تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1397 | دوره:26 | شماره:4 (پیاپی 74) |تعداد مقالات:15

با توجه به اهمیت ممرز (L. Carpinus betulus)در جنگل های هیرکانی، بررسی فعالیت کامبیوم و تشکیل حلقه رویش در طبقه های قطری مختلف این گونه درختی می تواند اطلاعات بیشتری در مورد مقدار و چگونگی رشد آن فراهم کند. در این راستا، زمان آغاز، پایان و طول دوره فعالیت کامبیوم (دوره رویش) و نیز نرخ رشد قطری در سه طبقه قطری مختلف (25 تا 35، 36 تا 50 و 60 تا 90 سانتی متر) در جنگل خیرود نوشهر طی فصل رویشی 1395 مطالعه شد. شیوه مورد استفاده در این پژوهش، انتخاب 1080 ریز نمونه از ارتفاع قطر برابر سینه درختان و بررسی میکروسکوپی بود. نتایج نشان داد که فعالیت کامبیوم در طبقه قطری نخست و دوم در اوایل اردیبهشت ماه آغاز شد و به ترتیب تا اواخر و اواسط مهرماه ادامه داشت. در طبقه قطری سوم، فعالیت کامبیوم با تأخیر قابل ملاحظه ای نسبت به طبقه های قطری نخست و دوم آغاز شد (اواخر اردیبهشت ماه) و زودتر از آن ها (در اوایل مهرماه) به پایان رسید. علاوه براین، رشد قطری طبقه سوم به مراتب کمتر از دو طبقه دیگر بود. در بین درختان جوان و کم قطر، هماهنگی و رفتار مشابهی از نظر مقدار رشد روزانه مشاهده شد و با افزایش سن درخت و نزدیک شدن به سن دیرزیستی، همگنی رشد درون توده جنگلی کاهش یافت. در مجموع به نظر می رسد که درختان طبقه قطری نخست و دوم در مرحله بلوغ بودند و در نتیجه زمان بندی رویش آن ها به هم شبیه بود، اما درختان طبقه قطری سوم که نزدیک به سن دیرزیستی بودند، تفاوت قابل ملاحظه ای با دو طبقه قطری دیگر داشتند.

با توجه به نقش مثبت قارچ های اکتومیکوریز در جذب آب و مواد غذایی و انتقال به درختان، شناسایی آن ها از اهمیت زیادی برخوردار است. این پژوهش با هدف بررسی ارتباط تنوع قارچ های اکتومیکوریز شناسایی شده با برخی ویژگی های شیمی خاک در سری فلورد جنگل های فریم استان مازندران انجام شد. در سه دامنه ارتفاعی 300 متری (1200 تا 1500، 1500 تا 1800 و 1800 تا 2100)، 45 درخت راش (Fagus orientalisLipsky) (در هر طبقه ارتفاعی 15 درخت) انتخاب و نمونه برداری از ریزریشه های آن ها به عمق 10 سانتی متر انجام شد. در کنار محل مورد نظر برای برداشت ریشه، یک نمونه به عمق 10 سانتی متر برای بررسی ویژگی های شیمیایی خاک نیز برداشت شد. نمونه های ریشه در آزمایشگاه قارچ شناسی از طریق استخراج DNA ناحیه ITS nrDNA با استفاده از زوج آغازگر های ITS1F و ITS4B یا ITS4 تکثیر و توالی یابی شده و با نرم افزار BioEdit اصلاح و در NCBI بررسی شدند. نمونه های خاک نیز پس از انتقال به آزمایشگاه، به مدت دو هفته در هوای آزاد خشک شده و پس از عبور از الک های دو میلی متری، مشخصه های شیمی خاک بررسی شدند. بر اساس نتایج بررسی همزیستی اکتومیکوریزی، 10 خانواده مختلف شناسایی شدند و بیشترین همزیستی مربوط به Russulaceae و Cortinariaceae بود. مقدار مشخصه های خاک مانند pH، نیتروژن، فسفر، پتاسیم و کربن در طبقه ارتفاعی اول بیشتر از دو طبقه دیگر بود. همچنین، نتایج تجزیه واریانس و مقایسه های میانگین متغیرهای خاکی در منطقه مورد مطالعه نشان داد که بین طبقه های ارتفاعی از نظر مقدار فسفر، پتاسیم و اسیدیته تفاوت معنی داری وجود داشت. یافته های این پژوهش مؤید آن است که شرایط رویشگاهی و تنوع گونه ای توده های جنگلی می توانند بر ویژگی های خاک و غنای گونه ای اکتومیکوریزها و پیرو آن، پویایی بوم سازگان جنگل مؤثر باشند.

