مجله گیاه شناسی ایران (The Iranian Journal of Botany)
سال:1385 | دوره:12 | شماره:1 (پیاپی 23) |تعداد مقالات:29

قبیله Sophoreae در ایران مورد بررسی قرار گرفت. یک زیر گونه جدید بنام Sophora mollis subsp. Sylvestris از مرکز و جنوب غرب ایران شناسایی گردید. این زیرگونه با دو زیرگونه دیگر گونه در داشتن برگ های مرکب فرد شانه ای به تعداد غالبا 5 تا 9 و به ندرت 2 تا 14 جفت برگچه سبز روشن و تقریبا همرنگ و کرکدار در دو سطح و میوه کرکدار با 4 بال مشخص متمایز می گردد.همچنین، شرح گیاه شناسی گونه Ammodendron persicum Bunge ex Boiss که قبلا بصورت ناقص ذکر گردیده بود، کامل گردید. بعلاوه، این مطالعه نشان داد که هیچگونه اختلافی میان نمونه متعلق به نوار مرزی ایران و افغانستان در منطقه قائن (استان خراسان) و نمونه مربوط به منطقه خاش (استان سیستان و بلوچستان) وجود ندارد و لذا هر دو نمونه متعلق به یک گونه تحت عنوان Ammodendron persicum می باشند. بنابراین، گونه A. conollyi Bunge ex Boiss که از جنوب شرقی ایران، خاش و با داشتن یک جفت برگچه نسبتا پهن، معرفی گردیده است، در فلور ایران موجود نمی باشد.ضمنا نمونه تیپ گونه اخیر متعلق به آسیای مرکزی (ترکمنستان) است.

طی جمع آوری نمونه های گیاهی متعلق به تیره Cyperaceae از استان آذربایجان غربی، گونه Cyperus pannonicus به عنوان گونه جدید و گونه Eleocharis argyrolepis بعنوان جمع آوری مجدد از ایران شرح داده می شوند. همچنین پراکنش جغرافیایی، رویشگاه و صفات متمایز کننده گونه ها ارایه می گردد.

ساختار تشریحی برگ 25 گونه از جنس Bromus در این مقاله مطالعه شد. 81 صفت برای تعیین صفات متغیر و صفات ثابت گونه ای جهت مطالعه انتخاب گردید. از این تعداد، 28 صفت متغیر در ارتباط با نمونه ها از محلهای مختلف و 40 صفت ثابت در همه گونه ها مشاهده شد. 13 صفت از صفات متغیر بین گونه ای با ارزش تاگزونومیکی بوده اند که می توان از آنها در جداسازی گونه ها استفاده کرد. در ضمن باید اشاره نمود صفات مزبور موجب گروه بندی کلی نشده، فقط بر اسانس آنها گونه های این جنس در دو گروه کلی یکساله و چند ساله قرار می گیرند. علاوه بر ارایه صفات متغیر و صفات ثابت، جدول نشان دهنده صفات جدا کننده گونه ها و همچنین عکسهای تشریحی گونه ها در مقاله آمده است.

در یک بررسی تاکزونومیکی جنس Vitex از خانوادهLamiaceae  با استفاده از صفات مورفولوژیکی و فیتو شیمیایی و گونه (Verbenaceae) Verbena officinalis نیز به منظور مقایسه، مورد بررسی قرار گرفت. دانه های گرده، میوه، ساقه ها و برگهای چهار گونه از Vitex و یک گونه از Verbena با استفاده از میکروسکوپ های نوری و SEM مورد بررسی قرار گرفتند. به علاوه آناتومی دمبرگ، ساختمان پوشش های کرکی و ریخت شناسی اندامهای مختلف گیاه مطالعه گردید. دانه های گرده در گونه های Vitex سه شیاری، جورقطب و در شمای قطبی دایره ای شکل هستند. در حالیکه در Verbena officinalis سه شیاری، منفذدار و در شمای قطبی مثلثی هستند و به علاوه تزیینات سطح خارجی دانه گرده در گونه های مختلف متفاوت و مشخص کننده محدوده گونه ها می باشند. در تصاویر میکروسکوپ الکترونی میوه، برگ، ساقه و کرکهای یک تا چهار سلولی ساده و غده دار مشاهده گردید. در این جنس کرکها و غده ها صفات تاکزونومیکی مفیدی را فراهم می سازند. آناتومی دمبرگ مربوط به برگهای گره های اول تا سوم تفاوتهایی را در شکل و آرایش دستجاب آوندی نشان می دهد. اسانس قسمت های هوایی گیاه استخراج و ترکیبات شیمیایی آن شناسایی گردید. در ترکیب اسانس گونه های Vitex آلفا - پینن، سابینن و لیمونن ترکیبات شاخص می باشند و در همه گونه ها با درصد بالا حضور دارند. در اکثر گونه ها منوترپنوئیدها ترکیبات غالب اسانس را تشکیل می دهند. از نظر نوع ترکیبات منو - وسزکوئی - ترپنوئیدی در گونه های مختلف تفاوتهایی وجود دارد و گونه Verbena officinalis دارای ترکیبات شاخص متفاوتی است. بررسی های انجام شده حضور چهار گونه V. agnus-castus ،V. neguudo ،V. trifolia وV. Pseudo-negundo در ایران را نشان می دهد. در میان این گونه ها تنوع بالایی در ساختار آناتومیکی و مورفولوژیکی گونه V. pseudo-negundo مشاهده گردید. بر این اساس ارتباطات خویشاوندی بین گونه ها قابل تفسیر می باشد. همچنین تعلق جنس Vitex به خانواده Lamiaceae مورد تایید قرار می گیرد.

