تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1385 | دوره:14 | شماره:4 (پیاپی 26) |تعداد مقالات:10

به منظور انتخاب و معرفی کلن های برتر صنوبر (پوپولتوم مقایسه ای) آزمایشی با 10 کلن صنوبر از گونه های Populus nigra که در خزانه سلکسیون برتری خود را نشان داده بودند در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار با فواصل کاشت 3×3 متر در دو ایستگاه تحقیقاتی مهرگان و اسلام آباد غرب انجام گرفت. در طول دوره آزمایش مبارزه با علف های هرز به صورت دستی و آبیاری نرمال به روش جوی پشته انجام پذیرفت. در پایان هر فصل رویشی صفات قطر برابر سینه (در ارتفاع 1.30 متر) و ارتفاع درختان اندازه گیری گردیدند. در سال آخر آزمایش علاوه بر دو صفت یادشده قطر یقه، قطر میانه، قطر انتهای تنه و وزن درختان هر یک از کلنها پس از قطع اندازه گیری شد. تجزیه واریانس ساده برای ارتفاع، قطر و میزان حجم در هکتار درختان، تجزیه واریانس مرکب برای ارتفاع، قطر، حجم در هکتار و میزان رویش جاری سالیانه انجام پذیرفت و کلنها بر اساس میانگین های محاسبه شده گروه بندی گردیدند. این آزمایش نشان می دهد که از میان کلن های کاشته شده در دو ایستگاه تحقیقاتی مهرگان و اسلام آباد غرب با توجه به میزان ارتفاع، قطر برابر سینه، رویش جاری ارتفاعی، رویش جاری قطری و حجم در هکتار کلن های Populus nigra 56.32, Populus nigra mehregan, Populus nigra betulifolia, Populus nigra 56.75, Populus nigra 62.154 و Populus nigra 56.52 برترند که برای کشت انبوه در استان معرفی می گردند. میانگین قطر این کلنها بین 20.7 تا 21.9 سانتیمتر، میانگین ارتفاع بین 15.2 تا 16.9 متر و میانگین تولید حجمی آنها بین 27.9 تا 39.2 مترمکعب در هکتار و در سال محاسبه گردید.

این تحقیق به منظور بررسی نقش مطالعات آنزیمی جهت انجام بررسی های اکولوژیکی و فیزیوژنتیکی در برنامه ریزی مدیریت و احیا توده های بارانک، در محدوده جنگلی شرکت سهامی بهره برداری چوب فریم، در دو رویشگاه سنگده (ارتفاع 1800-1700 متر از سطح دریا) و اشک (ارتفاع 2350-2200 متر از سطح دریا) صورت گرفته است. ابتدا پایه های بارانک موجود در دو منطقه شناسایی شده و در دو گروه با مورفولوژی مناسب و با مورفولوژی نامناسب دسته بندی گردیدند. نمونه برداری، همزمان از سرشاخه های یکساله پایه ها در فصل زمستان، از 40 پایه درخت بارانک در دو رویشگاه انجام شد. علاوه بر این از کلیه پایه ها بذرگیری کرده و به منظور تهیه نهال، بذرها در گلدان های مخصوص، در شرایط نهالستان کشت گردیدند. نمونه برداری از اندام های مختلف بارانک نیز در فصل تابستان صورت گرفت. بلافاصله پس از نمونه برداری، از آنها عصاره گیری کرده و آنزیم پراکسیداز آنها از نظر کمی و کیفی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل از مطالعات کمی و کیفی آنزیم پراکسیداز، حاکی از وجود یک اکوتیپ در کل منطقه می باشد، که در آن سه طبقه جدا گردید. مقایسه الگوی ایزوآنزیمی برگ و شاخه نهال ها، حاکی از وجود ایزوآنزیم های شاخص در نمونه های برگ و شاخه است. این ایزوآنزیم ها نشان دهنده سازگاری پایه های مورد نظر به شرایط اکولوژیکی منطقه می باشد. مقایسه الگوی آنزیمی اندام های مختلف نشان داد که الگوی کیفی و فعالیت کمی آنزیم پراکسیداز در اندام های مختلف، در فصل برداشت ثابت، یکسان نمی باشد. با توجه به طبیعی بودن زیربنای اکوسیستم مناطق، تنوع ژنتیکی پایه های مطالعاتی محدود بوده و این موضوع خطر انقراض گونه بارانک را هشدار می دهد.

