تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1385 | دوره:14 | شماره:1 (پیاپی 23) |تعداد مقالات:10

شناسایی، حفاظت و استفاده از منابع ژنتیکی به عنوان یکی از ارزشمندترین ثروت های ملی هر کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. درخت گردوی ایرانی (Persian Walnut (Juglans regia L.)) نیز به دلیل ارزشهای چندگانه (خوراکی، چوب، حفاظتی، ژنتیکی و دارویی) خود یکی از منابع بسیار ارزشمند ژنتیکی ایران به شمار می آید. به همین منظور 32 صفت مورفولوژیکی برگ گونه گردوی ایرانی بر روی 243 پایه از 9 جمعیت (شامل 4 جمعیت خودرو و 5 جمعیت دست کاشت با تکرار نمونه برداری در دو سال پیاپی برای جمعیت های خودرو) تحقیق شد. اثر سال بر روی صفات بررسی گردید. اثر تعداد برگچه بر روی تغییر ارزش صفت درون هر ژنوتیپ نیز ارزیابی شد. با تجزیه واریانس صفات مورد بررسی، F ژنوتیپ در مورد تمامی صفات کمی در سطح 0.001 معنی دار شد و این نشانگر اختلاف بسیار معنی دار و تنوع مناسب صفات بررسی شده بین ژنوتیپهای مورد مطالعه است. با تصحیح ضریب تنوع (Coefficient of Variance) (C.V.) هر صفت (با کسر ضریب تغییرپذیری درون ژنوتیپ (Coefficient of Variance in Genotype (C.V.G.) تصحیح شده بر اساس گروه های برگچه ای (5، 7، 9 و 11 برگچه ای) از ضریب تنوع اولیه)، ضریب تنوع صفات بسیار واقعی تری بدست آمد. به منظور تعیین کم تغییر پذیرترین صفات، بر پایه ضریب تغییرات این صفات درون ژنوتیپ ها (C.V.G.) با اعمال تصحیحات لازم در زمینه گروههای برگچه هر ژنوتیپ (در 243 تکرار- تعداد پایه های بررسی شده) مقایسه میانگینی بر اساس شیوه دانکن صورت گرفت. ضرایب همبستگی ساده میان صفات به تفکیک جوامع برگچه ای (5، 7 و 9 برگچه ای) مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت با تجزیه و تحلیل خوشه ای (با شیوه (Unweighted Paired Group Method using Arithmetic averages) (UPGMA تمامی 243 پایه بررسی شده بر اساس تمامی 32 صفت مورد بررسی، 19 خوشه بدست آمد که هفت خوشه آن تک عضوی و چهار خوشه آن دو یا سه عضوی بودند. از مجموع بررسیهای صورت گرفته بر روی صفات برگی جمعیت های درخت گردو در ایران، مهمترین صفات تمایز دهنده قابل اعتماد مورفولوژیکی برگ گردوی ایران عبارت بودند از: طول بزرگترین برگچه، طول دمبرگ، شکل حاشیه برگچه، آرک تانژانت نسبت میانگین طول برگچه به میانگین عرض برگچه و آرک تانژانت نسبت نصف عرض برگ به طول دمبرگ.

شوری عامل محدود کننده تولید محصولات کشاورزی و منابع طبیعی در دنیا می باشد. رشد و تولید محصول در خاکهای شور یا خاکهایی که با آب شور آبیاری می شوند به صورت مشخص کاهش می یابد، از آنجایی که بیشتر خاکها را در مناطق خشک و نیمه خشک خاکهای شور و قلیا تشکیل می دهند و پده یکی از گیاهان سازگار در این مناطق است، تعیین درجه مقاومت به شوری آن دارای اهمیت می باشد که حداقل در ایران به صورت دقیق حد تحمل به شوری این گیاه مشخص نشده است. به همین منظور در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار و در شرایط گلخانه قلمه های پده تحت تاثیر ترکیبی از غلظت های مختلف نمک در محیط آبکشت قرار گرفتند. تیمارهای شوری با افزایش مقادیر مختلف از نمکهای کلرور سدیم و کلرور کلسیم به نسبت 4:5 در محلول غذایی محیط ریشه به میزان (0.27، 0.54، 0.81، و 1.08 درصد) که برابر با 1.3، 6.1، 10.5، 13.5 و 18 دسی زیمنس بر متر است اعمال گردید. زنده مانی قلمه های پده، وضع ظاهری برگها و شاخص های رشد، شامل تعداد برگ، سطح برگ، ارتفاع، وزن خشک (برگ، ساقه و ریشه) همچنین درصد عناصر سدیم، کلر، کلسیم، منیزیم، پتاسیم و ازت در برگ، ساقه و ریشه و در تیمارهای متفاوت شوری اندازه گیری گردید. نتایج آزمایش نشان داد که وزن خشک برگها و وزن خشک ساقه تا 6 دسی زیمنس بر متر تحت تاثیر شوری قرار نگرفت و با افزایش غلظت نمکها در محیط ریشه، کاهش معنی دار داشتند. تعداد برگ نیز تحت تاثیر شوری کاهش معنی دار داشت، در حالی که وزن خشک ریشه و ارتفاع نهالها تغییری نداشتند. با افزایش غلظت نمکها در محیط ریشه، درصد ازت و پتاسیم برگها و درصد سدیم، پتاسیم، منیزیم و کلر شاخه ها افزایش یافت. در ریشه با جز کلر که با افزایش شوری افزایش داشت بقیه عناصر تحت تاثیر شوری قرار نگرفتند.

