تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1382 | دوره:11 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

امروزه جنگلهای شمال کشور، نیازمند مناسبترین و سریعترین روش تهیه اطلاعات و تلفیق آنها با یکدیگر برای برنامه ریزی و مدیریت بهینه میباشد. تلفیق داده های رقومی ماهوارهای با سایر دادهها در سامانه های اطلاعات جغرافیایی (ساج) میتواند اطلاعات دقیق و بهتری را برای تصمیمگیریهای چند جانبه که عوامل مختلفی در آنها دخالت دارند، فراهم نماید.در این بررسی، شناسایی انواع کاربریها و ارزیابی روند تغییرات آنها، مشخص کردن موقعیت دقیق مکانی و سطح آنها در اکوسیستم جنگلهای شمال انجام شده است، به طوری که با استفاده از اطلاعات استخراج شده میتوان زمینه مطالعات مربوط به اکولوژی، احیا، اصلاح و مدیریت جامع و چند منظوره جنگلهای شمال و همچنین کنترل و ارزیابی مدیریت پایدار آن را با استفاده از اطلاعات رقومی فراهم کرد.به این منظور دادههای +ETM ماهواره Landsat7 که شامل هشت فریم مربوط به ماههای ژوئن و ژوئیه سال 2000 میلادی بودند مورد استفاده قرار گرفت.بر اساس شاخصOIF  و تجزیه و تحلیل آماری داده ها در باندها و با توجه به اینکه باندهای 5 و 4 لندست برای تشخیص پوشش گیاهی و باند 3 برای اراضی لخت مناسب میباشند طبقه بندی نظارت نشده در نظر گرفته شد. در ضمن در برداشت مشاهدات صحرایی 450 سایت که شامل 3860 پلات 30X 30 متر بود مورد بررسی قرار گرفت.بعد از انجام مراحل پردازش، تفسیر، تجزیه و تحلیل داده ها و تلفیق آن با اطلاعات مربوط به برداشتهای صحرایی، نقشه محدوده مورد مطالعه شامل شش کاربری (کلاس) تهیه گردید.بر اساس اطلاعات استخراج شده به ترتیب اراضی پوشیده از جنگل انبوه، جنگل تنک، مرتع، زراعت، اراضی فاقد پوشش گیاهی و آبگیر یا آب بندان، به ترتیب 840540.، 861870، 623820، 614117، 161165، 2312 هکتار از سطح کل محدوده جنگلهای شمال را در ماه های ژوئن و ژوئیه سال 2000 میلادی به خود اختصاص داده اند.بر اساس نتایج حاصل از ارزیابی دقت طبقه بندی، طبقات جنگل انبوه، جنگل نیمه انبوه، مرتع، زراعت، خاک لخت و آبگیر (آب بندان) به ترتیب 83%، 78%، 54%، 46%، 76% و 98% ارزیابی گردید. 

در این تحقیق تعداد 15 کلن برتر از میان ارقام بررسی شده در مرحله اول آزمایش (خزانه های سلکسیون) که عمدتا از تاج بسته و هرمی برخوردار بوده اند، انتخاب گردید و از هر کلن تعداد 75 اصله نهال یکساله ریشه دار در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی در اسفند ماه 1368 در اراضی مرکز تحقیقات البرز کرج مورد کاشت قرار گرفت. در پایان هر فصل رویش، قطر در محل ارتفاع برابر سینه و نیز ارتفاع درختان اندازه گیری شد و بعد نسبت به محاسبه رویش کل، رویش جاری و رویش متوسط حجمی کلن ها اقدام گردید و سپس متغیر متوسط رویش حجمی با استفاده از نرم افزارMSTATC  مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج بدست آمده طی یک دوره ده ساله بیانگر آن است که از میان کلنهای بررسی شده کلن Populus nigra var. betulifolia 17.13 با میانگین قطر 19.8سانتیمتر، و کلنPopulus nigra 56.33  با میانگین ارتفاع 17.7 متر از بیشترین میزان رویش قطری و ارتفاعی برخوردار بوده اند.بیشترین میزان رویش متوسط حجمی را کلنPopulus nigra var. betulifolia 17.13  با 30.38 متر مکعب و کمترین آنرا کلن Populus simonii با 7.79 متر مکعب در هکتار و در سال داشته اند و از نظر آماری بین کلن های مورد بررسی در رابطه با رویش حجمی اختلاف معنی دار وجود داشته است.بررسی رویش جاری حجمی کلنها طی دوره اجرای طرح نشان می دهد که حداکثر رویش در این کلنها در سالهای 1376 و 1377 صورت گرفته است به طوری که در کلنهای مختلف از 30.41 تا 42.88 در صد از کل رویش ده ساله، طی این دو سال صورت گرفته است.از نظر آلودگی کلنها به آفات، حساسترین آنهاPopulus ciliata  و Populus simonii و مقاومترین آنها ارقام گروه  Populus alba از جمله Populus alba 44.9 و Populus alba 58.57 بوده اند.