چرای مفرط دام، قاچاق چوب، آتش سوزی، برداشت بی رویه از عوامل تخریب و تغییر مرزهای جنگل به ویژه در قسمت فوقانی آن است. کاشت گونه های غیربومی از جمله لاریکس که با اراضی جنگلی ارتفاعی سازگار می باشد به دلیل عدم چرای آن توسط دام و همچنین مصونیت آن به علت داشتن اثرات روانی بر ساکنان جنگل به دلیل ناشناخته بودنش کمک شایانی در اعاده پوشش جنگلی در اراضی تخریب شده ارتفاعی می کند. از آن جایی که بذر مورد نیاز برای تولید نهال در داخل کشور وجود ندارد و خرید آن مستلزم هزینه زیادی می باشد، در بخش اجرا برای توسعه جنگل در ارتفاعات، سازمان جنگل ها و مراتع کشور در زمینه تامین بذر این درخت با چالش ها و تنگناهای زیادی مواجه می باشد، به طوری که استفاده از روش هایی که مدت زمان دستیابی به بذر مورد نیاز را در داخل کاهش دهد، الزامی است. درختان پیوند شده نسبت به درختان غیرپیوندی در مدت زمان کوتاه تری به بذر می روند. احداث باغ های بذر پیوندی با توجه به مدیریت متمرکز امکان دستیابی به بذر فراوان و ارزان قیمت را فراهم می آورد. بنابراین بررسی چگونگی حصول موفقیت در پیوند لاریکس با توجه به دو عامل تاریخ مناسب پیوند و قطر پیوندک در این تحقیق مد نظر قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل تاریخ پیوند و قطر پیوندک در سطح احتمال 1% و اثر متقابل تاریخ پیوند در قطر پیوندک در سطح احتمال 5% معنی دار می باشند. بنابراین بهترین تاریخ پیوند (اسفند ماه)، بر اساس فعالیت رویشی پایه و پیوندک، زمانی است که جوانه های پایه شروع به تورم نموده و جوانه های پیوندک در خواب هستند و بهترین قطر پیوندک بیش از 2 میلیمتر توصیه می شود. نتایج این بررسی می تواند مورد استفاده کارشناسان بخش اجرا به ویژه برای احداث باغ بذر قرار گیرد.

بیشتر مشکلات شوری در گیاهان عالی در اثر ازدیاد کلرید سدیم ایجاد می شود که در خاک های نواحی خشک، ساحلی و منابع آب آنها گسترش یافته است. در این تحقیق چهارگونه اکالیپتوس شامل E.kingsmillii, E.microtheca, Eucalyptus camaldulensis و E.tetragona انتخاب گردید. به منظور بررسی تحمل شوری پنج تیمار نمک طعام (NaCl) شامل غلظت های صفر (شاهد)، 50، 100، 150 و 200 میلی مولار در سه تکرار در قالب طرح فاکتوریل بر پایه کاملا تصادفی انجام گرفت. نمونه برداری از برگ های انتهایی تیمارهای مختلف انجام شد و غلظت رنگیزه های گیاهی شامل کلروفیل کل، کلروفیل a و b، کاروتن، قند، پرولین و مولفه های رشد از جمله بیوماس، سطح برگ، میزان درصد رطوبت نسبی برگ (RWC)، میزان کمبود آب نسبت به حالت اشباع (WSD)، موجودی هر واحد سطح برگ (LWCA) و سطح ویژه برگی (SLA) و صفات ظاهری از جمله صفات پژمردگی، خشکیدگی و ریزش برگ ها اندازه گیری شد. افزایش تنش شوری به افزایش میزان پرولین، قندهای محلول و نیز افزایش پژمردگی، ریزش و خشکیدگی برگ ها و کاهش رنگیزه های گیاهی و مولفه های رشد در هر چهار گونه منجر گردید. در میان گونه های مورد بررسی بیشترین تحمل به شوری مربوط به E.microtheca می باشد که از نظر میزان پرولین، قندهای محلول، رنگیزه های گیاهی، WSD, LWCA, SLA بیشترین شاخص ها و از نظر صفات پژمردگی، ریزش و خشکیدگی برگ ها کمترین مقادیر را به خود اختصاص داد.

