تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1384 | دوره:13 | شماره:2 (پیاپی 20) |تعداد مقالات:8

طبق بررسیهای انجام شده در بعضی از حفره های طبیعی ایجاد شده در توده های راش منطقه گلبند، تجدید حیات به نحو مطلوب مستقر شده است و در بعضی از حفره ها به جای زادآوری، با توجه به شرایط مختلف، گیاهانی نظیر سرخس و تمشک استقرار یافته است. بنابراین مطالعه در مورد اینکه آیا وجود یا عدم وجود زادآوری و یا به جای آن حضور گیاهان مزاحم تحت تاثیر رویشگاه (اقلیم، خاک و عوامل فیزیوگرافی) و عوامل طبیعی یا به خاطر دخالتهای انسان و دام و یا نامناسب بودن حفره ها از نظر ابعاد در اثر برداشت درختان در اشکوب های بالایی بوده، ضروری به نظر می رسد. با توجه به وضعیت زادآوری و پراکنده بودن حفره ها، 13 حفره زادآوری با مساحت مختلف به عنوان قطعات نمونه مورد مطالعه در نظر گرفته شد. بعد اندازه گیریهای کمی از قبیل سن، ارتفاع، قطر یقه و قطر برابر سینه نهالها در نقاط مختلف هر حفره انجام پذیرفت.درصد آمیختگی و ترکیب گونه ای در حفره های زادآوری نشان می دهد که گونه راش بیشترین فراوانی (%75) را در منطقه مورد مطالعه تشکیل می دهد. سن نهالهای گونه راش در سطوح زادآوری تفاوت قابل ملاحظه ای نداشته و دارای یک دامنه 6 تا 8 سال می باشد. این مورد بیانگر این مطلب است که در 6 تا 8 سال گذشته، سال بذردهی راش بوده است. با افزایش سطح حفره ها، از تعداد نهالها در واحد سطح کاسته می شود و به عکس بر ارتفاع نهالها افزوده می شود. وضعیت شاخه دوانی گونه راش نشان می دهد که بیشتر نهالها وضعیت دو شاخه دارند. به طور عمومی با افزایش سطح حفره ها به میزان نهالهای دو یا چند شاخه اضافه می شود.نتایج این مطالعه نشان می دهد که برشها نباید در سطوح بزرگ زده شوند، بلکه گروههای کوچک تا متوسط سطح مطلوبی را جهت کمیت زادآوری و بهبود وضعیت کیفی نهالها ایجاد می کنند.

توسعه و احیا از محورهای عمده در برنامه جامع صیانت از جنگلهای شمال کشور می باشند که با تولید نهال استاندارد تحقق می یابد. با توجه به اهمیت این جنگلها، جنگلکاری تولیدی و به تبع آن تولید نهال در عرصه نهالستان از نظر گونه و مشخصات کمی و کیفی جایگاه ویژه ای در این برنامه خواهد داشت.در این مطالعه آمار و اطلاعات نهالهای تولید شده با گونه های مختلف و با تکیه بر 10 گونه با ارزش پهن برگ بومی در 21 نهالستان شمال طبی یک دوره پنج ساله (از سه ماهه دوم 1377 تا 1381) مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.در طی دوره مطالعه 56 گونه شامل 31 گونه پهن برگ و 25 گونه سوزنی برگ تولید شده و تولید متوسط سالیانه حدود 30 میلیون اصله نهال می باشد. سهم پهن برگان از کل نهالهای تولیدی %69 و سهم سوزنی برگان %31 و از کل نهالهای پهن برگ تولیدی %95 بومی و %5 غیربومی هستند. از مجموع نهالهای سوزنی برگ تولیدی %84 غیربومی و 516 بومی هستند.بر اساس این پژوهش، 4 گونه مهم افرا، توسکا، زبان گنجشک و بلند مازو (از پهن برگان با کیفیت بسیار خوب که مصارف بسیار زیاد و اغلب بسیار گسترده ای دارد و از آن به صورت چوب تراش یا روکش سازی استفاده می شود) که بیش از 50 درصد کل تولید نهالستانها را به خود اختصاص داده اند. در میان گونه های مذکور، افرا و توسکا در مقایسه با کل گونه های تولید شده بیشترین سهم را دارند.نتایج بررسیهای اقتصادی در مورد بهای چوبهای تولیدی برای گونه های مذکور نشان می دهد که افرا از بالاترین جایگاه اقتصادی برخوردار بوده و سه گونه دیگر به ترتیب شامل توسکا، زبان گنجشک و بلند مازو پس از آن قرار می گیرند.

