علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران
سال:1396 | دوره:13 | شماره:2 |تعداد مقالات:20

در چارچوب پارادایم اقتصاد اکولوژیکی، بهره گیری از فنون تصمیم گیری چند معیاره رو به افزایش است و ارائه ابزارهای تحلیلی جدید برای حل عملی مسائل پیچیده به هدفی در این زمینه بدل شده اند. در این تحقیق، با بهره گیری از فرآیند تحلیل سلسه مراتبی بر پایه دانش گروهی از خبرگان، به مقایسه چند معیاری و جامع سه نظام زراعی کشاورزی متعارف و کسب و کارهای کشاورزی پرداخته شده است. این تحقیق دو مرحله ای با هدف ارزیابی تطبیقی پایداری کسب و کارهای کارآفرینانه کشاورزی و نظام های متعارف تولید کشاورزی به انجام رسید. در مرحله اول تحقیق، یک مطالعه دلفی در سه دور انجام شد و در نتیجه، 4 گزیدار و 4 معیار (27 زیر معیار) برای اولویت بندی نظام های تولید و بهره برداری کشاورزی بر اساس ظرفیت پایداری شناسایی شد. در مرحله دوم تحقیق، با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، گزیدارها و معیارهای استخراج شده، اولویت بندی شد. نمونه گیری به صورت هدفمند نظری انجام شد. با توجه به هدف تحقیق، معیارهایی برای انتخاب مشارکت کنندگان به عنوان خبرگان کلیدی به شرح زیر در نظر گرفته شد: (1) تجربه عملی در تولید و کسب و کار کشاورزی، (2) تجربه مدیریتی و سیاست گذاری در تولید و کسب و کار کشاورزی و (3) دانش علمی در حوزه مدیریت تولید و کسب و کار کشاورزی. بر این پایه، روی هم رفته از 22 خبره برای مشارکت در انجام مطالعه دلفی کمک گرفته شد. معیارهای شناسایی شده به ترتیب اولویت عبارت اند از: (1) ظرفیت همسازی اکولوژیکی؛ (2) ظرفیت ارزش افزوده اقتصادی؛ (3) ظرفیت مدیریتی سازگار شونده؛ و (4) ظرفیت همگرایی اجتماعی. اولویت معیارها، نشان دهنده ارجحیت دغدغه زیست محیطی مشارکت کنندگان بر مسائل اقتصادی، مدیریتی و اجتماعی است. با توجه به این معیارها و نیز گزیدارهای شناسایی شده، یک درخت تصمیم گیری سه سطحی ترسیم گردید. داده های مورد نیازاز طریق تکمیل 20 پرسشنامه از سوی خبرگان مشارکت کننده در تحقیق بر مبنای مقایسه های زوجی، گردآوری و از نرم افزار 2000Expert Choice برای تحلیل داده های گردآوری شده بهره گرفته شد. گزیدارهای شناسایی شده برحسب میانگین وزنی احراز شده به ترتیب زیر اولویت بندی گردید: (1) کسب و کارهای کشاورزی؛ (2) بهره برداری های تعاونی و (3) بهره برداری های خانوادگی، (4) سیستم کشاورزی تجاری. به طور کلی، نتایج این تحقیق مبین ظرفیت پایداری بیشتر کسب و کارهای کشاورزی نسبت به سه نظام کشاورزی متعارف در استان گلستان است.

