فصلنامه سیاست
سال:1393 | دوره:44 | شماره:4 |تعداد مقالات:12

فقه سیاسی به مثابه شاخه ای از اندیشه و فهم سیاسی اسلام، با تکیه بر روش شناسی اجتهاد، مربوط به اداره مسائل اجتماعی و سیاسی کشور و مشتمل بر دستورها، احکام و راهکارهایی در زمینه عرصه های گوناگون قدرت، نظام، سیاست و اجتماع است. این دانش فقهی دارای هویت جمعی است که رسالت سامان دادن به زندگی اجتماعی و سیاسی را برعهده دارد. یکی از مصادیق مهم فقه سیاسی «امر به معروف» و «نهی از منکر» است که برای تحقق اهداف حکومت اسلامی و مهم ترین راهکار برای تحقق فقه سیاسی و حکومت اسلامی ضروری است. در واقع، دو امر تواما ن است. با این همه، سامان بخشی «فقه سیاسی» و «امر به معروف» و «نهی از منکر» خود نیازمند مبانی فکری در فرایند «نظریه پردازی» و «نظام سازی» در پرتو فهم و بینش صحیح سیاسی است. به همین دلیل در اصل 109 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران یکی از شرایط و صفات مرجح رهبری «بینش صحیح سیاسی» اعلام شده است.

این مقاله در چارچوب الگوی نظریه انتقادی به تبیین تحولات انقلابی کشورهای عربی خاورمیانه پرداخته و به این نتیجه رسیده است که این تحولات صبغه اسلامی دارد. پس می توان آن را بیداری اسلامی نامید. از این روی، جهان عرب با ابتنا به عقلانیت فرهنگی نهفته در دین اسلام به سنت اسلامی جاری و دستاوردهای غرب به دیده انتقاد نگریسته و با استفاده از ظرفیت رهایی بخش اسلام علیه نظام حاکم شوریده است. هر چند امکان داشته و دارد که این خیزش توسط قدرت های خارجی و داخلی مخالف اسلام به چالش کشیده شود.

انقلاب اسلامی ایران، نهضتی بیدارگرانه است که بی شک در بیدارگری بسیاری از نهضت های اسلامی و جنبش های دینی، اصلی ترین و اصیل ترین نقش را در دهه های اخیر ایفا کرده است. تنها انقلاب حقیقی دینی که بر اساس اندیشه ها و آموزه های اسلام ناب محمدی پیدایی گرفت. ازاین رو، انقلاب اسلامی ایران را نمی توان با انقلاب های مدرن سنجید، زیرا از لحاظ مبادی و غایات نظری و نیز ماهیت عملی خود بی بدیل است. این نوشتار به تاثیر انقلاب اسلامی ایران در تونس پرداخته است. نگارندگان درصددند پاسخی درخور این پرسش فراروی مخاطبان نهند که انقلاب اسلامی ایران چه تاثیری در بیداری اسلامی تونس گذاشته است؟ (سوال). تاثیر انقلاب اسلامی ایران در سطح منطقه و جهان، از مهم ترین موضوعاتی است که امروزه، بیش از پیش، در کانون توجه قرار دارد و با گذر از مرزهای مدرنیته، به الگویی مانا و پویا، با صبغه و وجهه دینی- معنوی، تبدیل شده و به جان و نهاد انسان گم شده دوران پیوند خورده است (فرضیه). نگارندگان این مقاله تاثیرات شگرف و شگفت انقلاب اسلامی ایران در بیداری اسلامی تونس و تحقق یافتن نوید حضرت امام خمینی، مبنی بر صدور انقلاب، را به تصویر کشیده اند (هدف). با توجه به گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، تاثیر آن در برخی کشورها از قوه به فعل درآمده است. تجزیه و تحلیل صورت گرفته بر مبنای نظریه پخش نشان می دهد که افزایش ظرفیت و گسترش موج بیداری اسلامی تونس، ریشه در تاثیرپذیری از انقلاب اسلامی ایران دارد (روش). اسلام خواهی و مطرح شدن اسلام در قالب عامل بازدارنده در برابر منافع استعماری قدرت های بزرگ، استکبارستیزی و اوج گیری اندیشه ضد صهیونیستی در سطح منطقه و نیز شکل گیری، تقویت و الگوبرداری گروه ها و جنبش های اسلامی از انقلاب اسلامی ایران را می توان از حوزه های تاثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران برشمرد (یافته).