به منظور بررسی سازگاری ارقام مختلف زیتون در قم، آزمایشی با استفاده از دوازده رقم، در مزرعه مارون از توابع استان قم، در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. در این تحقیق به مدت سه سال صفات مختلف مورفولوژیکی نظیر ارتفاع درختچه، قطر تنه نهال در محل یقه، زنده مانی و قطر تاج پوشش مورد ارزیابی قرار گرفت. به منظور مقایسه مقاومت درخت در برابر باد و تعیین سطح سایه انداز، مشخصه هایی از جمله نسبت قطر تنه نهال در محل یقه به ارتفاع و نسبت قطر تاج پوشش به ارتفاع نیز محاسبه گردید. نتایج تجزیه واریانس در سال سوم نشان داد که بین ارقام از نظر کلیه صفات در سطح احتمال یک درصد تفاوت معنی داری وجود داشته، ولی اثر تکرار در سطح احتمال پنج درصد معنی دار نبود. مقدار ضریب تغییرات صفات مختلف در حد قابل قبول بود. کمترین و بیشترین مقدار ضریب تغییرات به ترتیب به قطر تاج پوشش (3.9 درصد) و نسبت تاج پوشش به ارتفاع (12.1 درصد) تعلق داشت. نتیجه مقایسه میانگین صفات مختلف نشان داد که ارقام رشید و روغنی از نظر ارتفاع، ارقام والانولیا و زرد از نظر قطر تنه نهال در محل یقه و ارقام روغنی، رشید و زرد از نظر قطر تاج پوشش برتر از سایر ارقام بودند. نتایج تجزیه مرکب صفات در طول سه سال اجرای طرح نشان داد که اثر سال در کلیه صفات به جز نسبت قطر تنه در محل یقه به ارتفاع و نسبت قطر تاج پوشش به ارتفاع، در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. همچنین اثر رقم در صفات مورد بررسی به جز نسبت قطر تنه در محل یقه به ارتفاع نیز معنی دار بود. بررسی ضریب همبستگی صفات در طول سه سال اجرای طرح نشان داد که ارتفاع، قطر تنه نهال در محل یقه، قطر تاج پوشش و شاخص زنده مانی در اکثر سالها با یکدیگر همبستگی مثبت و معنی داری داشتند. به عبارت دیگر، با افزایش هر یک از صفات فوق، سایر صفات نیز روند افزایشی داشتند. به منظور بررسی ارتباط بین ارقام مورد بررسی، تجزیه خوشه ای بر روی متغیرها صورت گرفت. تجزیه کلاستر، ارقام را در چهار گروه تقسیم نمود. گروه اول: ارقام سویلانا، مانزانیلا، زرد رقم و شنگه، گروه دوم: ارقام آربکین، گرگان و میشن، گروه سوم: ارقام روغنی، والانولیا و رشید و گروه چهارم: رقم زرد منجیل. در بررسی روند رشد نهالهای کاشته شده دو دوره جهش رشد مشاهده گردید، یکی نیمه دوم اسفند تا آخر خرداد ماه که گیاه خواب زمستانه را سپری کرده و دیگری نیمه دوم شهریور تا اواخر آبان ماه که گیاه دوره رکود رشد گرمای تابستانه را پشت سر گذاشته است.

تولید نهال کاج تدا (Pinus taeda L.) در گلدانهای پلاستیکی علاوه بر بالا بودن هزینه تولید نسبت به نهالهای ریشه لخت، از لحاظ کیفیت ریشه و پیچ خوردگی که ناشی از محدود بودن فضای داخل گلدانهای پلاستیکی حاصل می شود، در عملکرد و رشد این نهالها در آینده تاثیر منفی خواهد گذاشت. بنابراین هدف از این تحقیق مطالعه ای اولیه درباره میزان تلفات نهالهای ریشه لخت، به ویژه پس از کاشت در عرصه است با این فرض که اگر مدیریت تولید، نقل و انتقال و کاشت نهالهای ریشه لخت درست و به موقع انجام شود، تفاوت معنی داری بین عملکرد نهالهای ریشه لخت و گلدانی مشخصه هایی نخواهد بود. در این تحقیق تعداد 60 اصله از هر یک از دو نهال در شرایط محیطی یکنواخت با فاصله 2×2 متر کاشته شدند. مشخصه هایی از قبیل ارتفاع، قطر یقه، قطر برابر سینه، شادابی و زنده مانی نهالها مورد اندازه گیری و ارزیابی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان داد که به رغم اختلاف معنی دار رشد ارتفاعی در بین نهالهای گلدانی با نهالهای ریشه لخت در دو سال اول کاشت، در سال سوم این اختلاف معنی دار نبود. مقدار قطر یقه و قطر برابر سینه نهالهای گلدانی بیشتر از نهالهای ریشه لخت بوده و از لحاظ آماری معنی دار بودند، ولی وضعیت شادابی نهالهای ریشه لخت بهتر از نهالهای گلدانی بود. زنده مانی نهالهای ریشه لخت، (75 درصد) در مقایسه با زنده مانی نهالهای گلدانی (88 درصد) قابل قبول است.