کیفیت نشر مطالب علمی نقش مهمی در تسهیل تبادل دانش دارد. بر این اساس، امروزه بر آسیب شناسی فرآیند نشر و حفظ کیفیت آن تأکید فراوان می شود. هدف این مقاله، واکاوی عوامل مؤثر بر کیفیت نشر مقاله های علمی در علوم کشاورزی ایران بود. روش تحقیق، توصیفی همبستگی بود و از فن پیمایش برای جمع آوری داده ها استفاده گردید. جامعه آماری پژوهش، اعضای هیأت علمی و دانشجویان دکترای کشاورزی دانشگاه های دولتی ایران بودند (6773=N) که تعداد 363 نفر از آن ها با استفاده از جدول کرجسی و مورگان و روش نمونه گیری چند مرحله ای (سه مرحله) انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه ای بود که روایی ظاهری و محتوایی آن توسط پانلی از متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی و تعدادی از سردبیران مجلات معتبر علمی پژوهشی در حوزه ی کشاورزی تأیید گردید. همچنین، پایایی دسته گویه های مختلف آن، با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ، مورد تأیید قرار گرفت. نتایج تحلیل همبستگی نشان داد که متغیرهای زمینه ای نشر (شامل زمینه های دانشی، اخلاقی و نگرشی)، رفتار نشر (شامل رفتارهای برنامه ریزی، تدارکات و تهیه مقدمات، اصلاح و بازنگری و تهیه متن نهایی)، ساختار نشر (شامل ساختارهای فرآیند داوری و چاپ مقاله) با کیفیت نشر علمی، رابطه معنی داری دارند. در این راستا، نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که متغیرهای یاد شده، حدود 60 درصد از تغییرات متغیر کیفیت نشر مقاله های علمی در علوم کشاورزی را تبیین می کنند. در پایان، بر اساس یافته های پژوهش، برخی پیشنهادهای کاربردی ارائه شده است.

یافته ی تحقیقاتی، به ویژه در تحقیقات کاربردی کشاورزی، باید به مصرف کننده اصلی آن برای توسعه و بهبود تولید محصولات کشاورزی منتقل شود. البته همه ی این یافته ها به هر دلیل به دست مصرف کننده نمی رسند. هرچه تعداد یافته های تحقیقاتی بیشتری به نسبت شمار طرح های تحقیقاتی انجام شده به واحد های تولیدی کشاورزی منتقل و به کار گرفته شوند، تحقیقات نقش مؤثرتری در توسعه این بخش خواهد داشت. این تحقیق که با هدف بررسی نقش پیش برنده ها در افزایش نرخ انتقال یافته های طرح های تحقیقات کشاورزی در سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی انجام شده است، به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر امکان کنترل متغیرها، شبه تجربی و به لحاظ الگوی تحقیق، علی– همبستگی است. جامعه ی آماری، متشکل از محققان: (2973 نفر)، کارشناسان ترویج: (1121 نفر) و کارشناسان موضوعی: (1945 نفر) بود (N=6039). با استفاده از فرمول کوکران اصلاح شده 361 نفر از آنان به عنوان نمونه با روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی متناسب انتخاب شدند. روش جمع آوری داده ها میدانی و ابزار تحقیق، پرسشنامه بود. برای بررسی موقعیت جامعه آماری و انتقال یافته ها از آمار توصیفی و در بخش استنباطی از رگرسیون چندگانه و همچنین آزمون مقایسه میانگین کروسکال والیس بهره گرفته شد. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار win19 SPSS انجام شد. یافته ها نشان دادند که سه عامل پیش برنده ی: رابطه مؤثر ترویج با تحقیقات؛ راهکارهای تشویقی کشاورزان در استفاده از یافته های تحقیقاتی و اعتمادسازی در بهره برداران کشاورزی نسبت به استفاده از یافته ی تحقیقاتی در هر سه گروه پاسخگو مورد توافق بود. نتایج رگرسیون چندگانه نشان داد که متغیرهایی که وارد معادله رگرسیون شدند، از نظر محققان 46/9 درصد؛ کارشناسان ترویج 5/50 درصد و کارشناسان موضوعی 50/3 درصد از واریانس متغیر وابسته ی نرخ انتقال یافته های تحقیقاتی را تبیین می نمایند

