تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1381 | دوره:9 | شماره:6 |تعداد مقالات:6

جهت برآورد تراکم جمعیت گونه های درمنه دشتی Artemesia sieberi و شال دم Stipa hohenacheriana، هفت روش فاصله ای زوجهای تصادفی، نزدیکترین فرد، نزدیکترین همسایه، زاویه منظم، نقطه یک چهارم، یک چهارم سرگردان، روش تلفیقی با چلر و نیز روش کوادرات در تیپ علفزار - بوته زار منطقه استپی جنوب غرب تهران (رود شور) مورد مقایسه قرار گرفتند. در این بررسی تراکم برآورد شده و زمان صرف شده با روشهای مختلف با شاهد و یا یکدیگر مقایسه شدند. از میان روشهای ذکر شده، دو روش زوجهای تصادفی و نزدیکترین همسایه در برآورد تراکم جمعیتهای درمنه و شال دم از کارآیی بیشتری برخوردار بودند.

برای تعیین بهترین روش کاشت بذرهای مرتعی، سه گونه Agropyron elongatum, Agropyron desertorum و Bromus tomentellus انتخاب شده و با سه روش عمیق کاری، سطحی کاری و بذر پاشی (شاهد) در ایستگاه تحقیقات مراتع همند آبسرد کاشته شد. طرح آزمایشی انتخاب شده اسپیلت پلات در قالب طرح بلوک کامل تصادفی می باشد. سه گونه بذر، سه روش کاشت و سه تکرار در نظر گرفته شد که نهایتا 27 کرت حاصل گردید. برای انجام کاشت در روش بذر پاشی، بذرها به صورت دست پاش در سطح زمین پاشیده شدند، سپس با استفاده از هرس بشقابی بذور در خاک قرار گرفتند. برای روش عمیق کاری و سطحی کاری از ماشین بذر کار تحقیقاتی استفاده گردید.در روش عمیق کاری بذرها در شیار عمیقی که توسط شیار بازکنهای بیلچه ای هر واحد کارنده ایجاد می شود، قرار می گیرند چرخهای فشار، بستر بذر را قبل از قرارگیری بذر و بعد از آن فشرده و تثبیت می کنند.در سطحی کاری شیار بازکنها، شیار کم عمقی ایجاد می کنند و چرخهای فشار لاستیکی به صورت مجموعه ای غلتک مانند، سطح صافی را پدید می آوردند. در این دو روش عمق قرارگیری بذر در داخل خاک تقریبا یکسان است.این طرح طی سالهای 1376 تا 1378 انجام گرفت. متاسفانه به دلیل بروز خشکسالی در سال اول، آماربرداری انجام نشد. در سال دوم و سوم با کاشت بذور طرح ادامه یافت و با آماربرداری انجام شده معلوم گردید استقرار بوته ها در سال 78 نسبت به سال 77 کاهش داشته و بیشترین محصول در دو سال با روش سطحی کاری و کمترین مقدار محصول با روش عمیق کاری بدست آمده است.

