تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1384 | دوره:13 | شماره:4 (پیاپی 22) |تعداد مقالات:7

میکوریزها از رایج ترین انواع همزیستی بین گیاهان عالی و میکروارگانیسمها هستند. در این همزیستی، قارچهای میکوریزی با افزایش قابلیت جذب عناصر غذایی و همچنین با افزایش توانایی جذب آب، ترشح هورمونهای گیاهی (مانند سیتوکینین) و محافظت گیاه میزبان در برابر پاتوژنها نقش مهمی در چرخه زندگی گیاهان ایفا می کنند. با شناخت قارچهای میکوریزی می توان از آنها برای تلقیح گیاهان در خاکهایی که از نظر عناصر غذایی جذب شدنی برای گیاه ضعیف هستند، استفاده کرد. در این پژوهش، هشت پایه ارس در رویشگاه طبیعی آن در ایستگاه تحقیقاتی سیراچال کرج انتخاب شدند. در دو سال متوالی و در هر سال در دو فصل بهار و پاییز، از ریشه های ارس و خاک اطراف آنها نمونه برداری شد. پس از رنگ آمیزی نمونه های تهیه شده از ریشه های ارس، اندامهای میکوریزی مانند هیف، وزیکول و آربسکول در ریشه ها مشاهده شدند. شناسایی قارچها، با استفاده از اسپورهای جداسازی شده از خاک و بر مبنای کلیدهای مورتون و ترپ و همچنین اطلاعات سایت INVAM انجام گردید. در نتیجه، دو جنس و دو گونه قارچ میکوریزی شامل Acaulospora sp.، Glomus multicaule، Glomus sp. و Glomus fasciculatum شناسایی شدند. در کلیه نمونه های خاک و در هر دو فصل، اسپورهای گونه Glomus multicaule بیشترین فراوانی را نشان دادند.

گونه راش (Fagus orientalis Lipsky) یکی از گونه های با ارزش جنگلهای خزری است که حدود 30% حجم موجودی سرپای جنگلهای شمال ایران را به خود اختصاص می دهد. محاسبه رویش قطری و حجمی گونه راش برای برنامه ریزی و بهره برداری صحیح، ضروری به نظر می رسد. همچنین امکان برداشت سالیانه طرحهای جنگلداری، بر مبنای رویش حجمی آن استوار است. برای محاسبه میزان رویش جنگل تعداد 30 قطعه نمونه دایره ای شکل 5 آری در سری یک جنگل ناو اسالم با روش تصادفی انتخاب گردید. در هر قطعه نمونه علاوه بر اندازه گیری متغیرهای مختلف، از 3 اصله درخت، نمونه رویشی تهیه گردید. پس از محاسبه رویش قطری برای محاسبه رویش حجمی گونه راش در وضعیت جنگل طبیعی و کمتر دست خورده (بکر) از روش مایر (Meyer) استفاده شد که میزان رویش حجمی 10.284 سیلو در هکتار و در سال بدست آمد. برای بررسی بیشتر میزان رویش حجمی گونه راش در سه منطقه قطری مختلف 15-45Cm (درختان جوان)، 45-75Cm (درختان میانسال) و بیشتر از 75Cm (درختان کهنسال) محاسبه شد که به ترتیب 0.0295، 0.0512 و 0.0735 سیلو در هکتار در سال بدست آمده است. ماتریس همبستگی میان متغیر قطر برابر سینه (d) با میزان رویش قطری (Id) و رویش حجمی (IV) تشکیل گردید و نشان داد که از نظر آماری میان این متغیرها همبستگی قوی و معنی داری وجود دارد.