به منظور دست یابی به کلن های پرمحصول و سازگار با شرایط آب وهوایی خرم آباد و معرفی آن ها برای کشت و تولید انبوه، 10 کلن صنوبر (Populus nigra L. ) تاج بسته در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و فاصله کاشت ٣ ×٣ متر در ایستگاه باغ کشاورزی خرم آباد در یک دوره پنج ساله (1393-1389) ارزیابی شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر عامل های سال و کلن بر صفات رویش جاری ارتفاع، رویش جاری قطر برابر سینه و رویش جاری حجم در هکتارمعنی دار بود. مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین (2/05 متر) و کمترین رویش ارتفاعی (0/14 متر) به ترتیب به P. nigra 135/63 در سال چهارم آزمایش و P. nigra 48/56 در سال دوم آزمایش اختصاص داشت. همچنین، P. nigra 135/63 دارای بیشترین رویش قطر برابر سینه (2/57 سانتی متر) در سال پنجم و P. nigra 48/56 دارای کمترین رویش قطر برابر سینه (0/26 سانتی متر) در سال دوم آزمایش بودند. P. nigra 135/63 و P. nigra 154/62 نیز در سال پنجم آزمایش به ترتیب بیشترین (7/17 متر مکعب در هکتار) و کمترین مقدار رویش جاری حجم (0/4 متر مکعب در هکتار) را داشتند. بررسی کیفی کلن های مختلف صنوبر نشان داد که به استثنای P. nigra 72/56 و P. nigra 23/49 که به ترتیب دارای انحنای تنه کم و متوسط بودند، کلن های دیگر، تنه صاف و مستقیم داشتند.

درختچه پر (Cotinus coggygria Scop. ) از گونه های جذاب زینتی است که خواص دارویی فراوانی دارد. در پژوهش پیش رو، اثر سطوح مختلف شوری بر رشد این گیاه و تأثیر کود گاوی و ورمی کمپوست بر افزایش مقاومت به شوری گیاه به صورت یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی، شامل سه سطح مواد اصلاحی به صورت 1) خاک زراعی، 2) 80 درصد خاک زراعی + 20 درصد ورمی کمپوست و 3) 80 درصد خاک زراعی + 20 درصد کود گاوی کاملاً پوسیده و شوری آب آبیاری در سه سطح (یک، چهار و هفت دسی زیمنس بر متر) در سه تکرار بررسی شد. در این آزمایش، بستر بدون کود به عنوان شاهد درنظر گرفته شد. نتایج نشان داد که با افزایش سطح شوری، شاخص های رشد و زی توده تر و خشک گیاه به طور معنی داری کاهش یافتند. بیشترین ارتفاع و قطر در گیاهان شاهد و در سطح شوری یک دسی زیمنس بر متر به دست آمد. تیمار ورمی کمپوست بهتر از شاهد و کود گاوی منجر به افزایش زی توده تر و خشک ساقه شد. بیشترین زی توده تر و خشک ساقه به ترتیب با 230/8 و 123/36 گرم در بیشترین سطح شوری (هفت دسی زیمنس بر متر) و در تیمار ورمی کمپوست به دست آمد. در سطوح متوسط و زیاد شوری (چهار و هفت دسی زیمنس بر متر) کود ورمی کمپوست بهتر از کود گاوی منجر به افزایش سطح برگ شد. استفاده از کود دامی و ورمی کمپوست توانست سدیم و کلر برگ را نسبت به شاهد کاهش دهد و باعث افزایش مقدار پتاسیم شود. به طور کلی، استفاده از کود گاوی و ورمی کمپوست توانست ویژگی های رشدی درختچه پر و جذب عناصر غذایی را در شرایط شور نسبت به شاهد بهبود دهد.