در پی بروز نوعی خشکیدگی در تعدادی از درختان سوزنی برگ پارک جنگلی چشمه ابوالمهدی که به عنوان زوال تدریجی یاDieback  موسوم است، تحقیقی طی سالهای 1379 تا 1381 در زمینه کشف علل این مشکل انجام گردید. در این زمینه پدیه هایی همچون آفات و بیماریها، خاکشناسی، آب و هوایی، اکولوژی و نحوه اداره پارک جنگلی مذکور مورد توجه و بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که علت خشکیدگی درختان زربین، سرو شیراز و کاجالدار در این پارک جنگلی در اثر محدودیت فضای توسعه ریشه در گلدانهای پلاستیکی که در اثر بی توجهی هنگام کاشت نهالها از اطراف ریشه حذف نشده بودند. درختان سدر لبنان نیز احتمالا در اثر ناسازگاری با شرایط محیطی، به خصوص میزان بارندگی و نحوه توزیع آن در طول سال و نیز طولانی بودن فصل خشک دچار خشکیدگی شده اند. بروز خشکسالی های ایجاد شده طی سالهای 1376 تا 1379 (ه.ش) نیز عامل تشدید کننده بروز ضعفهای فیزیولوژیکی در این پارک است. آفات مشاهده شده برروی درختان سوزنیبرگ این پارک اغلب به عنوان عوامل ثانویه بر روی درختان عمل مین مودند، بنابراین تاثیری در خشکیدگی درختان مذکور نداشتند. همچنین شرایط خاک منطقه به رغم کمبود مواد آلی خاک و سایر محدودیتهای عمومی مناطق خشک و نیمه خشک، از نظر رویش جنگلی و مرتعی محدودیتی نشان ندادند. آبیاری درختان در طول فصل خشک میتواند از بروز بسیاری از ضعفهای فیزیولوژیکی جلوگیری کند. انجام طرحهای تحقیقاتی برای انتخاب درختان سازگار و یا استفاده از درختان بومی در جنگلکاریها میتواند از بروز بسیاری از مشکلات ناشی از عدم سازگاری درختان غیر بومی ممانعت کند. آتش سوزی در بخشهایی از این پارک جنگلی ایجاد خسارت نموده است.

هدف از اجرای طرحهای سازگاری درختان غیر بومی، تعیین نتایج ارزشمند معرفی گونه های غیر بومی مناسب جهت استفاده در برنامه های جنگلکاری است. این تحقیق در جنگلهای مرطوب پایین بند نکا (کوهسار کنده) و در قالب بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار و 8 تیمار از گونه های مختلف سوزنیبرگ شامل، کاج تدا (Pinus taeda)، کاج رادیاتا (Pinus radiata)، کاج بروسیا (Pinus brutia)، کاج سیاه ( Pinus nigra var. austriaca)، کاج دریایی (Pinus pinaster)، کاج کاشفی (Pinus longifolia)، کریپتومریا (Cryptomeria japonica) و گونه سدر هیمالیا (Cedrus deodara) از سال 1371 مورد مطالعه قرار گرفت. میانگین درصد زنده مانی، میانگین ارتفاع، میانگین قطر یقه، میانگین قطر برابر سینه و میانگین درصد طبقات کیفی (خوب، مناسب، ضعیف و نامناسب) پس از اندازه گیری های سالیانه در هر یک از کرتهای آزمایشی به عنوان متغیر تعیین گردید و پس از پایان سال دهم مورد آزمون آماری قرار گرفت همچنین با حفر و تشریح پروفیل در سطح عرصه، ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک مورد مطالعه قرار گرفت و ویژگی های اقلیمی آن نیز بر اساس آمار آب و هوایی ده ساله ایستگاه هواشناسی چلمردی واقع در 3 کیلومتری محل اجرای طرح (78-1369) تعیین گردید.بررسی نتایج صفات کمی و کیفی تیمارهای مختلف سوزنی برگ نشان داد که پس از پایان مدت ده سال از اجرای طرح تحقیقاتی اختلاف معنی داری میان تیمارهای مختلف از لحاظ هر یک از صفات کمی و کیفی فوق در سطح یک درصد وجود دارد.لازم به ذکر است که با توجه به تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از صفات کمی و کیفی (میانگین درصد زنده مانی، میانگین ارتفاع، میانگین قطر یقه، میانگین قطر برابر سینه، میانگین درصد طبقات کیفی) و مشاهدات زمینی میتوان گفت که تا این مرحله گونه Pinus taeda (با مبدا پیلمبرا، مبدا اصلی بذر آمریکا) از بهترین وضعیت برخوردار بوده و پس از آن گونه های Pinus radiata (با مبداء نوشهر، مبدا اصلی بذر آمریکا) و Pinus brutia (با مبدا پاسند، مبدا اصلی بذر ترکیه) نتیجه قابل قبولی را ارایه کرده اند.