قضیه موسوم به ابوطالبی در راستای معرفی نماینده جمهوری اسلامی ایران به منظور ماموریت نمایندگی دائم این کشور نزد سازمان ملل متحد است که با عمل نامشروع و خلاف تعهدات کشور میزبان، یعنی ایالات متحده امریکا، مواجه شد. در همین راستا، علاوه بر نقض صریح بخش های یازدهم و سیزدهم موافقت نامه مقر که تعهدی توامان نسبت به سازمان ملل متحد و کشورهای عضو در آن مندرج است، ایالات متحده امریکا در تناقض آشکار با عملکرد و رویه سابق خویش در راستای حسن نیت به عنوان کشور میزبان راه را برای استناد ذینفعان به قاعده مهم استاپل هموار نموده است. در این مقاله، ابعاد قراردادی و مساله حسن نیت و متعاقب آن قابلیت استناد قاعده استاپل درباره قضیه ابوطالبی بررسی خواهد شد.

حمله آمریکا به عراق در مارس 2003 که به سقوط رژیم بعثی منجر شد، سرآغاز دوران جدیدی در روابط ایران با این کشور بود. فروپاشی حکومت صدام حسین، فرصتی استثنایی برای جمهوری اسلامی پدید آورد تا قدرت سیاسی و فرهنگی خود را در عراق گسترش بخشد. نفوذ ایران هم در بعد دیپلماسی رسمی و روابط صمیمانه با دولت جدید عراق مشهود بود و هم در بعد فرهنگی و غیررسمی که به قدرت نرم موسوم است. ایران با بهره گیری از قدرت نرم، ظرفیت های فرهنگی خویش را برای تسخیر افکار عمومی شهروندان عراقی به کار برد. در این مقاله با ترکیب متغیرهای دیپلماسی رسمی و غیررسمی به تشریح قدرت هوشمند ایران در این کشور می پردازیم. سوال اصلی تحقیق این است که تهاجم آمریکا به عراق چه فرصت هایی را از منظر قدرت هوشمند برای سیاست خارجی ایران پدید آورده است؟ فرضیه ابتدایی نیز چنین است که دولت برآمده در این کشور با توجه به سوابق مشترک تاریخی، دینی و فرهنگی به سوی تهران گرایش پیدا کرد و به منطقه نفوذ ایران تبدیل شد.

جامعه شناسی تاریخی در روابط بین الملل محمل مناسبی جهت تمرکز بر مقوله تاریخ است. از این نظر دیدگاه مذکور ضعف های چشم انداز خردگرا را در این زمینه پرمی کند. از سوی دیگر، پیشرفتی در رویکرد چشم انداز تامل گرا نسبت به تاریخ محسوب می شود. در واقع، در ادامه چرخش اجتماعی، می توان از چرخش تاریخی در دانش روابط بین الملل صحبت به میان آورد. بدین اعتبار دیدگاه جامعه شناسی تاریخی در قالب بازاندیشی چرخش تاریخی، دلالت های مفیدی عرضه می کند. نویسنده در این جهت و با نگاهی تحلیلی به تاریخ، که بازتاب دهنده وجوه معرفت شناختی و روش شناختی است، چهار زمینه مناسبات الگومند، رویدادهای داخلی/ خارجی، تاثیرات کارگزار/ ساختار، و تبیین روایی را طرح ریزی می کند و از این رهگذر چگونگی بهره مندی رشته روابط بین الملل را از چرخش تاریخی به تصویر می کشد.