آتش منجر به تجمع خاکستر در خاک سطحی می شود که می تواند اثرات عمیقی بر چرخه بیوشیمیایی عناصر در بوم سازگان برجای بگذارد. هدف این پژوهش، بررسی برخی ویژگی های شیمیایی خاکستر لاشریزه درختی و پوشش علفی حاصل از آتش سوزی در کف جنگل و تعیین روند تغییرات این ویژگی ها از زیر تاج درختان برودار (Querucs brantii Lindl. ) به سمت خارج تاج بود. برای این منظور، بلافاصله پس از رخداد آتش در تابستان سال 1395 در منطقه دره وران شهرستان مریوان، از خاکستر به جای مانده نمونه برداری شد. خط نمونه ای به طول 300 متر در روی خط تراز پیاده شد و در هر 30 متر، نزدیک ترین درخت برودار انتخاب شد. در مورد هر درخت انتخابی، سه نمونه خاکستر به ترتیب در فاصله 1/5 متری از تنه، مرز تاج و پنج متری تاج (در جایی که بین درختان قرار می گرفت) برداشت و پس از انتقال به آزمایشگاه، ویژگی های شیمیایی آن ها اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که با افزایش فاصله از تنه درخت، مقدار کربن، نیتروژن و فسفر خاکستر به طور معنی داری افزایش یافت. کلسیم و منیزیم خاکستر با حرکت به سمت فضای بین درختان، کاهشی معنی دار داشتند، اما پتاسیم به طور معنی داری افزایش یافت. هدایت الکتریکی و اسیدیته خاکستر نیز از سمت تنه به خارج تاج درختان کاهش پیدا کرد. به طور کلی، می توان گفت که به دلیل تفاوت در مقدار بقایای گیاهی تجمع یافته، با حرکت از تنه درخت به سمت فضای بین درختان، شدت آتش رخداده کمتر شده و در نتیجه اثرات متفاوتی بر ویژگی های خاکستر به جای گذاشته است.

در پژوهش پیش رو، پس از مشخص کردن محدوده رویشگاه های درخت انارشیطان (Tecomella undulate (Roxb. ) Seem. )درسه استان کرمان، هرمزگان و بوشهر، شش رویشگاه انتخاب شدند. هدف از این پژوهش، تعیین و شناسایی نیازهای بوم شناختی، ویژگی های جنگل شناسی، ساختار زمین شناسی، ویژگی های خاک و اقلیمی و تعیین جدول نیازهای بوم شناختی گونه مذکور بود. نتایج نشان داد که انارشیطان در نواحی گرم جنوب ایران از نزدیکی ساحل دریا (ارتفاع 10 متری از سطح دریا) در مغدان بوشهر تا ارتفاع 1612 متری از سطح دریا در اسفندقه جیرفت با میانگین بارندگی سالانه 100 تا 200 میلی متر و درجه حرارت سالانه پنج تا 55 درجه سانتیگراد پراکنش داشت. بافت خاک در بیشتر رویشگاه ها، سبک تا متوسط و شنی تا شنی -لومی بود. خاک رویشگاه ها از نظر پتاسیم غنی، اما از نظر نیتروژن و ماده آلی بسیار فقیر بود. میانگین اسیدیته گل اشباع بین 6/72 تا 7/61 و هدایت الکتریکی آن 0/5 میلی موس بر متر بود که بیشتر بر روی رسوبات دوران کواترنری و ترشیاری حضور داشتند. متوسط تراکم توده های انارشیطان در شش رویشگاه مورد مطالعه، 75 پایه در هکتار، بیشترین ارتفاع 10/2 متر، متوسط قطر تنه 47/35 سانتی متر و میانگین سطح تاج 9/6 متر مربع محاسبه شد. زمان گل دهی در بیشتر رویشگاه ها از اواخر اسفند ماه تا نیمه اردیبهشت ماه بود. زمان رسیدن بذرها در تنها رویشگاه بذرده کشور (دشت کوچ جیرفت) از ابتدا تا اواخر اردیبهشت ماه ثبت شد. تکثیر طبیعی انارشیطان از طریق بذر و ریشه جوش انجام می شود. نتایج این پژوهش اطلاعات سودمندی را در مورد آت اکولوژی انارشیطان ارائه داد.