معیشت پایدار، در دهه ی 1980، به عنوان یک رویکرد جدید در مبحث توسعه ی روستایی و با هدف کاهش و ریشه کنی فقر روستایی مطرح شد. دستیابیبه معیشتپایدارروستایی، بدونتوجهبهدارایی هاوسرمایه های معیشتدرروستاهاامکان پذیر نمی باشد. بر این اساس هدف تحقیق حاضر، بررسی وضعیت سرمایه های معیشت و پایداری آن در بین خانوارهای روستایی بخش مرکزی شهرستان دنا بوده است. تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ چگونگی جمع آوری داده ها، غیر آزمایشی از نوع پیمایش بود. جامعه ی آماری تحقیق 2500 سرپرست خانوارهای روستایی بخش مرکزی شهرستان دنا بودند که بر اساس جدول کرجسی و مورگان، اندازه ی نمونه 300 خانوار تعیین و از طریق نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها در این تحقیق، پرسشنامه ای ساختارمند و محقق ساخته بود که روایی صوری آن توسط گروهی از متخصصان رشته توسعه روستایی دانشگاه یاسوج و پایایی آن با محاسبه ی آلفا کرونباخ تأیید شد. نتایج تحقیق نشان داد که در بین 5 سرمایه ی معیشت، 3 سرمایه ی اجتماعی، سرمایه ی انسانی و سرمایه ی فیزیکی از نظر پایداری در حد متوسط و 2 سرمایه ی مالی و طبیعی در وضعیت ناپایداری بالقوه (ضعیف) قرار دارند.

افزایش راندمان و بهره وری آب کشاورزی با بکارگیری سیستم های آبیاری تحت فشار در سطح مزرعه، یکی از مهمترین راهکارهایی است که از سه دهه گذشته در رأس برنامه های مدیریت منابع آب کشاورزی قرار گرفته است. اگرچه مسئله چالش برانگیز در زمنیه راندمان و بهره وری بهینه این نوع سیستم آبیاری کماکان بی پاسخ مانده است. این تحقیق با هدف تعیین عوامل اثرگذار بر استفاده بهینه از سیستم آبیاری قطره ای – نواری در راستای بهبود بهره وری آب کشاورزی به روش تحقیق پیمایشی انجام پذیرفت. نمونه مورد مطالعه، 250 نفر از کشاورزان گوجه فرنگی کار بخش های مرکزی و جره-بالاده شهرستان کازرون بوده که به روش نمونه گیری سیستماتیک انتخاب گردیدند. ابزار سنجش، پرسشنامه بوده و مطالعه راهنما در شهرستان ممسنی انجام پذیرفت. یافته ها نشان داد که نگرش نسبت به اهمیت آبیاری بهینه با بهینگی آبیاری، رابطهمعنی دار مثبت و قوی دارد. طبق نتیجه آزمون رگرسیون، نگرش نسبت به اهمیت آبیاری بهینه، کیفیت آب کشاورزی(EC)، کیفیت خاک زراعی، اولویت های اقلیمی، مقدار مصرف کودها و سموم شیمیایی و شیب زمین زراعی، 76 درصد تغییرات آبیاری بهینه را توضیحمی دهند. همچنین آبیاری بهینه با عملکرد، بهره وری آب کشاورزی، هزینه تولید، میزان علف هرز و بیماری های مزرعه رابطه معنی داری دارد. افزایش بهره وری آب کشاورزی تنها با توسعه و بهبود ابعاد فنی سیستم های آبیاری تحت فشار امکان پذیر نیست بلکه توجه به ابعاد انسانی این سیستم ها نقش تعیین کننده دارد لذا برنامه های بهینه سازی استفاده از سیستم های آبیاری تحت فشار باید بر روی نگرش، رفتار و کنترل کننده های رفتاری بهره برداران متمرکز گردد.

