میانگین با استفاده از آزمون چند دامنه دانکن انجام شد. نتایج نشان داد بین تولید و مصرف گونه ها و ماه های مختلف اختلاف معنی داری وجود دارد (P<0.01). نتایج نشان داد تولید طی سال های 86 الی 89 بترتیب 1375، 1294، 1984 و 1784 کیلوگرم در هکتار بوده است. بر اساس میانگین تولید چهارساله 26 درصد تولید در اردیبهشت، 49 درصد در خرداد، 19 درصد در تیر و 6 درصد در مرداد ماه اتفاق افتاده است. میزان مصرف در سال های 86 تا 89 به ترتیب 1063، 1060، 1724 و 1403 کیلوگرم در هکتار بوده است. بر اساس میانگین مصرف چهارساله 54 درصد مصرف در خرداد، 26 درصد در تیر، 14 درصد در مرداد و 6 درصد در شهریور ماه اتفاق افتاده است. گونه Festuca ovina بترتیب با میانگین تولید و مصرف 161 و 172 کیلوگرم در هکتار و Agropyrum intermediumبا 57 و 64 کیلوگرم در هکتار دارای بیشترین میزان تولید و مصرف در این مرتع بودند.

به منظور بررسی تاثیر سوپرجاذب بر بهبود اولیه گیاهچه استبرق (Calotropis procera L.)تحت تنش خشکی، آزمایش بصورت گلدانی در منطقه باجگاه بمدت یک سال انجام شد. آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 6 تکرار انجام شد. با استفاده از دستگاه صفحات فشاری درصد رطوبت وزنی خاک در فشار 1.3 اتمسفر، اندازه گیری شد. تیمارهای آزمایش شامل تنش خشکی در سه سطح، (100% ظرفیت مزرعه (شاهد)، %75 ظرفیت مزرعه، 50% ظرفیت مزرعه) و سوپرجاذب در چهار سطح (به میزان 0، 2، 4، 6 گرم در هر کیلوگرم خاک) بود. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که خصوصیات گیاهچه بطور معنی داری تحت تاثیر برهمکنش سوپرجاذب و تنش خشکی قرار گرفت بطوری که وزن خشک گیاهچه در سطح شاهد سوپرجاذب و 50 درصد ظرفیت زراعی 1.9 بود که در سطح 6 گرم سوپرجاذب در کیلوگرم خاک و 50 درصد ظرفیت زراعی به 2.3 گرم افزایش یافت و راندمان مصرف آب در سطح شاهد سوپرجاذب 50 درصد ظرفیت زراعی 0.1 گرم بر لیتر بود که در سطح 6 گرم سوپرجاذب در کیلوگرم خاک و 50 درصد ظرفیت زراعی به 0.18 گرم بر لیتر افزایش یافت. با توجه به نتایج بدست آمده از این تحقیق پلیمرهای سوپرجاذب، قادر به جذب آب برای مدت زمان طولانی بوده و به تدریج آب را در اختیار ریشه گیاه قرار داده و تاثیر تنش خشکی بر گیاه را کاهش و بنیه اولیه گیاهچه را تقویت می کنند.

چاله های هلالی آبگیر، در بالادست دق محمدآباد چاهک، به منظور جلوگیری از ورود رواناب به داخل دق و در نتیجه جلوگیری از گسترش کویر احداث شده اند. در داخل چاله ها بذر تاغ و آتریپلکس نیز کشت شده است. این پژوهش با هدف بررسی اثر اندازه چاله ها بر استقرار گیاهان و تعیین بهترین محل استقرار نهال های کاشته شده و گیاهان بومی منطقه در هلالی آبگیر انجام شد. در امتداد ترانسکت های خطی، 30 چاله هلالی در داخل آبراهه و 30 چاله روی پشته (خارج آبراهه) انتخاب و یک هلالی فرضی نیز در مجاورت هر چاله و با همان ابعاد در نظر گرفته شد. در هر هلالی آبگیر پنج زون استقرار در نظر گرفته شده و در داخل هر زون تعداد گیاهان کاشته شده و سایر گیاهان به صورت جداگانه شمارش شد. احداث هلالی در داخل آبراهه اثر بیشتری بر استقرار نهال گیاهان کاشته شده نسبت به هلالی های خارج از آبراهه داشت. به طوری که با افزایش مساحت هلالی آبگیر تعداد نهال های آتریپلکس و گیاهان طبیعی منطقه افزایش یافت، ولی این رابطه برای نهال تاغ معنی دار نبود. بیشترین استقرار برای گیاهان کاشته شده در بخش میان هلالی و برای گیاهان طبیعی در بخش وسط هلالی بود. با افزایش مساحت هلالی درصد تخریب آنها بیشتر شد. بر اساس نتایج این تحقیق، پیشنهاد می گردد که چاله های هلالی در داخل آبراهه احداث شوند (تا اینکه در دامنه ها). برای کاشت گیاه آتریپلکس از چاله های بزرگ (10-12 متر مربع) و برای گیاه تاغ از چاله های کوچک (6-8 متر مربع) استفاده شود.