تجدید حجم به روش 3P به منظور کاهش کار میدانی و کاهش هزینه ها، جایگزین تجدید حجم صددرصد شده است. هدف از این پژوهش، مقایسه روش تجدید حجم 3P با روش صددرصد، شناخت بهتر و ارائه روش مناسب در بخش اجرا است. برای این منظور، در طرح جنگل داری پرچیوا در استان مازندران، 1184 اصله درخت از گونه های افرا، انجیلی، توسکای ییلاقی، راش و ممرز بررسی شد. حجم درختان ابتدا به روش تجدید حجم صددرصد، سپس به تفکیک حجم صنعتی، هیزمی و کل بر اساس شیوه نامه روش 3P اندازه گیری شد. برآورد حجم درختان از طریق تجدید حجم 3P در 10 تکرار انجام شد. نتایج آزمون t جفتی نشان داد که در حجم برآوردشده برای افرا، انجیلی و توسکای ییلاقی، تفاوت معنی داری در سطح اطمینان 95 درصد بین روش تجدید حجم صددرصد و روش 3P وجود داشت، در حالی که این اختلاف برای راش و ممرز، معنی داری نبود. همچنین، آزمون t مستقل نشان داد که برآورد حجم به روش 3P در دو حالت بیشترین خطا و کمترین خطا با مقادیر واقعی، تفاوت معنی داری در سطح اطمینان 95 درصد نداشت. با توجه به نتایج این پژوهش مشخص شد که تجدید حجم به روش 3P نسبت به روش صددرصد روشی کم هزینه است و زمان کمتری را می طلبد.

در دانش بوم شناسی، مطالعه جوامع گیاهی و تجزیه و تحلیل روابط بین گیاهان و عوامل محیطی حائز اهمیت فراوانی است. در این رابطه، پوشش گیاهی پارک دالاب در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در استان ایلام با استفاده از روش براون-بلانکه مطالعه شد. داده های جامعه شناسی از 44 قطعه نمونه جمع آوری شد. برای رسته بندی از روش تجزیه و تحلیل ارتباط های عاملی و برای طبقه بندی از روش تحلیل خوشه بندی استفاده شد. نتایج تحلیل های جدولی جامعه شناختی به روش براون-بلانکه منجر به معرفی جوامع Teucrio polii-Quercetum brantii، Aceri monspesulani-Quercetum brantii، Quercetum brantii، Acantholimono blakelochkii-Astragaletum veri و Celtido tournefortii-Aceretum monspesulani در منطقه مورد مطالعه شد. این جوامع گیاهی به راسته Quercetalia persicae و رده Quercetea persicae تعلق دارند. تجزیه و تحلیل متغیرهای محیطی در جوامع گیاهی نشان داد که عوامل خاکی (درصد رس و شن، درصد آهک، فسفر، پتاسیم و اسیدیته)، عوامل توپوگرافی (ارتفاع از سطح دریا و درصد شیب) و نیز درصد پوشش تاجی طبقه های فوقانی جنگل، در پراکنش جوامع گیاهی در منطقه مؤثر بودند.