با بررسی خصوصیات اکولوژیکی حاکم بر جنگلهای طبیعی تاغ و مقایسه آنها را جنگلهای دست کاشت در 4 منطقه و 16 رویشگاه، عواملی شامل اقلیم، خاک، پوشش گیاهی، آفات و امراض، عوامل بیولوژیکی موجود در خاک از جمله قارچهای میکوریزی همزیست ارزیابی شده است. نتایج حاصل نشان داد که در بسیاری از موارد، شرایط اکولوژیکی حاکم بر تاغزارهای طبیعی نامساعدتر از عرصه های جنگلکاری شده است، ولی رشد و کهنسالی درختان در تاغزارهای طبیعی از عوامل موثر و مثبتی حکایت دارد که در تاغزارهای دست کاشت کمبود آنها مشهود است. تناسب طبیعی تراکم در نقاط مختلف بر اساس توانهای بالقوه موجود، رویش گیاه در گستره وسیعی از بافت و شوری خاک، ناچیز بودن آلودگی درختان به آفات و امراض، تنوع پوشش گیاهی همراه، فراوانی و تنوع گونه های قارچهای میکوریزی همزیست از شاخصهای مهم تاغزارهای طبیعی در مقایسه با تاغزارهای دست کاشت است.

اهداف اجرای این تحقیق در درجه اول حفظ و نگهداری آب و خاک، جلوگیری از سیلابهای مخرب، احیای رویشگاها، ایجاد علاقه و وابستگی برای افراد جنگل نشین و روستاییان ساکن در منطقه از طریق بهره برداری میوه و فروش محصولات جانبی آن می باشد. آزمایش مورد نظر در قالب طرح آماری کرتهای خرد شده (Split plots) و سه تکرار اجرا شده است. تیمارهای اصلی شامل سه مبدا بذر گردو و تیمارهای فرعی شامل سه روش حفظ آب و خاک متشکل از شاهد، بانکت هلالی و مالچ ریزی با کاه و کلش گندم می باشد. در نهایت مناسبترین مبدا گردو و روش حفظ و نگهداری نزولات آسمانی به عنوان الگو جهت اجرا در شرایط اقلیمی محل آزمایش و سایر مناطق مشابه، توصیه می گردد. نتایج بدست آمده پس از پنج سال اجرای آزمایش نشان می دهد که نهالهای تحت تیمار فرعی مالچ نسبت به دو تیمار دیگر از نظر رشد و درصد زنده مانی، برتری چشمگیری داشته اند، اما میان مبداهای گردو اختلاف معنی داری مشاهده نشد.

در این مطالعه که در جنگل خیرودکنار نوشهر انجام شد، با استفاده از داده های حاصل از آماربرداری در طی سالهای 1359 تا 1382 تغییرات مشخصه های کمی در دو جامعه راشستان و راش- ممرزستان مقایسه گردید. آماربردرای با روش تصادفی سیستماتیک و با شبکه ثابت به ابعاد 200x200 متر با قطعه نمونه 10 آری در سطح 250 هکتار (هر جامعه با 125 هکتار سطح) انجام گرفت.نتایج نشان می دهد که در جامعه راشستان در طی دوره های مختلف، تغییرات معنی دار به لحاظ مشخصه های کمی حاصل نشد، در حالی که در جامعه راش- ممرزستان این تغییرات معنی دار می باشد. بنابراین می توان اذعان نمود که حذف برخی گونه ها به خصوص ممرز در هنگام نشانه گذاری با هدف ایجاد تیپ خالص راش می تواند عامل کاهش عوامل کمی نسبت به سال 1359 باشد. در جامعه راشستان تمرکز حجم در طبقات قطری میانی تا قطور بوده که باعث شده نمودار پراکنش موجودی حجمی به صورت تقریبا زنگوله ای گردد و تصویری از یک جنگل میانسال را به نمایش گذارد. در جامعه راش- ممرزستان منحنی پراکنش حجم در هکتار از حالت نرمال فاصله داشته و چوله به چپ می باشد که این مورد نشان دهنده تمرکز حجم در طبقات قطری بالا و مسن بودن توده است.