هدف از این مطالعه تعیین برخی عوامل تاثیرگذار بر پدیده طوفان گردوغبار با استفاده از روش های مختلف است. به منظور تعیین مناسب ترین ترکیب ورودی، از روش های کاهش متغیر از قبیل تحلیل عاملی (حداکثر احتمال، تجزیه مؤلفه های اصلی)، آزمون گاما و رگرسیون چند متغیره استفاده شد. هر کدام از روش های مذکور ترکیب متفاوتی را ارائه نمودند که هر کدام از این ترکیب ها در مدل شبکه عصبی پیشخور پس انتشار با توابع آموزشی لورنبرگ مارکوآت استفاده شد که رگرسیون گام به گام با R2= 0.87 و RMSE= 0.04 مناسب ترین ترکیب را برای مدل شبکه عصبی معرفی نمود همچنین داده ها را به صورت ماهانه و فصلی با استفاده از مناسب ترین ورودی به شبکه اعمال شد و شبیه سازی پدیده طوفان گردوغبار در فصل های تابستان و بهار و در ماه های اردیبهشت، فروردین، خرداد، تیر، شهریور و مرداد با شاخص های آماری ضریب همبستگی بالاتر و میانگین مربعات خطای پایین تر بدلیل پراکنش مناسب داده های طوفان گرد و غبار انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که بر اساس روش های به کار رفته، بیشترین تاثیر بر پدیده طوفان گرد و غبار را در استان یزد، عوامل سرعت باد غالب، دید افقی، تداوم و میانگین سرعت باد به عهده دارند.

هدف از این تحقیق، شناخت اثر برخی متغیرهای محیطی بر تنوع گیاهی منطقه ندوشن در استان یزد بود. در این راستا پس از انتخاب 46 واحد همگن زمینی، در توده گیاهی معرف هر واحد اقدام به نمونه برداری از پوشش گیاهی شد. برای اندازه گیری اطلاعات پوشش گیاهی، سطح بهینه پلات نمونه برداری با روش سطح حداقل و تعداد پلات مورد نیاز نیز با روش آماری تعیین شد. در محل هر واحد نمونه برداری با توجه به عمق ریشه دوانی گیاهان، یک نمونه خاک ترکیبی جمع آوری شد. متغیرهای خاکی اندازه گیری شده شامل: درصد سنگریزه، رس، سیلت و ماسه، درصد اشباع، آهک، اسیدیته، هدایت الکتریکی، سدیم، کلسیم، منیزیم و نسبت جذب سدیم بودند. مطالعه تنوع گیاهی منطقه بر مبنای داده های تاج پوشش و حضور و عدم حضور گونه ها و با استفاده از سه شاخص غنای گونه ای، تنوع شانون - وینر و غلبه سیمپسون انجام شد. بررسی روابط بین متغیرهای محیطی و شاخص های تنوع زیستی با استفاده از تجزیه RDA نشان داد از بین متغیرهای توپوگرافی، ارتفاع بیشترین تاثیرات معنی دار را بر تنوع گیاهی منطقه دارد. همچنین رابطه معنی داری بین شاخص های تنوع گیاهی و متغیرهای خاکی میزان سدیم، آهک، درصد اشباع و بافت خاک مشاهده شد. به طوری که روند تغییرات تنوع گیاهی منطقه نیز با نوع سازند زمین شناسی رابطه معنی داری داشت.