شب پره شمشاد با نام علمی Cydalima perspectalis Walker (Lep.: Crambidae) به عنوان مهم ترین آفت گیاهان جنس شمشاد در جهان معرفی شده است. این آفت از زمان ورود به ایران در سال 1395، به طور بسیار تهاجمی و مخرب بر روی شمشاد های جنگل های هیرکانی فعالیت می کند. هدف از پژوهش پیش رو، ارزیابی اثر آفت کش گیاهی آزادیراختین (نیم آزال® ) به تنهایی و در اختلاط با پودر حنا (به عنوان سینرژیست) برای کنترل شب پره شمشاد بود. آزمایش ها در قالب طرح کامل تصادفی بر روی لاروهای سن دوم C. perspectalis در شرایط آزمایشگاهی (° C1± 27، 10± 60 درصد رطوبت نسبی، 16 ساعت روشنایی و هشت ساعت تاریکی) انجام شد. در ابتدا میزان مرگ ومیر در سه غلظت از ترکیب گیاهی نیم آزال (1500، 1000 و 250 پی پی ام) به همراه تیمار شاهد (آب) در شش تکرار ارزیابی شد. سپس میزان مرگ ومیر لارو سن دوم این آفت با سه غلظت از نیم آزالدر ترکیب با پودر حنا در سه تکرار بررسی شد. مرگ ومیر لاروها پس از 24، 48 و 72 ساعت ثبت شد. نتایج نشان داد که اگر پودر حنا که ماده گیاهی ارزان قیمت و در دسترس است، به عنوان ماده همراه به سم پاش حاوی نیم اضافه شود، می تواند غلظت پیشنهادی نیم آزالرا تا 50 درصد کاهش دهد تا استفاده از این ترکیب برای کنترل شب پره شمشاد مقرون به صرفه شود. این اثر سینرژیستی مشابه با زمانی بود که غلظت این آفت کش به میزان دو برابر استفاده شد.

با توجه به اهمیت جنگل های زاگرس و لزوم پایداری آن ها، ضرورت دارد تا نمایه ها و نشانگرهای مدیریت پایدار متناسب با این جنگل ها معرفی شوند. برای اجرای این پژوهش، جنگل های بخش فیروزآباد در محدوده شهرستان کرمانشاه انتخاب شد. منطقه مورد مطالعه به روش علت-معلولی دیپیسیر (DPSIR) پیمایش و تحلیل شد تا شناخت کامل تری از روابط پدیده ها و موضوعات به دست آید. سپس، بر اساس روش بالا به پایین، سری های نمایه ها و نشانگرهای موجود در مناطق مختلف جهان بررسی شد و از فرآیند IRENA در طراحی نمایه ها و نشانگرهای مدیریت پایدار استفاده شد. لیست اولیه نمایه ها و نشانگرها در اختیار 30 نفر از دست اندرکاران حوزه منابع طبیعی و محیط زیست قرار گرفت و نشانگرها بر اساس مقیاس لیکرت امتیازدهی شدند. پس از محاسبه میانگین و وزن نسبی امتیازات، لیست نهایی نمایه ها و نشانگرها تهیه شد. نتایج فرآیند دیپیسیر نشان داد که مهم ترین نیروهای پیش ران در جنگل های مورد مطالعه به ترتیب عبارت بودند از فقر، ناکافی بودن فرصت های شغلی و عدم دسترسی به دانش و فناوری های جدید. در این پژوهش، پنج نمایه و 30 نشانگر معرفی شدند. نتایج امتیازدهی دست اندرکاران نشان داد که مهم ترین و کم اهمیت ترین نمایه ها به ترتیب چهارچوب های قانونی، تشکیلاتی و عرفی برای مدیریت جنگل ها (با وزن نسبی 0/819) و وسعت و درصد سطح بوم سازگان های منطقه (با وزن نسبی 0/65) بودند. مهم ترین نشانگرهای منطقه در نمایه پنج (مهمترین نمایه)، وجود راه کارهایی برای رفع اختلافات بین بهره برداران در مورد چرای دام، برداشت محصولات غیرچوبی و غیره، میزان پیروی از عرف و رسوم محلی در بهره برداری از زمین ها و منابع طبیعی منطقه بودند.