وی ول (Quercus libani Oliv.) یکی از گونه های جنگلی مهم و شاخص در زاگرس شمالی محسوب می گردد که گستره پوشش آن مناطق محدودی از استان آذربایجان غربی و کردستان را در بر می گیرد. بررسی حاضر به علت وجود اطلاعات اندک درباره وضعیت و شرایط رویشگاهی این گونه، به منظور شناخت و کسب اطلاعات از ویژگی رویشگاهها و مقایسه آنها با همدیگر در استان کردستان انجام گرفته است. در مرحله نخست نقشه پراکنش گونه تهیه و بعد عرصه رویشی آن بر اساس خصوصیات ژئومورفولوژیکی به سه شکل دره، دامنه و یال تقسیم گردید و در داخل هر فرم رویشگاهی در دو منطقه بانه و مریوان قطعات نمونه ده آری به صورت تصادفی انتخاب و سپس تعدادی از مشخصه های کمی (قطر برابر سینه، ارتفاع درختان و درجه تاج پوشش) در شیب ها، جهات و ارتفاع های مختلف از سطح دریا اندازه گیری گردیدند. سپس هر یک از رویشگاهها بر اساس خصوصیات ویژه خود معرفی و تبیین گردید. همچنین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک نیز در رویشگاهها مورد مطالعه قرار گرفت. به منظور مقایسه مشخصه های مختلف در رویشگاهها از روش تجزیه واریانس بر اساس طبقه بندی یک طرفه استفاده و برای مقایسه رویشگاهها در دو منطقه بانه و مریوان از آزمون t-student استفاده گردید. نتایج حاصل نشان می دهد که وی ول در ارتفاع 1400 تا 2000 متر از سطح دریا دیده می شود، ولی بهینه پراکنش ارتفاعی آن بین 1600 تا 1700 متر از سطح دریا است. در دره ها به دلیل غنی بودن و حاصلخیزی بیشتر خاک، درختان ابعاد و رشد بیشتری دارند. وی ول گونه ای نور پسند بوده که جهات شرقی و شمال شرقی را با درجه تاج پوشش کمتر از پنجاه درصد نسبت به سایر جهات ترجیح می دهد. رویشگاههای وی وی در مریوان نسبت به بانه به دلیل شرایط اکولوژیکی مناسب تر و دخل و تصرف کمتر، غنی تر بوده، به طوری که این موضوع در پاره ای از مشخصه های مورد مطالعه مشهود است. خاک رویشگاههای وی ول به طور کلی کم عمق با بافت سبک در قسمتهای سطحی و بافت سنگین در قسمتهای عمقی و اسیدیته بین 6 تا 7 است.

به منظور بررسی رابطه موقعیت و شکل زمین با زادآوری طبیعی گونه راش، جوامع راشستان موجود در بخش نمخانه از جنگل آموزشی و پژوهشی دانشکده منابع طبیعی در ارتفاع بیش از 7000 متر از سطح دریا انتخاب گردیدند. با توجه به وضعیت زادآوری و پراکنده بودن آن در اشکال مختلف زمین، آماربرداری در سه شکل متفاوت زمین شامل دره، دامنه، یال به روش نواری انجام شد و 15 نوار با عرضهای یکسان (2 متر) و با طولهای متغیر (با توجه به شرایط محیطی) که طول کوتاهترین نوار 40 متر و بلندترین نوار 517 متر بود، به فاصله 150 متر از یکدیگر در روی زمین پیاده شد. در مورد چهارمین شکل زمین یعنی دولین، با جنگل گردشی در سطح منطقه مورد مطالعه، دولین هایی انتخاب گردیدند که میزان پوشش زادآوری راش در آنها بیش از 30% بود و برای بررسی دقیق تر زادآوری، جهت داخل دولین ها به 4 جهت جغرافیایی (رو به شمال، شرق، جنوب و غرب) تقسیم شدند. سپس در هر یک از اشکال چهارگانه زمین، اندازه گیریهای کمی و کیفی در مورد زادآوری طبیعی راش و برآورد درجه تاج پوشش توده مادری انجام گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که بیشترین میزان پوشش زادآوری راش در روی یالها وجود دارد و تفاوتها از نظر آماری معنی دار بودند. همچنین از نظر بلندی نهالهای راش، در روی یال و دره بیشترین فراوانی در طبقه ارتفاعی 30> سانتیمتر و در روی دامنه و دولین ها در طبقه ارتفاعی 130-30 سانتی متر مشاهده شد. در بررسی دولین های منطقه مورد مطالعه، بین فراوانی زادآوری راش و جهات جغرافیایی مختلف آن رابطه معنی داری در این بررسی بدست نیامد. در ضمن در منطقه مورد مطالعه مشخص شد که در هر متر مربع به طور متوسط 0.8 (معادل 8 هزار اصله در هکتار) نهال وجود دارد و 70% از نهالها سالم و بقیه ناسالم هستند.