یکی از عوامل مهم در تعیین ظرفیت چرایی مشخص کردن حد بهره برداری مجاز گونه ها می باشد، از این رو بعلت عدم اطلاعات کافی در این زمینه، این پژوهش به منظور تعیین حد بهره برداری مجاز گونه دایمی و خوشخوراکSalsola laricina  در سایت خشکه رود ساوه انجام گردید. در این بررسی سه شدت برداشت 25، 50 و 75 درصد با حالت بدون برداشت (شاهد) به عنوان تیمارهای آزمایش بمدت 3 سال مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج تولید علوفه گونه S. laricina نشان داد که اثر سال و اثر متقابل سال و شدت های مختلف برداشت از لحاظ آماری در سطح یک درصد معنی دار می باشد. در سال اول بررسی بین تیمارهای مختلف اختلاف معنی داری وجود نداشته است ولی با ادامه برداشت ها در سال های بعدی اثرات تیمارها بر پایه ها به وضوح دیده شدند، به طوری که در سال آخر برداشت که بیشترین تاثیر تیمارها بر روی پایه ها بوده است، مشخص گردید که بین تیمار شاهد و 25 درصد برداشت اختلاف معنی داری وجود نداشته و بیشترین میزان تولید را داشته اند و بین دو تیمار دیگر نیز اختلاف معنی داری مشاهده نشد. از طرف دیگر مشاهدات نشان داد، قدرت و شادابی در پایه های شاهد نسبت به تیمارهای 25 و 50 درصد کمتر بوده است که می توان نتیجه گرفت تحریک چرایی می تواند بر شادابی و طراوت این گونه بیفزاید. بر اساس تجزیه AMMI، مولفه اصلی اثر متقابل اول(IPC1)  در سطح 1 درصد معنی دار شد، بطوریکه این مولفه 98.2 درصد از مجموع مربعات اثر متقابل را بیان نمود. بای پلات اولین مولفه اصلی اثر متقابل و میانگین تولید نشان داد که تیمار 75 درصد دارای کمترین میزان تولید و پایداری و تیمار 25 درصد از میانگین تولید و پایداری خوبی برخوردار است. با توجه به نتایج حاصل می توان بیان کرد که شدت برداشت 25 درصد ضامن بقای گونه S. laricinaدر  این منطقه خواهد بود و بر قدرت و شادابی گیاه نیز تاثیر منفی نخواهد داشت.

استفاده بر اساس پتانسیل و قابلیت مراتع از اهداف تعیین شایستگی می باشد. مطالعه حاضر به منظور ارزیابی تعیین شایستگی مرتع برای چرای گوسفند بر اساس دستورالعمل (Manual of Suitability for Sheep Grazing) در مراتع طالقان میانی و مقایسه آن با دستورالعمل (1991) FAO انجام شد. بر این اساس مدل نهایی شایستگی از تلفیق سه معیار پوشش گیاهی، منابع آب و فرسایش خاک مشخص گردید. نمونه برداری در مناطق معرف تیپ های گیاهی به روش تصادفی - سیستماتیک با استقرار 4 ترانسکت 200 متری و 40 پلات یک متر مربعی در راستای آن انجام شد و در هر پلات فهرست گونه های موجود، درصد پوشش هر گونه، درصد ترکیب گیاهان قابل چرای دام و تولید آنها برداشت و محاسبه گردید. بدین منظور نتایج دستورالعمل پیشنهادی با نتایج مدل (1991) FAO با استفاده از آزمون غیر پارامتری ویلکاکسون مورد آزمون قرار گرفت. نتایج نشان داد که کم بودن نسبت علوفه قابل دسترس، پایین بودن حد بهره برداری مجاز، فرسایش و سازند حساس خاک نسبت به فرسایش (مارن)، وضعیت فقیر و گرایش منفی در بعضی از تیپ ها، کوهستانی بودن و شیب زیاد برخی از تیپ های گیاهی را از عوامل محدود کننده شایستگی مراتع منطقه از نظر چرای گوسفند دانست. نتایج نهایی مدل چرای گوسفند نشان داد که هیچ تیپ گیاهی در طبقه S1 و N قرار نگرفت و بیشتر تیپ های منطقه مورد مطالعه در طبقه شایستگی S2 جای گرفتند. به طوری که از 25576.9 هکتار مراتع منطقه مورد مطالعه %87.25 (22322.15 هکتار) در طبقه S2 و %12.75 (3254.75 هکتار) در طبقه S3 قرار دارند. نتایج حاصل از مقایسه دو روش تعیین شایستگی نشان داد که اختلاف معنی داری بین دو روش وجود ندارد (P<0.01).