گونه راش Fagus orientalis Lipsky یکی از فراوانترین و از نظر اقتصادی مهمترین درختان شمال ایران است. گوناگونی ژنتیکی راش در 14 توده جنگلی در طول گستره پراکنش این گونه در منطقه هیرکانی به وسیله مطالعات آنزیمی، cpDNA و مورفولوژیکی بررسی گردید.پلی مورفیسم DNA کلروپلاستی در همان جمعیتهای راش ایران توسط آزمون PCR-RFLP بررسی گردید. دو منطقه ژنی  OA :cpDNAو DT تکثیر و به وسیله آندونوکلئازهای محدود کننده HaeIII و HinfI هضم شدند و قطعات حاصل توسط الکتروفورز ژل پلی آکریل آمید جداسازی گردیدند. برای شناسایی هاپلوتایپ های ایرانی، نیمرخ هضم شده دو منطقه DT و OA به طور همزمان با قطعات ناشی از هضم DNA شاهد هاپلوتایپ از قبل شناخته شده مقایسه گردید. قطعات محدود کننده منطقه DT هیچ پلی مورفیسمی در میان افراد جمعیتهای مورد مطالعه نشان ندادند. در حالی که در میان افراد درون جمعیتهای مورد مطالعه منطقه اسالم و جمعیت نکا - 1400، شاهد وجود پلی مورفیسم در قطعات محدود کننده منطقه OA بودیم. در مجموع سه هاپلوتایپ کلروپلاستی متفاوت شماره گذاری شدند. توزیع هاپلوتایپ های cpDNA نشان دهنده ساختار جغرافیایی در تمایز ژنتیکی با 68.7%=Gst و 70.3%=Nst بود.

این مقاله مربوط به مرحله اول اجرای طرح ملی (آزمایش جنگلکاری با درختان و درختچه های چند منظوره در مناطق مختلف ایران) میباشد که در ایستگاه ریخلان مریوان به اجرا درآمد و طی آن ژنوتیپهای مختلف گونه گردو جمع آوری شده از سطح استان از لحاظ درصد زنده مانی، رشد ارتفاعی و رشد قطری مورد بررسی قرار گرفتند. در این تحقیق در مجموع 29 ژنوتیپ گردو از باغهای استان و نیز شهرستان پاوه در استان کرمانشاه انتخاب شد و بر روی هر کدام از پایه ها پلاک محتوی رمز و علامت مخصوص نصب شد. پس از جمع آوری بذر به میزان لازم از این پایه ها، در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار در خزانه کاشت شدند و به مدت سه سال مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان میدهد که این ژنوتیپها از لحاظ زنده مانی، ارتفاع و قطر یقه دارای اختلاف معنی داری میباشند. از میان ژنوتیپهای مورد بررسی، ژنوتیپ 19 - J با میانگین زنده مانی 50.75  درصد، ژنوتیپهای 10 – J و 19 – J با میانگین ارتفاع به ترتیب برابر 35.52 و 34.87  سانتیمتر و ژنوتیپهای 14 – J، 19 – J، 4 – J و 10 – J با میانگین قطر یقه به ترتیب برابر 6.52 ، 6.47 ، 6.3  و 6.2 میلیمتر از نظر سه صفت کمی مورد بررسی، موفق تر بوده اند. با توجه به نتایج حاصل از اجرای روش تجزیه و تحلیل خوشهای، روی هم رفته ژنوتیپهای به ترتیب 19 – J و 10 – J و 14 – J از نظر سه متغیر کمی نهالهای گردو موفق تر بوده اند.