تعیین مناسبترین دور آبیاری نهالهای اسکمبیل جهت استقرار در رویشگاههای طبیعی در پی طرح بررسی آت اکولوژی گونه های مختلف جنس اسکمبیل در استان سیستان و بلوچستان و بر اساس نتایج به دست آمده از طرح مزبور موضوعیت یافته است. در طرح آت اکولوژی از میان گونه های مختلف جنس اسکمبیل گونه Calligoum comosom به عنوان مناسبترین گونه از نظر قابلیت تحمل و سازگاری با محدودیتهای بیابانی جهت احیا پوشش گیاهی در اینگونه مناطق به ویژه جهت تثبیت تپه های شنی توصیه شده است.عدم تجدید حیات طبیعی این گونه، احیا آن را در قالب طرحهای نهالکاری در مناطق بیابانی شرق جازموریان ضروری می نمود. الگوی کارآمد که از نظر اقتصادی کمترین هزینه ممکن را در سطح تکنولوژی موجود در دسترس در برداشته و از نظر سطح موفقیت در حد قابل قبولی نتیجه بخش باشد، اجرای طرح دور آبیاری از این جهت استقرار نهالهای اسکمبیل ضروری می نمود. اجرای طرح دور آبیاری از این جهت اهمیت خود را نشان می داد که دستگاه اجرایی، به دلیل نبود الگوی مناسب برای منطقه، ناگزیر از هزینه های زیادی برای آبیاری نهالکاریهای انجام شده در این مناطق می گردید.طرح تعیین مناسبترین دور آبیاری نهالهای اسکمبیل جهت استقرار در رویشگاههای طبیعی در قالب طرح آزمایشی اسپلیت پلات دو تیمار اصلی تاریخ کاشت و دو تیمار فرعی نوع کاشت (بذر و قلمه) را در چهار تیمار دور آبیاری (15، 20، 25 و 30 روز) در 4 تکرار مورد آزمایش قرار داده است. آبیاری در یک دوره یکساله انجام شده و در سه سال آزمایش تکرار شده است. یادداشت برداریها یکسال بعد از قطع آبیاری صورت گرفته است.اجرای طرح در دشت کاسکین واقع در حوزه شرق جازموریان با میانگین دمای سالانه 37 درجه سانتیگراد، حداکثر مطلق دمای 50 درجه سانتیگراد، حداقل مطلق صفر درجه سانتیگراد و میانگین بارندگی سالانه آن کمتر از 100 میلیمتر صورت گرفته است. خاک محل اجرای آزمایش به دلیل منشا آبرفتی به تناسب شرایط رسوبگذاری از لایه های با ضخامتهای مختلف و بافت متغیر از شنی لومی تا رسی بوده است.براساس نتایج بدست آمده تیمار بذر از تیمار کشت قلمه موفقیت آمیزتر بوده و اختلاف معنی داری با کشت قلمه در سطح یک درصد داشته است. تیمارهای دور آبیاری با یکدیگر اختلاف معنی داری نداشته اند. بین تیمار تاریخ کاشت در کشت قلمه بین آبان و بهمن اختلاف در سطح 5 درصد معنی دار بوده و تاریخ کاشت آبان موفقیت بیشتری داشته است. بنابراین کشت نهالهای گلدانی که از بذور تولید شده اند می توانند به اعمال هر یک ماه آبیاری برای احیا پوشش گیاهی مناطق بیابانی شرق جازموریان مورد استفاده قرار گیرد.

پیرو دستیابی به معادله ای برای توضیح چگونگی اثرات متقابل بافت خاک، بارندگی و درجه انبوهی بر میزان رشد و سرسبزی تاغکاریها، طرح حاضر به صورت ملی و پیشاهنگ در چند منطقه مبتلا به مساله پژمردگی در تاغزارهای دست کاشت، از جمله منطقه کاشان، به اجرا درآمد. هدف از اجرای طرح واسنجی معادله کلی مذکور برای شرایط ویژه هر منطقه و دستیابی به رقم انبوهی بهینه تاغکاریها و همچنین معرفی عینی دستاوردها به واحد اجرا بوده است. برای این منظور تیمارهای انبوهی در دو سطح کمتر و دو سطح بیشتر از رقم محاسبه شده از روی معادله کلی و همچنین رقم محاسبه شده و انبوهی شاهد (در جمع شش تیمار انبوهی)، در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار، از پاییز سال 1371 بر روی تاغزارهای نه ساله اجرا شد. اندازه اولیه و میزان رشد سالانه بعدی درختچه ها در واحدی آزمایشی تنک شده و شاهد به مدت پنج دوره رویش پیاپی اندازه گیری شد.از تفاضل اندازه گیریهای ارتفاعی (H)، قطر تاج (CD) و شاخص اندازه کلی درختان [H.(CD)2] در ابتدا و انتهای دوره پنجساله آزمایش، میزان رشد پنجساله عوامل مذکور تعیین و مورد تجزیه و تحلیل ترسیمی و آماری قرار گرفت. علت استفاده از مربع قطر تاج در شاخص اندازه کلی درختان، فزونی قابل توجه رشد تاج درختان نسبت به ارتفاع آنها می باشد؛ این فزونی به طور متوسط 40.0 درصد است.نتایج اجرای پنجساله اول طرح نشان می دهند که اختلافهای مشاهده شده از نظر درصد رشد ارتفاع و شاخص اندازه عمومی درختان در سطح پنج درصد، و از نظر درصد رشد تاج درختان در سطح یک درصد معنی دار است.مقایسه میانگین ها تفاوتهای فاحش شاهد با سایر تیمارها را به خوبی نشان داده و مشخص نموده است که تیمار شماره 5 (490 اصله در هکتار) از هر نظر موفقترین تیمار تنک کردن برای افزایش رشد و سرسبزی درختان تاغ در منطقه کاشان است و تنک کردن به میزان بیشتر از حد بهینه مذکور و در منطقه کاشان از مطلوبیت نسبی کمتری برخوردار است.نتایج این آزمایش ضرورت تنک کردن جنگلکاریهای تاغ را برای احیای سرسبزی و افزایش رشد آنها نشان داده و حاکی از دقت و صحت نسبی معادله کلی مربوط برای تعیین رقم بهینه انبوهی تاغکاریها در منطقه کاشان است. با کاربرد نتایج این تحقیق، افزون بر احیای سرسبزی درختان، رشد آنها افزایش یافته و به ویژه شکل رویشی درختان، به علت برتری یافتن میزان رشد تاج بر رشد ارتفاع، اهداف حفاظت خاک و تثبیت شن را بهتر تامین خواهد کرد و دسترسی مستقیم دامها به سرشاخه های قابل چرا را فراهم می نماید و نیز قابل توجهی چوب هیزمی مورد نیاز بیابان نشینان فراهم می شود.