عامل اصلی پدیده تغییر اقلیم که آثار زیانباری برای بشر دارد، افزایش غلظت گاز دی اکسیدکربن در جو است. کاهش میزان این گاز را از طریق مهار توسعه صنعتی و استفاده از شیوه های مصنوعی، به دلیل عدم توجیه اقتصادی، مناسب نیست. بنابراین بهره گیری از توان ذخیره کربن در بافت های گیاهی و خاک، در دهه های اخیر مورد توجه جدی قرار گرفته است. با توجه به وجود مناطق اقلیمی مختلف در کشور، توجه به سهم و میزان ترسیب کربن هر یک از این مناطق، قابل تامل است. بدین منظور، قابلیت ترسیب کربن خاک مراتع کوهستانی استان کرمانشاه در سه طبقه ارتفاعی و در چهار جهت جغرافیایی مورد بررسی قرار گرفت. سپس نمونه برداری از خاک در دو عمق 30-0 و 60-30 سانتیمتری خاک رویشگاه های Astragalusgossypinus(گون سفید) وAstragalusparrowianus (گون زرد) انجام شد. میزان کربن آلی، وزن مخصوص ظاهری، هدایت الکتریکی، اسیدیته و درصد رطوبت اشباع و بافت خاک پروفیل ها در هر دو عمق خاک اندازه گیری گردید. نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام نیز نشان داد که پارامترهای بافت، وزن مخصوص ظاهری و اسیدیته به ترتیب از مهمترین عوامل موثر بر کربن آلی خاک بودند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس داده ها در قالب طرح فاکتوریل با پایه کاملا تصادفی، اختلاف معنی داری در سطح 1 درصد در بین دو گونه مذکور و همچنین در بین طبقات ارتفاعی و جهت های جغرافیایی مورد بررسی بر روی میزان ترسیب کربن خاک مشاهده گردید. نتایج مقایسه میانگین ها بر اساس آزمون SNK هم بیانگر این مطلب است که بیشترین مقدار ترسیب کربن در طبقه ارتفاعی سوم و در جهت جغرافیایی شمالی مشاهده گردید. همچنین با توجه به نتایج به دست آمده می توان بیان کرد که گونه گون زرد قابلیت ترسیب کربن خاک بیشتری نسبت به گونه گون سفید دارد.

این تحقیق با هدف تبیین تغییرات تنوع، غنا و یکنواختی گونه های گیاهی در مدیریت های مختلف (وضعیت های مختلف) در 5 تیپ گیاهی انجام شد. برای این منظور پس از تعیین تیپ های گیاهی، وضعیت مرتع به روش چهار فاکتوره محاسبه گردید. درصد تاج پوشش و تراکم گونه های گیاهی در مسیر ترانسکت ها و در داخل پلات ها برای محاسبه تنوع، غنا و یکنواختی تعیین شد. تنوع با شاخص سیمپسون، تابع شانون - وینر و شاخص هیل (N1 و N2)، غنای گونه ای با روش های مارگالف، منهینیک، روش بوت استرپ و جک نایف و یکنواختی گونه ها نیز به روش های سیمپسون، کامارگو، اسمیت - ویلسون و شاخص اصلاح شده نی برآورد شد. برای تبیین ارتباط بین تغیرات تنوع، غنا و یکنواختی گونه های گیاهی با وضعیت های مختلف از آزمون مقایسه میانگین ها (آزمون تی استیودنت غیرجفتی) استفاده شد. نتایج نشان داد که در مدیریت های مختلف با تغییر وضعیت مرتع می توان روندی از تغییرات منظم بین معیارهای پوشش گیاهی با وضعیت مرتع مشاهده کرد، به این صورت که مقدار عددی شاخص های برآوردی تنوع و یکنواختی گونه ای در وضعیت خوب دارای مقدار بیشتری نسبت به وضعیت متوسط و ضعیف است اما در برآورد غنای گونه ای بیشترین مقدار عددی شاخص ها به ترتیب متعلق به وضعیت خوب، ضعیف و بعد متوسط است. نتایج حاصل از مقایسه میانگین نشان می دهد که در در مقایسه وضعیت خوب با فقیر در بیشتر شاخص های استفاده شده در هر سه حالت تنوع، غنا و یکنواختی، اختلاف معنی داری مشاهده می شود اما در مقایسه وضعیت خوب با وضعیت متوسط مرتعی می توان اذعان کرد که اختلاف معنی داری مشاهده نمی شود.