استان خوزستان دارای عرصه های وسیعی از شنهای روان می باشد که به طور عمده در جنوب و غرب رودخانه کرخه واقع شده اند. هدف از انجام این مطالعه، شناخت و معرفی گونه های برتر و سازگار اکالیپتوس، به منظور تثبیت بیولوژیکی و جلوگیری از حرکت شنهای روان می باشد. در این بررسی تعداد سه گونه و پروننس اکالیپتوس Eucalyptus camaldulensis9616، E. microtheca، E. camaldulensis و E. sargentii انتخاب و در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار (در هر تکرار 70 اصله نهال به فاصله کاشت 3×3 متر) از سال 1372 به مدت هفت سال در ایستگاه تحقیقات شنهای روان در شرایط دیم به مرحله اجرا در آمد. طرز قرار گرفتن بلوکها عمود بر جهت باد غالب منطقه در نظر گرفته شد. مشخصه های درصد زنده مانی، قطر برابر سینه و ارتفاع درخت مبنای کار مورد بررسی بود. آمار برداری و اندازه گیری درختان در سال 1378، پس از محاسبه تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها به روش دانکن نشان داد که پروننس Eucalyptus camaldulensis 9616 از لحاظ بقا (73 درصد) نسبت به سه گونه دیگر برتری داشته است. حداکثر میانگین رشد ارتفاعی و قطری نیز به پروننس فوق به ترتیب با 9.66 متر و 10 سانتیمتر اختصاص داشته است.

به منظور نگهداری کلن های مختلف و مطالعه مشخصات مورفولوژیکی، فنولوژیکی و نیازهای اکولوژیکی کلن های مختلف، تعداد 40 کلن و از هر کدام 5 اصله نهال از کلن های موفق خزانه کلکسیون انتخاب و به کلکسیون پایه مادر انتقال داده شدند. بعد به فواصل 5×5 متر برای گونه ای تاج باز و 4×4 متر برای کلن های تاج بسته به صورت ردیفی کاشته شدند. در این مطالعه وضعیت رشد قطری و ارتفاعی در پایان هر فصل رشد اندازه گیری و با مشاهده و ثبت ظهور پدیدهای حیاتی گل، برگ، رسیدن بذر و پراکنش آن و خزان برگها در طول فصل رویش اقدام و نیز حداکثر و حداقل دمای روزانه در طول فصل رویش ثبت گردید. نتایج بدست آمده از مطالعات نشان می دهد که فعالیت حیاتی در ارقام مختلف صنوبر در فاصله زمانی اوایل فروردین شروع و در اواسط آبان خاتمه می یابد. ظهور پدیده های حیاتی در ارقام و گونه های مختلف صنوبر بسته به سرشت هر گونه و دمای محیط در فواصل زمانی متفاوتی انجام می شود. اختلاف زمانی در مورد ظهور هر یک از پدیده های حیاتی در میان ارقام مختلف حتی کلن های مختلف یک گونه از چند روز تا چند هفته متغیر می باشد. شروع فعالیت حیاتی یک گونه تابع دمای محیط (حداکثر، حداقل و متوسط) در ماههای اولیه فصل رویش می باشد و خاتمه و رکود فعالیتهای حیاتی و شروع پدیده خزان بیشتر تحت تاثیر فتوپرپودیسم (دوره نوری) و دمای حداقل بوده و با کوتاه شدن طول روز و کاهش دما از اواسط شهریور تا اواسط آبان تغییر رنگ و ریزش برگها در گونه های مختلف آغاز می شود. فعالیتهای حیاتی P. alba و P. euramericana زودتر از سایر کلن ها شروع می شود و کلن های P. deltoides و P. nigra از دوره حیاتی طولانی تری برخوردارند. کلن های P. alba نسبت به یخبندان حساسیت بیشتری دارند و کلن های P. deltoides P. euramericana نسبت به آفات چوبخوار به ویژه سوسک چوبخوار Melanophila حساسیت زیادی داشته، به طوری که قریب به 70% کلن های P. euramericana در اثر خسارت این آفت خشک شدند.