ساختار تشریحی برگ و ساقه در گونه های جنس کنار که شامل Z. spina-christi, Z. jujuba و Z. nummularia مربوط به مناطق مختلف ایران می باشد از نظر ریخت شناسی و تشریحی مورد مطالعه قرار گرفت. شرح کامل مشخصات در هر گونه به همراه کلید شناسایی نیز برای تفکیک گونه ها ارایه می گردد.

گونه Leptaleum hamatum  در فلور ایرانیکا از پاکستان گزارش گردیده ولی در فلور پاکستان مترادف گونه L. filifolium قرار گرفته است. گونه L. hamatum دارای خورجین باریک و بلند، نوک خورجین قلاب مانند و طول گلبرگها کمتر از دو برابر طول کاسبرگها می باشد. گونه L. filifolium دارای خورجین کوتاه و پهن، نوک خورجین راست و یا تاحدودی خمیده، همچنین طول گلبرگها بیش از دو برابر طول کاسبرگ می باشد. مطالعات نشان داد که این گونه ها مترادف هم نبوده و بایستی از هم مستقل باشند، ضمنا گونه L. hamatum برای اولین بار از ایران گزارش می شود. نمونه های این گونه در مسیر اصفهان به شهرضا، کیلومتر 30 جمع آوری گردید. ویژگیها، محل دقیق جمع آوری و پراکندگی جغرافیایی گونه بیابان شده است.

مورفولوژی دانه گرده دو گونه Tetrataenium lasiopetalum و T. nephrophyllum بوسیله میکروسکوپهای الکترونی و نوری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که دانه گرده این جنس تیپ عمومی خانواده چتریان (Stenopalynous) را نشان می دهد. در دو گونه مطالعه شده دانه گرده سه شیار - روزنی و از نظر شکل کلی استوانه ای - مستطیلی می باشد که در جهت محور قطبی طویل شده است. آراستار اگزین از نوع چین خورده بود. بنابراین دو گونه مطالعه شده از نظر ساختار دانه گرده شبیه به هم بوده و بر اساس طبقه بندی Cerceau- Larrival در تیپ مستطیلی (Subrectangular) قرار می گیرند.

در بازنگری جنس Agropyron Gaertner در ایران، که بر اساس مطالعه نمونه های هرباریومی و جمع آوریهای جدید و مشاهدات صحرایی صورت گرفت، یک واریته جدید (Agropyron cristatum subsp. Pectinatum var. minor) و یک زیر گونه جدید (Agropyron cristatum subsp. hamadanicum) از غرب ایران (همدان)، معرفی می شود. واریته جدید با داشتن ساقه های کوتاهتر، سنبله ظریف و گلوم و لمای کوتاهتر، از Agropyrok cristatum subsp. Pectinatum var. pectinatum  متفاوت است. زیر گونه جدید با داشتن ساقه های کوتاهتر، ریشه های بلند و نازک، سنبله و همچنین سنبلک، گلوم و لمای بلندتر از Agropyron cristatum subsp. Pectinatum و Agropyron cristatum subsp. Incanum متفاوت است.