بررسی برخی از خصوصیات اکولوژیکی گونه مرتعی Frankenia hirsuta با هدف شناخت و دستیابی به اطلاعات کاربردی در مراتع شور استان گلستان انجام شد. این منطقه دارای خاک شور با سفره آب زیرزمینی کم عمق بوده و معمولا گیاهان شورپسند در آن رویش دارند. برای بررسی این گونه برخی عوامل مانند خصوصیات خاک، پوشش گیاهی، فنولوژی، کیفیت علوفه، ارزش رجحانی و غیره تعیین گردید. نتایج نشان داد که این گونه در این اکوسیستم بر روی خاک هایی با بافت سیلتی لوم، اسیدیته 7.7 تا 7.8 و هدایت الکتریکی 28.2 تا 30.2 دسی زیمنس بر متر پراکنش دارد. معمولا رشد مجدد پاییزه در این گونه از مهر ماه آغاز شده اما رشد رویشی فعال از اواسط بهمن ماه شروع و گل دهی در خرداد و بذردهی در مرداد ماه اتفاق می افتد. در مرحله رشد رویشی دارای 10.3 درصد پروتئین خام می باشد که این میزان در مرحله گل دهی به 8.7 درصد و در مرحله بذردهی به 7.1 درصد کاهش می یابد. این گونه علاوه بر دارا بودن ریشه راست، ریشه های جانبی و فرعی نیز دارد. طول ریشه اصلی کوتاه و معمولا در حدود 5 سانتی متر ولی طول ریشه فرعی حدود 50 سانتی متر که ابتدا به حالت افقی در خاک حرکت نموده و بعد بصورت عمقی نفوذ می نماید. بطور کلی این گونه معمولا در منطقه شور استان، بصورت لکه ای و در مکان های پست و نقاطی که از رطوبت مناسب و شوری به نسبت کمتری برخوردار است، انتشار دارد. جهت حفظ و بهره برداری پایدار از این گونه پیشنهاد می شود که ضمن رعایت زمان مناسب ورود و خروج دام، هر چند سال یکبار نسبت به بذر پاشی این گونه در نقاط مستعد اقدام شود.

دانش سنتی و بومی بهره برداران مراتع میراث ملی گرانقدری محسوب می شود که برای برنامه های مدیریتی و توسعه اجتماعی، فرصت هایی را فراهم می کند و به شناسایی، اولویت بندی و سامان دهی منابع محلی کمک می نماید. معرفی این دانش سنتی در میان اقشار جامعه باعث رویکرد مثبت نسبت به شغل شبانی شده و می تواند استحکام ساختار اجتماعی را در کشور تقویت کند. بر این اساس در این پژوهش مشارکتی سعی شد ضمن معرفی سازوکارهای بومی مدیریت سامان های عرفی توسط عشایر نیمه کوچنده مراتع ییلاقی دامنه جنوبی کوه دماوند به نقش شناخت و بهره گیری از آن در طرح های اصلاحی و احیایی مراتع و بهبود وضعیت و شرایط اقتصادی و اجتماعی بهره برداران بپردازد. روش انجام این پژوهش کیفی است، در این روش ضمن انجام مصاحبه های عمیق و جمع آوری اطلاعات، سوالات محوری در خصوص استفاده از مراتع تعیین شد. نتایج جمع بندی اظهارات مصاحبه شوندگان نشان می دهد بهره برداران مراتع به راحتی می توانند کروکی (حدود) سامان عرفی، تقسیم مکانی پراکنش دام، تنظیم اندازه گله یا محل های تامین آب شرب گله، مسیر حرکت گله، بهترین نقاط چراگاه و استراحت گله را به خوبی تعیین و تفکیک نمایند. آنان همچنین می توانند با اجرای سیستم های چرایی سنتی مانند چرا در شب و مه، رعایت زمان ورود دام، مدت توقف دام و قرق قسمت های مختلف مرتع، از تمام قسمت های یک محدوده عرفی به صورت یکنواخت استفاده کنند. به نظر می رسد دانش بومی و تجربه شغلی شبانان می تواند در فعالیت های مشارکتی برای دستیابی به مدیریت پایدار نقش اساسی ایفا نماید و زمینه موفقیت طرح های مرتع داری را با افزایش سطح مشارکت آنها فراهم کند.