بررسی نرخ رشد جمعیت در کشورهای مختلف نشان دهنده رشد 1.7 درصدی جمعیت جهانی است بطوری که در هر 40 سال کل جمعیت جهان دو برابر می شود. نیاز روز افزون به مواد غذایی و تغییرات الگوی زندگی بشر، موجب بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی گردیده و در این راستا مشکلات و معضلاتی چون بیابان زایی را به ارمغان آورده است. به منظور پیشگیری و مبارزه با این معضل زیست محیطی و اقتصادی - اجتماعی اعمال مدیریتی صحیح در راستای استفاده بهینه و توسعه پایدار امری ضروری است. که این امر جز با داشتن اطلاعات با توجه به گستردگی عرصه های کاری منابع طبیعی بدون استفاده از فن آوری های جدید از جمله فن سنجش از دور امکان پذیر نیست.برای تشخیص قابلیتهای داده های متوالی ماهواره ای در ارزیابی و پایش پدیده های مرتبط با بیابان زایی تحقیق گسترده ای صورت گرفت. دشت کاشان با وسعت تقریبی km27230 که از مناطق در معرض معضلات بیابان زایی است انتخاب و روند تغییرات پدیده هایی همچون شوری خاک، کاربری سرزمین، فرسایش بادی؛ به کمک داده های ماهواره ای، و روند تغییرات سطح سفره ها و کیفیت آب های زیرزمینی، آب دهی حوضه های بالادست و گل آلودگی رودخانه ها؛ با تحلیل داده ها و نقشه های موجود مطالعه شد. در این نوشتار نتایج مرتبط با کاربری سرزمین ارایه شده است.داده های رقومی لندست ام اس اس 1976 و تی ام 1998 با زمان تقریبی یکسان از نظر ماه برداشت، تهیه و پس از انجام پیش پردازش های مورد نیاز، هر یک از تصویرها به کمک داده های حاصل از مطالعات صحرایی با روش نظارت شده و با الگرریتم حداقل فاصله طبقه بندی شد. بهترین نتایج طبقه بندی با مشارکت باندهای 2، 1، و 3 ام اس اس؛ و باندهای 4، 3، و 5 در داده های تی ام بدست آمد و امکان تفکیک طبقات اراضی جنگلی، مرتعی، کشاورزی، شوره زار و اراضی بایر را فراهم آورد. ارزیابی دقت نقشه ها حاکی از 65% و 75% دقت کلی به ترتیب برای ام اس اس و تی ام بود. مقایسه دو نقشه به ترتیب کاهش 7.4، 18.3 و 1.5 درصدی اراضی مرتعی، بایر و سطوح نمکدار وافزایش 0.5، 0.7 و 26 درصدی اراضی کشاورزی و جنگلی را در طول دو مقطع زمانی نشان داد. بررسی های دقیق تر صحرایی و مراجعه به اسناد حاکی از آن بود که طبقه بندی رقومی در تشخیص اراضی کشاورزی موفقیت چندانی نداشته و مساحت این دسته از اراضی را کمتر از واقعیت محاسبه نموده است. دلیل اصلی این عدم موفقیت را میتوان مقارن بودن زمان تصویربرداری با هنگام برداشت محصول و عاری بودن زمین از پوشش زراعی ذکر کرد که باعث شده بود تا اغلب اراضی جز زمینهای بایر دسته بندی شده باشند.دست آورد پژوهش گویای این است که علی رغم یکسان نبودن ویژگیهای تصویری ام اس اس و تی ام. مقایسه نقشه های موضوعی حاصل از پردازش رقومی، اطلاعات مفیدی بدست خواهد داد. نیز مقارن بودن زمان تصویربرداری با زمان حضور حداکثر پوشش گیاهی برای هر یکاز کاربریها از ضروریات این دست مطالعات است.