هدف این تحقیق توصیفی-پیمایشی، مدل یابی رفتار حفاظت زیست محیطی روستاییان بر مبنای تئوری ارزش-عقیده-هنجار بود. جامعه آماری این پژوهش، تمامی سرپرستان خانوار در سطح مناطق روستایی بخش سجاسرود در شهرستان خدابنده استان زنجان بود که تعداد 259 نفر از آنان با روش نمونه گیری طبقه ای تناسبی برای انجام تحقیق انتخاب شد. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه های استاندارد استفاده شد. روایی محتوایی پرسشنامه با نظرسنجی از متخصصان تأیید شده و روایی سازه و پایایی ابزار تحقیق نیز از طریق بررسی برازش مدل در سه سطح مدل اندازه گیری، مدل ساختاری و مدل کلی به دست آمد. برای تجزیه وت حلیل داده ها از تکنیک چند متغیره مدل سازی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی استفاده شد که برای این منظور نرم افزار Smart PLS2. 0 به کار گرفته شد. نتایج تحقیق نشان داد که مؤلفه های ارزش ها، جهان بینی اکولوژیکی، آگاهی از پیامدها، احساس وظیفه و مسئولیت پذیری و هنجارهای شخصی از اثر مثبت و معنی داری بر متغیر وابسته برخوردار بودند، به نحوی که در مجموع متغیرهای مورد مطالعه در حدود 68/6 درصد از واریانس رفتار حفاظت زیست محیطی روستاییان را تبیین کردند.

شرایط اقلیم جهان در حال تغییر است و کشاورزان خرده پا با توجه به عدم توانایی در به کارگیری روش های سازگاری، به مراتب نسبت به این پدیده آسیب پذیرتر هستند. از این رو، هدف تحقیق حاضر شناسایی ساز و کارهای سازگاری با تغییر اقلیم کشاورزان خرده پای استان همدان و ارزیابی شکاف بین میزان اهمیت سازوکارها با میزان اجرای آن ها بود. برای این منظور دو جامعه، کارشناسان و متخصصان کشاورزی (برای ارزیابی میزان اهمیت) و کشاورزان خرده پا (برای ارزیابی میزان اجرا) انتخاب شد. با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه گروه کشاورزان 280 و کارشناسان 121 نفر تعیین و از طریق پرسشنامه محقق ساخته، اطلاعات لازم جمع آوری شد. روایی پرسشنامه به وسیله اساتید و کارشناسان و پایایی آن از طریق مطالعه ی راهنما و آماره ی آلفای کرونباخ (0/942 برای پرسشنامه کارشناسان و 0/966 برای پرسشنامه کشاورزان) تأیید گردید. نتایج نشان داد که از دید کارشناسان، ساز و کارهای "تغییر الگوی کشت در منطقه به سمت کشت محصولات کم آب بر"، "استفاده از روش های نوین آبیاری (تحت فشار، نواری و. . . )" و "استفاده از ارقام مقاوم به خشکی" مهم ترین ساز و کارهای سازگاری بودند. به منظور دسته بندی ساز و کارها نیز از تحلیل عاملی استفاده و مجموعاً 6 عامل استخراج و نام گذاری گردید. نتایج نشان داد که عامل های استخراج شده 66 درصد از تغییرات واریانس را تبیین می نمایند. همچنین بررسی شکاف اهمیت و اجرا مشخص نمود که در تمامی ساز و کارها تفاوت معنی داری بین میزان اهمیت و میزان اجرا وجود داشت. همچنین بر اساس یافته های پژوهش، توصیه هایی برای افزایش سازگاری با تغییر اقلیم و کاهش آسیب پذیری کشاورزان ارائه شد.