بنه (Pistacia atlantica subsp. Mutica) یکی از گونه های چوبی ناحیه رویشی زاگرس بوده که در استان یزد نیز در منطقه هرات و مروست در سطحی حدود 62000 هکتار پراکنش دارد و با گیاهان چوبی دیگری چون قیچ، تنگرس، پرند، بادام کوهی و افرا تشکیل تیپ های متعددی می دهد. بیشترین سطح مربوط به تیپ افرا - بنه با 14000 هکتار (22.5 درصد) و کمترین سطح مربوط به تیپ بنه - پرند با 1500 هکتار (2.4 درصد) می باشد. در این تحقیق با تهیه نقشه پراکنش تیپ های مختلف، اطلاعات لازم در خصوص شرایط بوم شناختی حاکم بر هر یک از تیپ ها از جمله زمین شناسی، خاک، پستی و بلندی و اقلیم، جمع آوری و مورد تفسیر قرار گرفت. با انجام عملیات میدانی، اطلاعات مورد نیاز در خصوص مشخصات کیفی و کمی هر یک از تیپ ها نیز در قطعات نمونه برداری جمع آوری گردید. اطلاعات جمع آوری شده شامل قطر تاج و درصد تاج پوشش و انبوهی جنگل، فرم فنوتیپ و سلامت تاج درختان و درختچه ها، وضعیت تنه درختان، قطر برابر سینه، تعداد در هکتار گونه های مختلف، ارتفاع درختان، گیاهان همراه، آفات و بیماریها، زادآوری، تولید مثل و جنسیت پایه ها می باشد. بررسیهای انجام شده نشان داد که وضعیت جنگل در غالب تیپ ها تخریب یافته و کلاسه جنگل تنک می باشد. بیشترین تعداد درخت بنه مربوط به تیپ بنه - بادام و کمترین آن مربوط به تیپ قیچ - بنه است، تعداد گونه های گیاهی همراه بالغ بر 62 گونه بوده که 16 گونه آن درختی و درختچه ای و بقیه گونه های علفی و بوته ای می باشد. بر روی درختان بنه حدود 16 گونه آفت و یک نوع بیماری شناسایی شد. میزان زادآوری در اکثر تیپ ها کم بوده و در تیپ بنه - افرا از وضعیت بهتری برخوردار است. 55.4 درصد از پایه ها ماده و 42.3 درصد را درختان نر تشکیل می دهند.

به منظور بررسی مقدار و درصد حجمهای صنعتی، هیزمی و کنده گونه راش در سری 1 ناو اسالم، تعداد 40 اصله درخت به طور تصادفی در سه پارسل از سری 1 ناو اسالم انتخاب و قطر در فواصل دو متری، برابر سینه، یقه و کنده در محل قطع (قطر کنده در محلی که درخت قطع گردیده بود) درختان نمونه اندازه گیری شد. طول درخت و طول کنده نیز اندازه گیری شد. بر اساس این اندازه گیریها، حجم صنعتی درختان نمونه از فرمول اسمالیان، حجم قسمت هیزمی از فرمول هوبر و حجم کنده از فرمول حجم استوانه بدست آمد. از مجموع این سه حجم، حجم کل (واقعی) درخت محاسبه شد.از میان ابر نقاط پراکنش حجم کل با قطر برابر سینه، مدل سهمی بهترین مدل برازش شده با ضریب همبستگی 0.97 بود.در بررسی مقدار حجمهای صنعتی، هیزمی و کنده با قطر برابر سینه بیشترین همبستگی را حجم صنعتی (r=0.97) و کمترین همبستگی را حجم هیزمی با قطر برابر سینه داشتند (r=0.66).درصد حجمهای صنعتی، هیزمی و کنده برای تک تک درختان محاسبه گردید که با افزایش قطر برابر سینه، درصد حجمهای صنعتی و کنده افزایش و درصد حجم هیزمی کاهش می یافت. به طور متوسط برای 40 درخت راش نمونه، 84.35 درصد حجم صنعتی، 12.13 درصد حجم هیزمی و 3.52 درصد حجم کنده بدست آمد.