استان خراسان جنوبی با داشتن مراتع وسیع با آب و هوای خشک و نیمه خشک و گونه های خاص گیاهی یکی از نواحی مستعد زیست و پرورش شتر می باشد. با وجود اهمیت شترداری در این استان تا بحال در زمینه گزینش گونه های گیاهی توسط شتر و بخصوص ارتباط آن با فاکتورهای شیمیایی گیاهان تحقیقی انجام نشده است. از این رو تحقیق حاضر به همین منظور و با هدف کلی بررسی رابطه بین خوشخوراکی و ارزش غذایی گونه ها در منطقه سرچاه عماری واقع در جنوب بیرجند انجام شد. برای این منظور در منطقه مورد مطالعه در سه مرحله رشد رویشی، گلدهی و بذردهی انتخاب گیاهان توسط 5 شتر و به روش زمانی مطالعه شد. در هر مرحله مطالعه در طی سه روز و در دو نوبت صبح و عصر انجام شد. در این تکنیک هر حیوان برای مدت 30 دقیقه در طول تغذیه اش دنبال شد. سپس همزمان با تعیین ارزش رجحانی گیاهان در هر مقطع زمانی از گونه های گیاهی مورد چرای شتر به میزان لازم جهت آنالیز شیمیایی برداشت گردید، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از این تحقیق از نرم افزار آماری SPSS 15 استفاده شد. نتایج بیان کرد ارتباط معنی داری بین ترجیح چرایی دام و ترکیبات شیمیایی گونه ها وجود ندارد. در بین گونه ها Seidlitzia rosmarinus ضمن دارا بودن بالاترین مقادیر DMD و ME و مقادیر بالای CP، همچنین کمترین مقدار CF، ADF و NDF، در تمام مراحل بالاترین میزان ارزش رجحانی را نیز داشته است. با توجه به نتایج می توان بیان کرد اثرات عناصر شیمیایی بر خوشخوراکی گیاهان از یک گونه به گونه گیاهی دیگر متفاوت است، اگر چه ترکیبات شیمیایی عامل مهمی در انتخاب علوفه توسط دام می باشند اما تاثیر آنها به عوامل مختلفی از جمله ترکیب گیاهی منطقه، میزان دسترسی دام به علوفه، نحوه پراکنش گیاه، ذائقه دام و... وابسته می باشد.

همواره در مناطق بیابانی این سوال مطرح بوده که منشا تپه های ماسه ای کجاست؟ در این زمینه نظریه های متعددی ارائه شده و روش های مختلفی برای یافتن منشا تپه های ماسه ای ابداع و به کار گرفته شده است. با توجه به نظر مطروحه راجع به نقش کویرها به عنوان منشا ماسه های بیابانی، در این پژوهش ارتباط موقعیت سطوح کویری نسبت به ماسه زارهای استان یزد با استفاده از فنون پیشرفته GIS مورد بررسی قرار گرفته است. در ابتدا نقشه ماسه زارهای استان و همچنین نقشه کویرهای استان و مناطق همجوار تهیه گردید. سپس فاصله و جهت جغرافیایی نزدیکترین کویرها نسبت به واحدهای ماسه ای مجاور اندازه گیری و بررسی شد. در ضمن مرکز ثقل جغرافیایی واحدهای ماسه ای استان و کویرهای مجاور تعیین شد. بر اساس نتایج، حدود 60 درصد از واحدهای ماسه ای فاصله ای کمتر از 10 کیلومتر تا کویرها دارند و میانگین فاصله آنها تا نزدیکترین کویر 12745 متر است. در بیش از 79 درصد از ماسه زارها، نزدیکترین کویر در جهت غرب تا شمال قرار دارد. متوسط زاویه جهت کویرها نسبت به ماسه زارها 332 درجه در امتداد شمال و جهت گردش عقربه های ساعت بود که با گل بادها و گل طوفان های عمده استان نیز مطابقت داشت. بنابراین اگر همه ماسه زارها و کویرهای استان به یک ماسه زار و یک کویر تبدیل شود آن گاه ماسه زاری با مساحت تقریبی 424567 هکتار و یک کویر مجتمع به مساحت 220506 هکتار وجود خواهد داشت. این کویر مجتمع بطور دقیق در شمال غربی ماسه زار مجتمع شده قرار خواهد گرفت. سرانجام، با توجه به همسویی بادهای غالب، فرضیه نقش کویرها به عنوان منشا اصلی ماسه زارهای استان یزد قوت بیشتری می گیرد.