پژوهش حاضر با هدف واکاوی شبکه ی نهادی ترویج و آموزش کشاورزی تکثرگرا در سطح استان کرمان اجرا شده است. در این راستا با استفاده از مشاهده مستقیم و همچنین مصاحبه غیر ساختارمند با افراد متخصص و مطلع کلیدی (163 نفر)، تعداد 51 نهاد دولتی، خصوصی، انتفاعی و غیرانتفاعیفعال در حوزه ی آموزش و ترویج کشاورزی در سطح استان کرمان، شناسایی و ارتباطات و تعاملات بین این نهادها با بهره گیری از رویکرد تحلیل شبکه ی اجتماعی در چهار شبکه ی تبادل اطلاعات، همکاری، هماهنگی و شراکت تحلیل و بررسی شد. طبق نتایج پژوهش پیوند های تبادل اطلاعات و همکاری در بین کنشگران نهادی، وضعیت نسبتاً مطلوبی دارند، اما در پیوندهای هماهنگی و شراکت، شبکه های نهادی متراکمی مشاهده نمی شود و میزان انسجام اجتماعی بر اساس این دو پیوند ضعیف می باشد. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که در پیوند های مورد بررسی، سازمان جهاد کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی، سازمان تعاون روستایی، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی، مراکز آموزش دانشگاهی و سازمان بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی از مهم ترین نهادهای ذی نفوذ و دارای تأثیر بر نهادهای دیگر می باشند. این در حالی است که در اکثر موارد نهادها و تشکل های غیردولتی و مردمی که ارتباط تنگاتنگی با جامعه هدف کشاورزی و روستایی دارند، از لحاظ اقتدار، نفوذ و توانایی کنترل شبکه در سطح پایینی قرار دارند و در نظام ترویج و آموزش کشاورزی تکثرگرای موجود در عمل به حاشیه رانده شده اند و حمایت های کمتری دریافت می کنند.

ایران به دلیل واقع شدن در منطقه خشکو نیمه خشکجهان، به طور مکرردرمعرضگردوغبارقرارمی گیرد. پیامدهای نامطلوب این پدیده به عنوان یک شوک محیطی، امنیت زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می دهد. طوفان های گرد و غبار، اثرات منفی بر سلامت، اقتصاد جامعه و محیط زیست داشته و منجر به خسارت های زیادی به بخش های مختلف به ویژه کشاورزی می شود. بر همین اساس، پژوهشی با هدف تبیین وضعیت امنیت معیشت کشاورزان در شرایط گرد و غبار در شهرستان شوش انجام گرفت. پژوهش در دو مرحله انجام شد. در مرحله اول، نقشه ریسک (خطر) با استفاده از شاخص های شدت و رخداد ترسیم شد. داده های لازم برای این مرحله با تشکیل گروه متمرکز از کشاورزان خبره شهرستان شوش که به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند، جمع آوری شد. در مرحله دوم، یک مطالعه پیمایشی روی نمونه ای به حجم 254 نفر از کشاورزان شهرستان شوش با استفاده از پرسشنامه انجام شد. نتایج تحلیل نقشه ریسک نشان داد که از نظر پاسخگویان، شدیدترین اثرات گرد و غبار به ترتیب مربوط به بخش های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است در حالی که بیشترین تأثیرات آن به ترتیب به بخش های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی مربوط است. نتایج پیمایش نیز تأییدکننده این یافته بود. همچنین، مشخص شد که کشاورزان مورد مطالعه از نظر امنیت معیشت در سطح مطلوبی قرار ندارند. امنیت اجتماعی افراد، اهمیت بیشتری نسبت به امنیت های اقتصادی و زیست محیطی آن ها دارد. نتایج تحلیل خوشه ای نیز نشان داد که کشاورزان بر اساس شدت و رخداد اثرات گرد و غبار به سه گروه (خوشه) قابل تقسیم هستند و اختلاف معناداری بین آن ها از نظر امنیت معیشت وجود دارد.