کاشت و توسعه نهال های تندرشد صنوبر که علاوه بر ویژگی های مناسب چوبی در برابر عوامل خسارت زای زنده نیز مقاومت نشان دهند، گامی مهم در تولید چوب و فراورده های چوبی است. فراهم کردن بستر مناسب برای تغذیه نهال ها در خزانه، گام بعدی است که با حاصلخیز کردن خاک تحقق می یابد. هدف از پژوهش پیش رو، مشخص کردن مقدار مناسب کود شیمیایی موردنیاز خزانه های صنوبر بود که به دو صورت کامل (NPK) و ناقص (N) و با بررسی صفات رویشی و نیز مقاومت نهال ها در برابر عوامل خسارت زای زنده در پایان فصل رویش ارزیابی شد. این پژوهش در یکی از نهالستان های شهرستان کیاشهر در مورد 663 نهال از کلن Populus deltoides 69/55 در قالب بلوک های کامل تصادفی در پنج تیمار انجام شد. براساس نتایج، کوددهی به رغم افزایش رشد ارتفاعی نهال ها، سبب افزایش شیوع بیماری لکه برگی نیز شده بود. در مورد شیوع آفات نیز هیچ گونه اختلافی بین تیمارهای مختلف مشاهده نشد، بنابراین با توجه به عواقب نامناسب مصرف بی رویه کود شیمیایی، کودپاشی در چنین نهالستان هایی توصیه نمی شود.

ارزیابی تغییرات صفات کاربردی گیاه در طول گرادیان ارتفاعی برای درک سازگاری جوامع و پاسخ آن ها به تغییرات اقلیمی بسیار مفید است. به منظور بررسی تأثیر این تغییرات بر پاسخ های ریخت شناسی و فیزیولوژیکی راش (Fagus orientalisLipsky)، نمونه برداری برگ در نیمی از جهت های شمالی و جنوبی تاج درختان این گونه در سه ارتفاع 700، 1200 و 1700 متری از سطح دریا در جنگل های ماسال استان گیلان انجام شد. نتایج نشان داد که ویژگی های ریخت شناسی برگ در بین جمعیت ها و ویژگی های فیزیولوژیکی برگ در بین و درون جمعیت ها، اختلاف معنی داری داشتند. با افزایش ارتفاع از سطح دریا، مقدار سطح برگ، سطح ویژه برگ و محتوای آب نسبی نمونه های جمع آوری شده از دو نیمه تاج درختان افزایش یافت، اما از ارتفاع دوم به بعد، از مقدار این ویژگی ها کاسته شد. مقدار کلروفیل a، b، کلروفیل کل و کاروتنوئید در سه ارتفاع مختلف در نیمه شمالی تاج درختان از نیمه جنوبی بیشتر بود. مقدار کاروتنوئید نیز با افزایش ارتفاع (از ارتفاع پایین تا ارتفاع بالا) در هر دو نیمه تاج درختان افزایش یافت. میانگین بیشترین تأثیرپذیری از محیط برای ویژگی های فیزیولوژیکی در نیمه شمالی به کاروتنوئید (0/6) و در نیمه جنوبی به نسبت کلروفیل a/b (0/84) اختصاص یافت. در بین ویژگی های ریخت شناسی، بیشترین میانگین تأثیرپذیری از محیط در نیمه های شمالی و جنوبی تاج درختان در محتوای آب نسبی مشاهده شد (به ترتیب 0/81 و 0/9). میانگین تأثیرپذیری ویژگی های فیزیولوژیکی در طول گرادیان ارتفاعی، روند افزایشی داشت و نیز مقدار بیشتری نسبت به ویژگی های ریخت شناسی نشان داد. نتایج این پژوهش نشان داد که جمعیت های راش با تغییر در ویژگی های برگ در ارتفاعات مختلف به تغییرات محیطی پاسخ می دهند.