تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1386 | دوره:15 | شماره:1 (پیاپی 27) |تعداد مقالات:11

به منظور بررسی سازگاری گونه ارس Juniperus virgininana دو قطعه از این گونه به ترتیب به مساحت 5285 مترمربع و در سن 10 سالگی (اندازه گیری کمی و کیفی گونه ارس در طول 10 سال مطالعه برای 5 سال اولیه رشد هر ساله و پس از آن هر 5 سال یکبار) (در پایان سال دهم رشد) انجام گردید و 1600 مترمربع در سن 22 سالگی، به طور جداگانه در ایستگاه تحقیقات چمستان نور مطالعه شدند. در سال 1382 آماربرداری صفات زنده مانی (بقا)، ارتفاع درخت، قطر برابر سینه و کیفیت تنه انجام شد. در این آماربرداری با حذف 2 ردیف بافر تک تک پایه ها به صورت صد در صد آماربرداری گردیدند و داده ها با نرم افزار Excel با روش آزمون 2 متغیره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در این بررسی گونه ارس در سن 10 سالگی دارای 66.8 درصد زنده مانی و میانگین ارتفاع آن 4.3 متر با رویش ارتفاعی سالیانه 43 سانتیمتر، متوسط قطر برابر سینه آن 6.2 سانتیمتر با رویش قطری سالیانه 6.2 میلیمتر برآورد گردید. بیشترین تلفات از سال سوم رویش (21.4 درصد) بوده و بالاترین رویش ارتفاعی در سالهای 4 تا 5 سالگی (78 سانتیمتر) و بهترین روش قطری را در 5 سال دوم (10 میلیمتر) داشته است. در بررسی قطعه دیگر ارس در سن 22 سالگی دارای 98 درصد زنده مانی و میانگین ارتفاع آن 7.82 متر با رویش ارتفاعی سالیانه 33 سانتیمتر، متوسط قطر برابر سینه 18.6 سانتیمتر با رویش قطری سالیانه 8.5 میلیمتر برآورد گردید. کیفت تنه درجه یک در هر دو قطعه بالای 90 درصد می باشد. به طور کلی گونه ارس با درصد زنده مانی بالا و رویش قطری و ارتفاعی قابل قبول به عنوان یک گونه سازگار معرفی شده و کشت آن در مناطق رویشگاهی مشابه ایستگاه چمستان توصیه می شود.

به منظور بررسی خصوصیات ظاهری و تعیین بهترین روش جوانه زنی بذرهای درختان بنه و کلخونگ، آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. در این طرح دو جمعیت بنه و یک جمعیت کلخونگ مورد بررسی قرار گرفت. تیمارهای اعمال شده در آزمایش تعیین قوه نامیه شامل 4 سطح سرما، اسید، اسید- سرما و شاهد بود. سایر صفات مورد مطالعه شامل اندازه گیری وزن هزار دانه، تعداد و درصد بذرهای پروپوک، ابعاد بذر و درصد رطوبت بود. بر اساس نتایج، وزن هزار دانه بذر بنه در فیروزآباد و نیریز به ترتیب 314.5 و 243.4 گرم و بذر کلخونگ 87.12 گرم شد. از نظر خصوصیات ظاهری، بذرهای بنه فیروزآباد به ترتیب با 9.3، 7.0 و 5.5 میلیمتر طول، عرض و ضخامت، دارای بیشترین اندازه بود. نتایج نشان داد که بیشترین و کمترین درصد جوانه زنی بذرهای بنه در شهرستان فیروزآباد با 76 و 20 درصد به ترتیب مربوط به تیمار اسید- سرما و شاهد و در شهرستان نیریز بیشترین و کمترین درصد جوانه زنی بذرهای بنه به ترتیب با 63.5 و 38.5 درصد متعلق به تیمار سرما و اسید بود. بر اساس این تحقیق در منطقه فیروزآباد، تیمار اسید- سرما با 76 درصد و در منطقه نیریز تیمار سرما با 63.5 درصد بهترین نتیجه را داشتند.