کشورهای اروپایی کشورهایی فعال در عرصه سیاستگذاری فرهنگی هستند و در این مسیر از حمایت عمومی نیز بهره مند بوده اند. در این مقاله، نگارندگان تلاش کرده اند که برداشت اروپاییان از فرهنگ را روشن سازند و در پی آن بر بنیان ها و الگوها و روش های سیاستگذاری فرهنگی در میان شماری از کشورهای بزرگ این قاره متمرکز شوند و سپس بحثی از پیامدهای این سیاست ها را با اتکا بر آمار و ارقام فرهنگی، که همه ساله در اروپا برگزار می شود و در دسترس جهانیان قرار می گیرد، پیش رو گذارند. به زعم نگارندگان، این شناخت راه را برای مقایسه راه ما با راه دیگران خواهد گشود و بر اساس آن درس هایی آموزنده و مفید برای سیاست پژوهان و سیاستگذاران فرهنگی کشور پدید خواهد آمد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

یکی از موضوعاتی که به بررسی روابط احزاب یا شکاف های اجتماعی به عنوان بازیگران نظامی سیاسی می پردازد نظریه بازی هاست. از نکات محوری این نظریه، عقلانیت بازیگران شرکت کننده در بازی است، یعنی بازیگران تلاش می کنند بیشترین امتیاز را از طرف مقابل بگیرند. این بازیگران می توانند در نقطه ای به نام نقطه زینی با یکدیگر توافق و بیشترین سود و کمترین ضرر را عاید خود کنند. می توان نظریه تعدیل هندسی را مکملی برای نظریه بازی ها در نظر گرفت. در این مقاله در قالب تعدیل هندسی به دنبال ارائه توافقی میان احزاب پارلمان با استفاده از مفاهیم هندسی هستیم و با در نظر گرفتن حالت های مختلف همکاری احزاب در نظامی پارلمانی، ضمن به دست آوردن همنشینی معقول، با استفاده از نظریه ائتلاف به دنبال کاهش تضادها و تعارضات و ارائه فرمولی ریاضی بدین منظور هستیم.

از نظر جان رالز با توجه به فقدان بسیاری از اطلاعات و آگاهی ها در پس پرده جهل، فرض خیرهای اولیه ضروری است. وی برخی مقدمات ذهنی و عینی برای رسیدن به ضرورت وجود خیرهای مذکور را مولفه ای منصفانه و بی طرف بیان می کند که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت. اما آنچه که قابل تامل است، بی طرفی ادعاشده در فهرست خیرهای اولیه است. به نظر می رسد که خیرهای مذکور ترویج نوعی خاص از فرهنگ سیاسی، یعنی فردگرایی، باشد.

افلاطون، بنیانگذار «فلسفه سیاسی»، بهترین نمونه تلاش یک نظریه پرداز در شناخت بی نظمی های اجتماعی و ارائه راه حل برای آن است. محکوم شدن سقراط برای افلاطون، نشانه وضعیت «بحرانی» آتن است که باید به آن توجه و دقت شود و راه حلی برای آن ارائه کرد. تمام تلاش افلاطون، به ویژه در «جمهور»، برای خروج از این بحران است. اما راه حل افلاطون، گویی که «اعجازی» در دوره مدرن رخ داده باشد، متفاوت از همه متفکران عصر جدید انگاشته شده، و با نسبت دادن آن به دوران قدیم -عصر ایده آل ها- در پی رد و انکار آن برآمده اند. در این نوشتار، برآنیم تا با ایجاد نوعی همدلی با فیلسوف از طریق روی آوردن به شیوه شناخت متن از طریق متن و با پرهیز از دو روش «پیشرفت گرایی» و «تاریخ گرایی» فهم متون سیاسی که بر اعجاز مبتنی بر تعصب دوران مدرن تدوین یافته اند، به «فهم تاریخی واقعی» از فلسفه سیاسی افلاطون نایل آییم یا حتی از او بیاموزیم.