با توجه به عملیات دشوار صحرایی در مناطق بیابانی، به منظور اندازه گیری فرسایش بادی، استفاده از دستگاه های با کارایی بالا، مقاوم به شرایط محیط و نیاز کمتر به مراقبت و نگهداری ضروریست. هدف اصلی این تحقیق، طراحی، ساخت و ارزیابی رسوب گیر فرسایش بادی EDST (Eight Directional Sand Trap) است تا بتواند در مناطق مورد توجه از لحاظ فرسایش و رسوب بادی مورد استفاده قرار گیرد. دستگاه ساخته شده دارای دو بخش دریافت رسوب از سطح خاک تا ارتفاع 60 سانتی متر و مخازن نگهدارنده رسوب در راستای هشت جهت جغرافیایی است. همچنین دستگاه با بهره گیری از کلاهک یک طرفه و بادنمای متصل به آن، ضمن تخلیه جریان هوای ورودی به دستگاه، با توجه به سرعت و جهت باد، به طور خودکار سبب ایجاد خلاء در قسمت پشت به باد کلاهک شده و مانع از ایجاد مقاومت زیاد دستگاه در برابر جریان باد ورودی به دستگاه می شود. نتایج ارزیابی دستگاه در داخل تونل باد نشان داد که کارایی دریافت دستگاه در سرعت های مختلف مورد بررسی (1، 2، 3، 4 و 5 متر بر ثانیه) متفاوت است، به طوری که بیشترین کارایی برابر با %47.3 در سرعت 4ms-1 مشاهده گردید. همچنین کارایی دستگاه در تعیین سمت انتقال رسوب با افزایش سرعت باد افزایش یافته و در سرعت 5ms-1 به %61.8 رسید. مقایسه منحنی تجمعی دانه بندی رسوب داخل دستگاه و منبع رسوب در تونل باد نشان داد که دستگاه به قطر ذرات انتخاب پذیر است، به طوری که در به تله اندازی ذرات با قطر بیش از 0.1mm با کارایی 86% عمل می کند اما در به تله اندازی ذرات کوچک تر از 0.1mm ناکارآمد است.

به منظور بررسی ارزش رجحانی گیاهان، این مطالعه در مرتع تیل آباد در استان گلستان اجرا شد. ارزش رجحانی، ترجیح دام در خوردن یک گیاه نسبت به گیاهان دیگر است، با این وصف که دام به صورت آزاد قادر به انتخاب گیاهان برای چرا باشد. برای تعیین ارزش رجحانی در این منطقه از دو روش زمان سنجی و تولید و مصرف گونه های گیاهی استفاده شد. نتایج تجزیه واریانس ارزش رجحانی در روش زمان سنجی (استفاده از دوربین فیلمبرداری) نشان داد که تفاوت معنی داری از نظر مدت زمان مصرف علوفه بین گونه ها وجود دارد. بطوری که گونه Artemisia sieberi در رتبه اول و گونه Poa bulbosa و یکساله ها در رتبه دوم قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس درصد بهره برداری گونه ها نیز نشان دهنده تفاوت معنی دار بین گونه هاست. گونه های Poa bulbosa و یکساله ها بالاترین درصد مصرف را داشتند و در رتبه اول بودند و سایر گونه ها در رتبه های بعدی قرار گرفتند. در این میان گونه های Artemisia sieberi،Festuca ovina و Stipa barbata از رجحان متوسط برخوردار بودند اما گونه های Poa bulbosa و یکساله ها، نسبتا خوشخوراک بودند. بطور کلی مشاهدات نشان داد که تراکم، فراوانی و در دسترس بودن گونه ها از جمله عوامل موثر بر ارزش رجحانی گیاهان بوده است. به طوری که در هر دو روش گونه های Artemisia sieberi، Poa bulbosa، و یکساله ها بیشتر از سایر گونه ها مورد استفاده دام قرار گرفتند.