با توجه به روند فزاینده تخریب جنگلها تلاش و جدیت در فرآیند جنگلکاری مصنوعی و یا کمک به تجدید حیات طبیعی و غنی سازی جنگلهای موجود می تواند به عنوان یک راهکار عملی به منظور حفظ این میراث گرانقدر مد نظر قرار گیرد. یکی از وسیعترین مناطق رویشی کشور منطقه زاگرس است که استفاده از گونه های بومی به منظور احیا و غنی سازی جنگلها یکی از پایدارترین و مناسبترین روشها جهت افزایش سطح کمی و کیفی این جنگلها به شمار می آید. یکی از مناسبترین گونه های موجود به منظور احیای مناطق تخریب یافته استفاده از انواع بادام، به ویژه بادام کوهی (Amygdalus scoparia Spach.) است. در این تحقیق جهت بررسی اثر جهات جغرافیایی بر مولفه های کمی رویش این گونه، تعداد 50 اصله نهال در دامنه شمالی و 50 اصله دیگر در دامنه جنوبی در ایستگاه جنگلکاری میشان استان چهارمحال و بختیاری انتخاب شد و صفات کمی نظیر قطر یقه، ارتفاع، قطر تاج پوشش و تعداد جست پایه ها اندازه گیری و ثبت گردید. سپس ضمن بررسی میانگین صفات مذکور در طی 20 سال پس از کاشت، رابطه و همبستگی بین این مولفه ها نیز اندازه گیری و تعیین گردید. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که میانگین صفات ارتفاع، قطر یقه و قطر تاج پوشش در دامنه شمالی بیشتر از دامنه جنوبی می باشد. این تفاوت از نظر آماری در سطح یک درصد برای کلیه صفات کاملا معنی دار گردید. نتایج حاصل از این تحقیق می تواند مدیران جنگل را به منظور جنگلکاری موفق این گونه، به ویژه در مناطق تخریب یافته راهنمایی نماید.

روش نمونه برداری مربع تی (T-square) یکی از روشهای نمونه برداری فاصله ای می باشد که برای اندازه گیری تراکم (تعداد در واحد سطح) و تاج پوشش گیاهان بکار می رود. در این پژوهش کاربرد این روابط (با توجه به معیار صحت) به منظور برآورد تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش درختان در جنگل بلوط زاگرس در جنگل آموزشی و پژوهشی مرکز آموزش عالی قصرشیرین استان کرمانشاه بررسی شد. ابتدا در جنگل مذکور محدوده ای به مساحت 50 هکتار انتخاب گردید، در مرحله بعد در آن آماربرداری صددرصد انجام گرفت و در نهایت تعداد 50 قطعه نمونه (نقطه نمونه برداری) برای روش نمونه برداری فاصله ای مربع تی به صورت منظم تصادفی در داخل آن برداشت گردید. نتایج بدست آمده نشان می دهند که هیچ کدام از روابط ارایه شده برای برآورد تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش درختان جنگل سرخه لیزه کرمانشاه با توجه به معیار صحت قابل قبول (صحت کمتر از %±10) مناسب نیستند، هر چند که رابطه ارایه شده توسط بایت (Byth) نسبت به روابط ارایه شده توسط دیگل (Diggle) برای برآورد تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش درختان در چنین جنگلهایی صحت بیشتری دارند.