با توجه به اهمیت دانش و اطلاعات به عنوان مؤلفه های تأثیرگذار بر توسعه بخش کشاورزی، بسیاری از محققان و صاحب نظران تأکید ویژه ای بر روی شناخت منابع اطلاعاتی و استفاده مناسب از آن ها و به بیان دیگر، داشتن رفتار اطلاع-یابی مطلوب دارند. با در نظر گرفتن اهمیت موضوع، پژوهش حاضر با هدف بررسی رفتار اطلاع یابی کشاورزان گندم کار و عوامل تأثیرگذار بر آن انجام گرفت. جامعه آماری تحقیق شامل تمامی کشاورزان گندم کار در بخش مرکزی شهرستان زنجان بود (5705=N) که 250 نفر از آنان به عنوان حجم نمونه تعیین شدند. سپس نمونه ها از طریق روش نمونه گیری چندمرحله-ای برای انجام تحقیق انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه بود. روایی محتوایی پرسشنامه با نظر پانلی از کارشناسان و متخصصان در زمینه ی موضوع مورد پژوهش مورد تأیید قرار گرفت. برای تعیین پایایی ابزار تحقیق، پیش آزمون انجام گرفت که مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای مقیاس ه ای اصلی پرسشنامه در حد مناسب (در دامنه بین 0/784 تا 0/888) بود. نتایج تحقیق نشان داد که در حدود 50 درصد از کشاورزان گندم کار در سطح متوسط، 46 درصد در سطح پایین و تنها چهار درصد در سطح زیاد از منابع و کانال های اطلاعاتی و ارتباطی استفاده می نمایند. همچنین، با توجه به نتایج تحقیق مشخص شد که در بین منابع اطلاعاتی بین فردی، اعضای خانواده و مسئولان محلی؛ منابع اطلاعاتی چندرسانه ای، برنامه های تلویزیونی و رادیویی؛ رسانه های الکترونیکی، فیلم ها و سی دی های آموزشی؛ و منابع اطلاعاتی چاپی، کتاب های علمی و خبرنامه ها و گزارش های پژوهشی سازمان ها، به ترتیب بالاترین رتبه ها را از نظر میزان استفاده داشتند. نتایج تحلیل رگرسیون حاکی از آن بود که 65/7 درصد از واریانس متغیر وابسته "میزان استفاده از منابع و کانال های اطلاعاتی و ارتباطی" را شش متغیر میزان دسترسی به منابع و کانال های اطلاعاتی و ارتباطی، میزان مهارت های ارتباطی، میزان نیازهای اطلاعاتی، میزان اعتماد به منابع و کانال های اطلاعاتی و ارتباطی، نگرش اطلاع یابی و میزان عملکرد گندم (دیم و آبی) تبیین کردند.

هدف از انجام این تحقیق بررسی اثرات نحوه ی مصرف اعتبارات خرد بر توانمندی و یا ناتوانمندی اجتماعی زنان روستایی بود. جامعه آماری این پژوهش شامل 200 نفر از زنان در شهرستان نهاوند بود که طی سال های 1389 تا 1393 هجری شمسی از تسهیلات اعتبارات خرد استفاده کرده اند. حجم نمونه بر اساس جدول کرجسی و مورگان 127 نفر تعیین و نمونه گیری به صورت طبقه ای با انتساب متناسب انجام شد. پایایی و روایی پرسشنامه، به ترتیب با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ (بیش تر از 0/7) و روش اعتبار محتوایی مورد تأیید قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار SPSS20 انجام شد. نتایج نشان داد که مصرف اعتبار در زمینه های؛ 1) پرورش دام، طیور، زنبورداری، بوقلمون، شیلات 2) کشت زعفران، پرورش قارچ، کشت گیاهان دارویی و باغداری، بر توانمندی اجتماعی زنان روستایی تأثیر مستقیم و معنی دار دارند؛ اما مصرف اعتبار در زمینه ی 1) قالی بافی، خیاطی، فعالیت های هنری 2) درمان و سلامت، 3) آموزش خود و فرزندان و 4) مغازه داری رابطه ای با توانمندی اجتماعی زنان روستایی ندارد. با توجه به نتایج حاصله، پیشنهاد می شود تا بانک ها و مؤسسات مالی در شهرستان نهاوند، اعتبارات خرد پرداختی به زنان روستایی را به سمت فعالیت هایی هدایت نمایند که ارتباط آن ها با توانمندی اجتماعی زنان معنی دار شده است.