این مطالعه با هدف مقایسه فاکتورهای کیفی علوفه (CP،DMD و ADF) گونه های گیاهی در دو مرحله فنولوژیکی بین دو منطقه که مجاور هم اما متفاوت در ویژگی های خاک بودند انجام شد. دو منطقه در دو طرف رودخانه ای در مراتع شهرستان زرین دشت در جنوب استان فارس قرار داشتند. یکی از این مناطق دارای خاک شور و قلیا (ESP=%2.842، SAR=6.51، EC=15.6 و pH=8.30) و منطقه دوم با خاک قلیایی (ESP=%1.128، SAR=4.18، EC=1.24 و pH=8.53) بود. برای انجام این تحقیق، علوفه گونه های گیاهی که در هر دو منطقه بطور مشترک وجود داشتند برداشت و برای تجزیه شیمیایی به آزمایشگاه منتقل شدند. از آزمون t مستقل برای مقایسه ADF، CP و DMD بین دو منطقه شور و قلیا و قلیایی در هر مرحله فنولوژیکی استفاده گردید. نتایج نشان داد که در هر دو مرحله فنولوژی، گونه های شورپسند از قبیل: Atriplex halimus و Seidlitzia rosmarinus در خاک های قلیایی از کیفیت بیشتری (DMD و CP) برخوردار بودند و سایر گونه ها یا اینکه بین دو منطقه فاقد تفاوت معنی داری بودند و یا اینکه در منطقه شور و قلیا بیشتر از منطقه قلیایی بودند. این تحقیق نشان داد که برخی از گونه ها نسبت به سایرین در برابر شرایط نامطلوب خاک (شرایط قلیایی) قدرت سازگاری بیشتری داشته و دارای کیفیت بهتری می باشند. بنابراین این نتایج می تواند در مدیریت مراتع این منطقه از قبیل انتخاب گونه های مناسب برای حفاظت و اصلاح پوشش گیاهی آن مورد استفاده قرار گیرد.

تحلیل خشکسالی و پارامترهای متاثر بر آن با استفاده از اطلاعات سنجش از دور توانمندی بالایی برای بهبود دانش علمی در مورد خصوصیات خشکسالی و تاثیرات این پدیده بر روی پوشش گیاهی دارد. تحقیق پیش رو با هدف بررسی ارتباط میان شاخص های ماهواره ای و شاخص SPI در مراتع شمالی استان گلستان انجام شد. بدین منظور ابتدا شاخص SPI در میانگین های متحرک یک، سه و شش ماهه مورد محاسبه قرار گرفت، سپس نقشه های پهنه بندی با استفاده از مکانیزم پهنه بندی کریجینگ تهیه گردید. در مرحله بعد با استفاده از تصاویر سنجنده MODIS و پس از انجام اصلاحات مورد نیاز این نوع از سنجنده بر روی تصاویر، از 3 شاخص NDVI، SAVI و VCI، نقشه پوشش گیاهی تهیه گردید. همچنین به منظور تطابق زمانی داده های اقلیمی با تصاویر ماهواره ای، پایه زمانی مشترک 9 ساله (89-1380) مطابق با سال میلادی (10-2002) انتخاب شد. در نهایت به منظور بررسی ارتباط میان شاخص های تصاویر ماهواره ای با شاخص SPI از ضرایب همبستگی و رگرسیون خطی استفاده گردید. نتایج نشان دهنده همبستگی متوسط و خوب میان شاخص های ماهواره ای با شاخص SPI در ماه های اوج رشد پوشش گیاهی بود. همچنین همبستگی میان شاخص های پوشش گیاهی با میانگین متحرک سه و شش ماهه در فصول غیر رشد پوشش گیاهی و در فصول رشد پوشش گیاهی با میانگین متحرک یک ماهه شاخص SPI بیشتر بود.