ارزش های حیاتی عرصه های جنگلی و افزایش نیاز چوب در کشور، ضرورت توجه به تولید چوب در عرصه های غیر جنگلی را دو چندان کرده است و بر این اساس طرح های تولید انبوه چوب صنوبر در دوره های زمانی کوتاه مدت بیشتر از پیش مورد توجه قرار گرفته است. عملیات قطع و برداشت چوبهای کم قطر تولیدی در این روش به طور عمده با اره زنجیری و نیروی کارگری انجام می شود که کاری سخت، طاقت فرسا، زمانبر و غیر اقتصادی می باشد. با توجه به توسعه روزافزون طرح های تولید انبوه و کوتاه مدت صنوبر، بکارگیری ماشین تخصصی برای برداشت چوبهای کم قطر صنوبر که توان کار در توده های انبوه را داشته باشد ضروری است. انواع خارجی ماشین هایی که در این زمینه مورد استفاده قرار می گیرند به دلیل برش درخت با قطرهای خیلی کم در ایران قابلیت کاربرد ندارند. از این رو یک ماشین برداشت تراکتوری، تراکتور باغی، طراحی و ساخته شد که با 3 اره گرد چوب بری درختان صنوبر تا قطر 12.5 سانتیمتر را قطع می کند. توان مورد نیاز ماشین با محاسبه توان لازم برای برش چوب صنوبر محاسبه شد و دور اره ها بر اساس سرعت خطی مناسب دندانه تیغه برای برش چوب صنوبر بدست آمد. اجزای سیستم انتقال قدرت شامل تسمه و چرخ تسمه، محورها و چرخ دنده ها مطابق با دور و گشتاور انتقالی طراحی شدند. اجزای دیگر دستگاه نیز مانند یاتاقانها، کاسه نمدها، خارها و غیره بر اساس استانداردهای معتبر انتخاب شدند. پس از تهیه نقشه های دو بعدی و سه بعدی قطعات ماشین ساخته و مونتاژ و سپس ماشین به منظور آب بندی راه اندازی شد. در نهایت ماشین در عرصه بکار گرفته شد و پس از رفع اشکالات جزیی عملکرد آن مورد ارزیابی قرار گرفت. مشاهدات و بررسی های انجام شده نشان می دهد که این ماشین توانایی کار در توده های انبوه صنوبر کاری کوتاه مدت با دوره های بهره برداری 2، 3 و 4 ساله را به خوبی داراست و در مقایسه با اره زنجیری از مزایایی چون کاربری آسان، سرعت بیشتر انجام کار و ایمنی بیشتر برخوردار است.

راشستانهای آمیخته مهمترین جنگلهای طبیعی و صنعتی منطقه هیرکانی را تشکیل می دهند. در این جنگلها گونه های سایه پسند و ساختار ناهمسال نامنظم غالب می باشد. هدف از این تحقیق واکاوی ساختار توده و الگوی پراکنش درختان به منظور تعیین الگوهای ساختاری موجود است. داده ها از قطعه نمونه بررسی دایمی 16.9 هکتاری جمع آوری شدند. اطلاعات تمام درختان قطورتر از 7.5 سانتیمتر برداشت گردید. 6 گونه اصلی منطقه بر اساس تراکم و ساختار توده به 2 گروه تقسیم شدند. گروه اول تراکم بالاتری از گروه دوم داشتند و پراکنش قطری آنها به طور تقریبی به شکل J وارونه بود، اما گونه های گروه دوم پراکنش نامنظم داشتند. گونه های گروه اول در تمامی اشکوبها الگوی توزیع مکانی کپه ای از خود نشان دادند در حالی که درجه کپه ای بودن در زیر اشکوب بیشتر می شد. این پدیده برای گروه اول با توجه به الگوی تجدید حیات گونه ها که به صورت جست و پاجوش یا لکه ای است تفسیر می شود. برای گونه های گروه دوم در اشکوب فوقانی پراکنش تصادفی و منظم مشاهده شد. الگوی جامعه پذیری برای راش با سایر گونه ها منفی بدست آمد. نتایج این تحقیق وجود تنوع الگوی پراکنش و ساختار را برای گونه های مختلف در راشستان آمیخته تایید می کند.