در این مطالعه تنوع گونه ای جوامع جنگلی Carpino- Fagetum orientalis, Fagetum orientalis و Querco-Carpinetum betulii در بخش های نمخانه و گرازبن از جنگل آموزشی و پژوهشی خیرودکنار نوشهر مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفت. برداشت فلورستیکی با استفاده از جدول اقتباس شده از جدول براون- بلانکه در 69 قطعه نمونه (رولوه) که در جهات جغرافیایی مختلف جوامع جنگلی مذکور انتخاب شده بودند انجام شد که در جوامع Carpino- Fagetum orientalis, Fagetum orientalis و Querco-Carpinetum betulii به ترتیب 21، 18 و 30 رولوه مورد بررسی قرار گرفت. مساحت قطعات نمونه بر اساس روش حداقل سطح، 400 متر مربع در نظر گرفته شد. شاخص های غنای گونه ای، تنوع گونه ای و یکنواختی شانون و شاخص تنوع گونه ای سیمپسون برای ارزیابی تنوع گونه ای جوامع جنگلی مختلف بکار گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها میانگین شاخص های تنوع گونه ای مختلف در هر جامعه محاسبه و برای آزمون معنی دار بودن اختلاف بین میانگین شاخص ها در جوامع مختلف از آزمون آماری توکی استفاده شد. نتایج نشان داد که بیشترین میزان شاخص های غنا، تنوع و یکنواختی مربوط به جامعه Querco-Carpinetum betulii و کمترین مقدار مربوط به جامعه Fagetum orientalis است و جامعه Carpino- Fagetum orientalis دارای شرایط حد واسط می باشد. اختلاف بین میانگین شاخص های مختلف بین جامعه Fagetum orientalis و جوامع Carpino- Fagetum orientalis و Querco-Carpinetum betulii در سطح 5% معنی دار بوده ولی اختلاف معنی داری بین میانگین شاخص های مختلف بین دو جامعه Carpino- Fagetum orientalis و Querco-Carpinetum betulii مشاهده نشد.

به منظور بررسی میزان موفقیت جنگلکاری با گونه های پهن برگ در شهر اراک، منطقه ای به صورت نوار جنگلی و به مساحت 160 هکتار شامل دو گونه زبان گنجشک و اقاقیا انتخاب شد. با جنگل گردشی در منطقه برای هر گونه 3 تیمار شامل: منطقه با دخالت مطلوب و منظم مجری و تاثیرات اجتماعی زیاد، منطقه با دخالت متوسط و نامنظم مجری و تاثیرات اجتماعی متوسط و منطقه با دخالت کم و بدون برنامه مجری و تاثیرات اجتماعی کم مد نظر قرار گرفت. برای آماربرداری (با توجه به ساختار نواری منطقه) از روش پلات گذاری در امتداد ترانسکت استفاه شد. در نهایت 148 قطعه نمونه با فاصله 200 متر و به مساحت 200 مترمربع اندازه گیری شد. برای ارزیابی میزان موفقیت جنگلکاری، در قطعات نمونه مشخصه های کمی و کیفی برداشت شد. برای تجزیه و تحلیل داده های کمی از آزمون های t و توکی (Tukey) و همچنین در مطالعات کیفی از آزمون های ناپارامتریک K نمونه مستقل (آزمون های کروسکال والیس و کای اسکور) استفاده گردید. به منظور بررسی شرایط خاک منطقه، تعداد 7 پروفیل حفر و از هر پروفیل دو نمونه خاک (از اعماق 30-0 و 60-30 سانتیمتری) برای تعیین مشخصه های فیزیکی و شیمیایی خاک برداشت شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که هر چه از سمت مناطق با دخالت کم و بدون برنامه به سمت مناطق با دخالت زیاد و منظم پیش می رویم بافت خاک مطلوب تر و حاصلخیزی خاک افزایش می یابد. همچنین در مناطقی که گونه زبان گنجشک کاشته شده حاصلخیزی خاک در مقایسه با مناطق کاشته شده با گونه اقاقیا کمتر می باشد. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق از لحاظ مجموع مشخصه های کمی و شاخص های استقرار جنگلکاری، گونه اقاقیا بر زبان گنجشک برتری دارد، ولی از لحاظ مشخصه های کیفی و نیز مسایل زیبایی شناختی و دید بصری، گونه زبان گنجشک در مجموع دارای مزیت بیشتری است. بنابراین به منظور توسعه فضای سبز و جنگلکاری با گونه های پهن برگ در شهر اراک، در مواردی که هدف طراحی منظر و مسایل زیبایی شناختی شهری می باشد، پیشنهاد می گردد تا از گونه زبان گنجشک استفاده شود، ولی در حالاتی که استقرار جنگلکاری و بهبود مشخصه های کمی مدنظر است، گونه اقاقیا می تواند انتخاب مناسبی باشد.