بخش کشاورزی با کاهش منابع آبی و تشدید تضادهای ناشی از آن در سال های اخیر مواجه بوده است. مدیریت آب زراعی در شهرستان خرم بید با چالش های فنی-اجتماعی زیادی عجین بوده که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش با هدف شناسایی چالش های مدیریت آب زراعی در بین گندم کاران آبی انجام پذیرفت. جامعه ی آماری این پژوهش پیمایشی-توصیفی، گندم کاران آبی شهرستان خرم بید بودند. گردآوری داده ها با بهره گیری از مصاحبه های ساختارمند با ابزار پرسشنامه در بین 110 نفر گندم کار انجام پذیرفت. روایی صوری ابزار سنجش توسط پانل متخصصان تأیید و پایایی آن از طریق یک مطالعه راهنما تعیین شد. ضرایب آلفای کرونباخ (0/52 تا 0/7) دلالت بر ثبات درونی گویه ها داشت. نسخه 22 نرم افزار آماری SPSS برای تحلیل داده ها به کار گرفته شد. یافته ها نشان داد، چالش های مدیریت آب زراعی ابتدا در سطح مزرعه، سپس در سطح منبع و در گام آخر در مسیر انتقال می باشد. گندم کاران با استفاده از آزمون تحلیل خوشه ای در دو گروه مدیران ماهر مزرعه و مدیران غیر ماهر مزرعه قرار گرفتند. یافته های آزمون مقایسه میانگین نشان داد تفاوت معنی داری از نظر متغیرهای چالش در سطح مزرعه، درآمد حاصل از گندم، سطح زیر کشت گندم، سابقه کشت گندم، عملکرد گندم، سن و سطح تحصیلات وجود دارد. برای تعدیل چالش های مدیریتی آب زراعی در سطح مزرعه می بایست مقوله ی یکپارچه سازی اراضی با دقت نظر بیشتری مد نظر قرار گیرد.

خاک منبع مهم کشاورزی می باشد؛ اما مدیریت نادرست، بی توجهی و بهره برداری بی رویه، این منبع آسیب پذیر را به سوی نابودی سوق دادهاست. آمارها حاکی از آن است که 94 درصد از زمین های ایران در حال تخریب هستند و ایران در رتبه دوم جهان از نظر میزان فرسایش خاک قرار دارد. در این راستا، مطالعات نشان داده است که جهت جلوگیری از تخریب خاک باید رفتار حفاظت خاک کشاورزان را بهبود بخشید. هدف از این پژوهش تعیین سازه های فرهنگی مؤثر بر رفتار حفاظت خاک کشاورزان استان آذربایجان غربی بود. پژوهش حاضر از نوع توصیفی-همبستگی است که با استفاده از فن پیمایش انجام شد. جامعه ی آماری پژوهش کشاورزان استان آذربایجان غربی (N=221940) بود که بر اساس جدول کرجسی و مورگان، حجم نمونه 384 نفر انتخاب گردید. برای انتخاب نمونه ها از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای با انتساب متناسب استفاده شد. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه ای بود که برای تعیین روایی آن از پانل متخصصان استفاده گردید. همچنین به منظور سنجش پایایی ابزار پژوهش از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. یافته های حاصل از تحلیل همبستگی نشان داد که متغیرهای دانش، نگرش، ارزشها، آموزههای دینی، هنجارها و سوگیریهای فرهنگی با متغیر وابسته ی پژوهش رابطه ی معنی داری دارند. افزون بر این، نتایج تحلیل مسیر نشان داد که سه متغیر دانش، نگرش و سوگیریهای فرهنگی (سلسله مراتبی و مساوات طلبی) تأثیر بیشتری بر رفتار حفاظت خاک کشاورزان داشتند. در این میان، متغیر دانش نسبت به حفاظت از خاک دارای بیشترین تأثیر بر رفتار حفاظت از خاک بود.