تیره اگزالیداسه در ایران منحصرا دارای جنس Oxalis است. در این مقاله گونه ای چند ساله به نام O. articulata از ایران گزارش می شود. از این جنس تنها یک گونه بنام O. corniculata قبلا از ایران ذکر شده است.

گونه Acer tataricum به عنوان گزارش جدید از غرب ایران معرفی می شود. نمونه گونه مذکور از جنگلهای منطقه بانه به طرف سردشت روستای کانی برد جمع آوری شده است.

نگارنده از سال 1378 مجری طرح «تهیه و نگارش فلور ایران به زبان فارسی، تیره آفتابگردان - تبار لاکتوسه» بوده است، در طول این مدت همه نمونه های تبار در هرباریومهای معتبر ایران مشاهده و نام گذاری شد. مقاله حاضر حاوی بخشی از دستاوردهای طرح مذکور است.Scorzonera luristanica Rech. f. var. lanata Safavi که از استان کردستان جمع آوری شده است به عنوان واریته ای جدید برای دنیا معرفی می شود. همچنین کلیه نمونه های گیاهی جنس Scolymus maculates L. جمع آوری شده از ایران (چهار نمونه در هرباریوم مرکزی ایران - موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع و یک نمونه در هرباریوم ایران - موسسه بررسی آفات و بیماریهای گیاهی اوین) مشاهده و مجددا نام گذاری شدند. با توجه به شرح گونه هایL.   Scolymusدر فلورا ایرانیکا همه نمونه های مشاهده شده که قبلا تحت عنوان S. hispanicus نامگذاری شده بودند به Scolymus maculates L. تغییر نام داده شدند. همچنین در میان نمونه های مورد بررسی، یک نمونه از خوزستان، شوش، با شماره E-34009 مشاهده گردید که توسط رشینگر تحت عنوان Scolymus hispanicus L. نام گذاری شده بود که این نمونه هم به Scolymus maculates L. تغییر نام یافت. بنابراین از دو گونه ذکر شده از این جنس برای محدوده فلور ایرانیکا تنها گونه Scolymus maculates L. در ایران(غرب و جنوب غربی) انتشار دارد.

گیاه Sameraria stenophylla به عنوان گونه جدیدی از شرق ایران گزارش می شود. این گونه به سادگی با داشتن گلبرگ های بلند و سرنیزه ای بودن قاعده برگ های ساقه ای از گونه مجاور خود یعنی Sameraria elegans قابل تفکیک است. نقشه پراکنش این گونه و نزدیکترین خویشاوند آن به همراه تصویری از این گونه ارایه می شود.

گونه Apera interrupta که از استان خراسان جمع آوری شده است، برای اولین بار از ایران گزارش می گردد. این گونه با گونه مجاور خود A. Intermedia مقایسه شده است. اهمیت این گزارش به این دلیل است که در منطقه فلور ایرانیکا فقط بر اساس جمع آوری یک نمونه از شرق افغانستان بدون ذکر دقیق محل از این تاکسون نام برده است و در این مقاله برای دومین بار از منطقه فلور ایرانیکا و برای نخستین بار از ایران گزارش می شود.

گونه های H. piloselloides و H.xauriculoides و H. xmatrense از بخش sect. Praealtina و به ترتیب از زیر بخش های subsect. Florentina ،subsect. Praealtoechinina و گونه H.xkozlowskyanum از بخش sect. Echinina و زیر بخش subsect. Incana برای اولین بار از غرب و شمال ایران گزارش می شوند. برای هر یک از گونه های فوق نمونه هرباریومی و کمی توضیحات ذکر می گردد.

گونه Potentilla soongarica که از شمال شرق ایران، خراسان (کلات، لاین کهنه) جمع آوری گردیده است بعنوان گونه ای جدید برای فلور ایران گزارش می گردد.

جنس Nasturtium با دو گونه N. officinale و N. Microphyllum در بسیاری از مکانهای مرطوب و باتلاقی کشور پراکنده است. این دو گونه باعث تولید یک تاکزون هیبرید با ویژگی کاملا حدواسط می شود. اکولوژی و پراکنش این هیبرید و همچنین گونه های والد مورد بحث قرار می گیرد. همچنین N. microphyllum برای اولین بار از چند موقعیت مختلف در شمال ایران گزارش می شود.