جنگل های زاگرس در حفاظت از آب و خاک منطقه غرب کشور تاثیر به سزایی دارند. به دلیل اهمیت این جنگل ها تهیه و تنظیم یک برنامه منسجم و کامل مدیریتی ضروری به نظر می رسد. اطلاعات کمی و کیفی مورد نیاز برای این منظور را می توان از طریق آماربرداری تامین نمود. پوشش گیاهی این جنگل ها قادر به تولید چوب صنعتی نمی باشد. بنابراین حجم سرپا عامل مناسبی برای بررسی و اندازه گیری نیست. بنابراین مشخصه تاج پوشش در هکتار به عنوان شاخصی مناسب برای بررسی و کنترل در این جنگل ها انتخاب شده است. در این تحقیق سعی شده تا مساحت و شکل مناسب قطعه نمونه برای اندازه گیری تاج پوشش پیشنهاد شود. برای این منظور، در استان کهگیلویه و بویراحمد در نزدیکی شهرستان یاسوج در جنگل های سروک یک قطعه به مساحت 2 هکتار آماربرداری صددرصد شد. قطرهای بزرگ و کوچک تاج هر درخت و موقعیت مکانی هر کدام بر روی زمین برداشت گردید. سپس با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، یک نقشه جنگل بر پایه این اطلاعات با مساحت 30 هکتار شبیه سازی شد. 30 قطعه نمونه با ابعاد 5 تا 25 آر و به سه شکل مربع، مستطیل و دایره به صورت منظم تصادفی با شبکه 100×100 متر در جنگل شبیه سازی شده انتخاب گردید. سپس انحراف از معیار درصد تاج پوشش هر یک از مساحت ها برای هر شکل محاسبه شد. آزمون آماری F نتایج حاصل از منحنی های مساحت قطعه نمونه و انحراف از معیار درصد تاج پوشش نشان دادند که حداقل مساحت قطعه نمونه برای مطالعه تاج پوشش در شکل های مربع، دایره و مستطیل 8 آر است. آنگاه با مقایسه نسبت محیط به مساحت هر یک از این شکلها، شکل دایره با مساحت 8 آر برای منطقه مورد بررسی به عنوان گزینه مناسب انتخاب گردید.

به منظور بررسی اکولوژیکی دره ارغوان در شمال شهرستان ایلام و شناسایی رویشگاه های موجود، محدوده آن در روی نقشه توپوگرافی تعیین و به صورت تصادفی 57 قطعه نمونه 400 مترمربعی پیاده شد. پوشش گیاهی (شامل گونه های درختی، درختچه ای، بوته ای و علفی)، خاک و عوامل فیزیوگرافی منطقه برداشت شد. با استفاده از روش های آماری چند متغیره در منطقه مورد مطالعه چهار رویشگاه شناسایی شدند. بر اساس این نتایج رویشگاه بادام (Amygdaus scoparia) با ارتفاع از سطح دریا همبستگی مثبت داشت و تنوع کمتری از گونه های گیاهی را دارا بود، در حالی که رویشگاه آلبالو (Cerasus microcarpa) با مواد آلی خاک همبستگی مثبت و با ارتفاع از سطح دریا همبستگی منفی داشته و تنوع و غنای گونه ای بالایی را داشت. رویشگاه انجیر (Ficus carica) در مناطق صخره ای تشکیل شده، در حالی که رویشگاه بلوط ایرانی (Quercus brantii) در نقطه مقابل این رویشگاه و روی خاک هایی با وزن مخصوص و رس بیشتر تشکیل می شود. نتایج این تحقیق نشان داد که مهمترین عوامل محیطی تاثیرگذار بر پوشش منطقه ارتفاع از سطح دریا، درصد پوشش سنگ، بافت و مواد آلی خاک می باشند.