به منظور معرفی بهترین گونه کاج از لحاظ رشد و تولید چوب در اراضی ساحلی شرق دریای مازندران، این طرح (کشت پیشاهنگ) در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تیمار شامل کاج بادامی (P.pinea)، کاج بروسیا (P.brutia) و کاشفی (P.longifolia) و در سه تکرار در سال 1376 در پایگاه تحقیقاتی زاغمرز به اجرا درآمد. در هر واحد آزمایشی 121 اصله نهال به فاصله 3x3 متر کشت گردید. هر سال در پایان فصل رویشی، رشد کمی و کیفی گونه ها شامل زنده مانی، قطر یقه، ارتفاع و کیفیت نهالها آماربرداری و ثبت شد. در پایان سال پنجم داده ها در محیط SPSS و SAS با آزمون ANOVA و دانکن تجزیه و تحلیل شدند. نتایج حاصل نشان می دهد که میان تیمارها از لحاظ زنده مانی، قطر و رویش قطری اختلاف معنی داری وجود نداشته، ولی از لحاظ ارتفاع، رویش ارتفاعی و کیفیت اختلاف معنی داری وجود دارد. بیشترین و کمترین ارتفاع به ترتیب به کاج بروسیا و کاج کاشفی تعلق داشته است. در این مرحله از آزمایش می توان کاج بروسیا را با 159.1 سانتیمتر ارتفاع و 25.9 میلیمتر رویش ارتفاعی به عنوان موفق ترین گونه معرفی کرد.

این تحقیق در سه منطقه جنگلی فلارد لردگان، سرخون اردل و چری بازفت استان چهارمحال و بختیاری که بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.) گونه غالب جنگلهای آن است صورت پذیرفت. در ابتدا تیپ های جنگلی که بلوط عنصر اصلی آن بود مطالعه شد. سپس سه منطقه شمال غرب، غرب و جنوب غرب که گسترشگاه اصلی بلوط ایرانی در استان (مناطق ذکر شده) می باشند، انتخاب و در هر منطقه 12 قطعه نمونه 10 آری در فرمهای مختلف زمین (یال، دامنه و دره) و جهتهای جغرافیایی اصلی (شمالی، جنوبی، شرقی و غربی) انتخاب شدند. در مجموع 36 قطعه نمونه پیاده شد و خصوصیات رویشگاهی منطقه، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و مشخصات کمی و کیفی درختان در هر قطعه نمونه مطالعه شدند.نتایج نشان دادند که بلوط ایرانی گونه های نورپسند است که بیشترین حضور را در جهت جغرافیایی جنوب غربی با ارتفاع 1800 تا 2000 متر بالاتر از سطح دریا نشان می دهد. pH خاک مناطق مطالعه شده بین 7.72 در سطح تا 7.85 در عمق نوسان داشته و میزان ازت کل و ماده آلی نسبتا خوب و شوری خاک ناچیز است. بیشتر درختان بلوط مورد بررسی شاخه زاد بوده (بین 78.6 تا 84.2 درصد) که به طور متوسط هر پایه 4 تا 5 جست تولید می کند. این موضوع دخالت شدید انسان را در منطقه نشان می دهد. قطر برابر سینه و ارتفاع درختان بلوط به ترتیب بین 13.8 و 19.0 سانتیمتر و بین 4.3 و 5.2 متر در فرمهای مختلف زمین نوسان می کند.

در بخش های شمالی و غربی استان فارس کاشت سنتی گونه ها و ارقام مختلف صنوبر از قرن ها قبل متداول بوده است. این صنوبرها اغلب به صورت بادشکن کشت و به عنوان چوب ساختمانی به مصرف می رسیده است. وسعت صنوبر کاریهای استان در حدود 1500 هکتار می باشد که این میزان با توجه به احداث کارخانه های مختلف وابسته به صنایع چوب بسیار ناچیز بوده و همین امر لزوم اجرای طرحهای دقیق در زمینه شناسایی کلن های سریع الرشد و زود بازده و مرغوب صنوبر را آشکار می سازد.در این راستا طرح جمع آوری ارقام بومی و غیر بومی صنوبر و بررسی آنها در خزانه سلکسیون با هدف بررسی ارقام صنوبر و انتخاب کلن های موفق از نظر رشد و سازگاری و مقاومت به آفات و بیماریها با استفاده از گونه های خارجی P. trichocarpa, Populus. Ciliata، یک کلن P. deltoids، 9 کلن P. euramericana، 7 کلن P. alba و 42 کلن صنوبر غیر بومی و بومی استان فارس از سال 69 به مدت 3 سال اجرا شد. داده های بدست آمده توسط نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شده در نتیجه تعدادی از کلن های تبریزی بومی و غیر بومی از جمله P.n.63.135, P.n.56.21, P.n.42.54, P.n.69.13, P.n.69.10, P.n.69.14 و اورآمریکن شامل P.e.costanzo, P.e.561.41, P.e.154, P.e.triplo و گونه خارجی P.trichocarpa به عنوان گونه های سازگار با شرایط منطقه در خزانه تعیین و معرفی گردیدند.