نتایج اولیه اجرای طرح تحقیقاتی بررسی سوزنی برگان مهم جهان در منطقه ارتفاعی پایین بند جنگلهای نکا نشان داده است که گونه کاج تدا (Pinus taeda L.) همراه گونه های کاج رادیاتا و کاج بروسیا از موفق ترین گونه ها می باشند. از همین رو در طول سالهای 83-1382 خصوصیات بذر و محدودیت های تولید و تکثیر این گونه در سطح ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع پاسند مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بررسی متغیرهای کمی و کیفی (قطر یقه، ارتفاع، زنده مانی و کیفیت) نهال نشان داده است که از نظر قطر یقه نونهالها، کاشت پاییزه نسبت به کاشت بهاره برتری داشته است. به لحاظ متغیر ارتفاع نونهالها، بین دو فصل کاشت بهاره و کاشت پاییزه اختلاف معنی داری مشاهده نشده است. همچنین از لحاظ متغیرهای درصد زنده مانی و کیفیت نونهالها، کاشت بهاره و پاییزه برتری داشته است (سطح احتمال 0.01). لازم به ذکر است که با توجه به زمان اندازه گیری در اواسط آبان ماه، نونهالهای کاشت پاییزه مدت زمان بیشتری را برای رویش در اختیار داشته اند. ادامه بررسی نونهالهای یکساله در سطح خزانه و گلدانهای بازکاشتی نشان داده است که با گذشت زمان نونهالها دچار ضعف و کاهش میزان زنده مانی شده، به شکلی که در پایان سال دوم تنها 7 درصد از نونهالها دارای شرایط کمی و کیفی مناسب بوده اند. از آنجایی که بر اساس بررسی های آزمایشگاهی در ایستگاه تحقیقات پاسند بر روی نهالهای خشک شده، آفات و یا بیماری خاصی مشاهده نشده است، با انجام آزمایشهای خاک شناسی عوامل محدود کننده تولید نهالها کاج تدا، قلیایی بودن خاک و عدم حضور میکوریزها تعیین گردیده است.

میکروارگانیسم های خاک از اجزای مهم اکوسیستم های جنگلی هستند. اصطلاح PGPR برای باکتریهای غیر همزیست خاک که توانایی کلنیزه شدن بر روی ریشه گیاهان و تحریک رشد را دارند بکار می رود. هدف این بررسی، تعیین اثرات تلقیح باکتریهای محلول کننده فسفات بر روی دانه رستهای افرا پلت (Acer velutinum) بود. باکتریهای جداشده از خاکهای جنگل «واز» (شامل Psudomonas, Pasturella, Actinobacillus, Euterobacter, Alcailgenese) در محیط کشت مایع Seperb و در دمای 25oC کشت داده شدند. سلولهای باکتریایی سانتریفوژ جدا و با استفاده از محلول بافر فسفات نمکی (pH=7.2) سوسپانسیونی از باکتریها به غلظت 3x108 cfu/ml تهیه شد. بذرهای افراپلت در گلدانهای پلاستیکی کاشته و با 1 میلی لیتر از سوسپانسیون باکتری تلقیح شدند. به بذرهای کنترل محلول بافر فسفات نمکی اضافه شد. پس از هفت ماه دانه رستها برداشت و درصد وزن خشک برگها و ریشه ها، طول شاخه و ریشه، فسفر در دسترس در خاک و گیاه، عناصر آهن، پتاسیم و منیزیوم اندازه گیری شدند. دانه رستهای تلقیح شده دارای سیستم ریشه ای وسیعتری در مقایسه با دانه رستهای کنترل بودند. تاثیر باکتریهای مختلف بر خصوصیات مختلف دانه رستها متفاوت بود. در مجموع نتایج نشان دهنده اثرات مثبت باکتریهای محلول کننده فسفات رشد دانه رستهای افرا پلت بود و به نظر می رسد که تلقیح مخلوطی از باکتریها در تحریک رشد تاثیر زیادی خواهد داشت.