تالاب ها به عنوان یکی از باارزش ترین زیست بوم های طبیعی از کارکردهای متنوعی برخوردارند که می توانند بر سطح معیشت مردم محلی تأثیرگذار باشند. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرات تالاب زریوار مریوان بر معیشت پایدار خانوارهای روستایی حاشیه آن به انجام رسیده است. این تحقیق توصیفی-تحلیلی از نوع همبستگی است که به روش کتابخانه ای (اسنادی) و میدانی (با بهره گیری از ابزار پرسشنامه) بر اساس چارچوب معیشت پایدار ارائه شده از سوی سازمان توسعه بین الملل انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق را 1539 نفر از سرپرستان خانوار ساکن در هفت روستای حاشیه تالاب زریوار در شهرستان مریوان تشکیل می دهند که با استفاده از فرمول کوکران 230 نفر از آن ها به عنوان نمونه برآورد گردید و جهت تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده از نرم افزار SPSS استفاده شده است. بر اساس یافته های پژوهش، بین سرمایه های پنج گانه معیشتی ناشی از تالاب با سطح معیشت خانوارها رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد. با توجه به نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون در مجموع 65/1 درصد از تغییرات متغیر وابسته سطح معیشت خانوارهای روستایی حاشیه تالاب توسط چهار متغیر سرمایه مالی، طبیعی، اجتماعی و فیزیکی تبیین شد که نشان از نقش مهم سرمایه های معیشتی تولید شده ناشی از تالاب در تعیین سطح معیشت روستاییان و وابستگی جوامع روستایی به کارکردها و خدمات اکوسیستم های تالابی دارد. تالاب زریوار یک امکان و فرصت اقتصادی و زیست محیطی در منطقه بوده و می تواند به راهبردی برای خروج منطقه از انزوای اقتصادی و جغرافیایی تبدیل شود.

برخی نظریات در احیای زیست بوم دریاچه ارومیه بر انتقال منابع آب از مناطق دیگر تأکید دارند که خودموجب انتقال بحران به آن مناطق می شود. در این میان، کمتر به اصلاح الگوی مصرف آب در بخش های متعامل با این زیست بوم تأکید می شود. در این راستا، بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی، راهکار مناسبی برای ذخیره آب و بازگرداندن مازاد آن برای باز توزیع به دریاچه می باشد. لذا، تحقیق حاضر درصدد شناسایی عوامل مؤثر بر رفتار کشاورزان در صرفه جویی مصرف آب با تأکید بر نقش سازمان های مردم نهاد محیط زیستی می باشد. چارچوب نظری تحقیق بر اساس الگوی رفتار هدفمند پروجینی و کانر شکل گرفت. جامعه تحقیق کلیه کشاورزان حوضه آبریز جنوبی دریاچه ارومیه در شهرستان میاندوآب بودند ( N ≈ 23750 ) که با جدول کرجسی و مورگان حجم نمونه 368 نفر انتخاب شد و طبق نمونه گیری طبق ه ای با انتساب متناسب نسبت به نمونه گیری آن ها اقدام شد و با ابزار پرسشنامه پیمایش شدند. روایی صوری پرسشنامه توسط عده ای از اعضای هیأت علمی رشته ترویج و آموزش کشاورزی تأیید شد. برای تأیید انسجام گویه های شاخص های تحقیق، از مطالعه پیش آزمون و تحلیل عاملی تأییدی در فضای نرم افزار AMOS (نسخه 20) استفاده شد. آمار توصیفی و استنباطی تحقیق با نرم افزار SPSS تحلیل گردید. نتایج تحلیل مسیر نشان می دهد که کنترل رفتاری و عملکرد سازمان های مردم نهاد محیط زیستی به طور مستقیم بر رفتار صرفه جویی آب تأثیر می گذارند و تمایل به مشارکت در سازمان های مردم نهاد و تمایل به احیای دریاچه ارومیه به طور غیرمستقیم و با واسطه نیت مشارکت در سازمان های مردم نهاد محیط زیستی و نیت صرفه جویی آب بر رفتار صرفه جویی آب تأثیر می گذارند. در نهایت، بر اساس نتایج تحقیق، پیشنهادهایی برای بهبود رفتار کشاورزان در مصرف آب و افزایش مشارکت آن ها در سازما ن های مردم نهاد محیط زیستی ارائه شده است.