گونه های Euphorbia maculate و E.Consanguinea که به ترتیب از شمال و شمال شرق ایران جمع آوری شده اند برای اولین بار از منطقه فلورا ایرانیکا و ایران گزارش می شوند.

مشاهدات کروموزومی برای 17 گونه متعلق به 9 خانواده ارایه شده است. شمارش کروموزومی برای 6 گونه شامل: Tanacetum polycephalum subsp. duderanum (Asteraceae) (n=18), Cardaria draba subsp. Chalepensis (Brassicaceae) (n=32), Minuartia lineate (Caryophyllaceae) (n=10), Silene latifolia subsp. Persica (Caryophyllaceae) (n=12+1B), Epilobium confusum (Onagraceae) (n=10), and Rumex scutatus (Polygonaceae) (n=15) برای اولین بار گزارش می شود. همچنین سطح دیپلوئیدی n=9 برای گونه Nepeta recemosa نیز برای اولین بار ارایه شده است.

گونه Sesuvium verrucosum از جزیره کیش و نزدیکی ماهشهر جمع آوری شده است و اولین گزارش برای این گونه در ایران و محدوده فلورا ایرانیکا بوده و اولین گزارش از جنس Sesuvium  در ایران نیز می باشد. این گونه از S. sesuvioides که در فلورا ایرانیکا تنها از پاکستان گزارش شده است کاملا متمایز بوده و در صفات زیادی از جمله تعداد پرچم ها، شکل برگها و پوشش گیاه و رنگ نمونه در حالت خشک متفاوت میباشد.این گونه بعد از انتشار فلور ایران شماره 44 تیره Aizoaceae تشخیص داده شده بنابراین علاوه بر ذکر اختلافات آن با گونه S. sesuvioides و گونه های نزدیک دیگر شرح کامل گونه نیز در این مقاله آورده می شود.

گونه A. hotkanensis Massoumi & Mirtadzadini به عنوان گونه جدید متعلق به بخش Microphysa از کرمان معرفی می گردد. گونه جدید با محور برگی بلند، برگچه های واژ تخم مرغی با نوک تخت یا اندکی شیاردار، با گلاذین کم گل و اندکی واژگون و همچنین با کاسه بزرگ که نیمه فوقانی آن برنگ قرمز می باشد از کلیه گونه های خویشاوند جدا می گردد. این گونه با A. meimandicus Maassoumi & Vakili وA. Reuterinanus Bunge  که در همان مناطق پراکنش دارند مقایسه شده است.

گونه جدید A. montis-nacarouzii Maassoumi & Maroofi بعنوان گونه جدید متعلق به بخش Hymenostegis از کردستان، کوه نکروز شرح داده می شود. گونه جدید از منطقه ای معرفی می گردد که تاکنون جمع آوری چندانی صورت نگرفته است و این گونه در بسیاری از صفات با گونه های خویشاوند خود چون A. glumaceus Boiss. و A. Pediculariformis Maassoumi تفاوت های چشمگیری دارد.

گونه جدید Sisymbrium kermanicum به عنوان گونه جدیدی از ایران معرفی می شود. این گونه با داشتن میوه هایی به طول 60 تا 70 میلیمتر که فقط در فوقانی ترین قسمت خود دارای کرک های محکم و خشنی می باشد از سایر گونه های این جنس قابل تشخیص است و به دلیل قرابتی که با گونه های S.brassiciforme وSisymbrium Irio  دارد با آنها مقایسه می شود. طرح و پراکنش جغرافیایی این گونه جدید ارایه می گردد.

گونهAlcea tiliacea   به سطح واریته ای از Alcea rhyticarpa  کاهش یافته است. این ترکیب جدید با استفاده از نتایج مورفولوژیک و بررسیهای اسکن پوسته بذر حاصل شده است. پراکنش جغرافیایی واریته ها بر اساس نمونه های هرباریومی و ویژگیهای موفولوژیک آنها توضیح داده شده است.

"Tragopogon bornmuelleri var. latifolius" که از استان کردستان جمع آوری شده است به عنوان واریته جدید برای ایران معرفی می شود. این واریته با داشتن برگهای خیلی پهن تر از واریته تیپ مشخص می شود.

تعداد چهار گونه گلسنگ زیر برای اولین بار از ایران گزارش می شود.Lepraria crassissima, L. diffusa, L. lobificans, L. vouauxii, Arthonia endlicheri