مجله گیاه شناسی ایران (The Iranian Journal of Botany)
سال:1388 | دوره:15 | شماره:1 (پیاپی 29) |تعداد مقالات:20

جنس بید با تاسیس بیدستان در محیط یکنواخت که از قسمت های مختلف ایران جمع آوری شده بودند به طور تجربی و تاکزونومیکی کاملا مرور شده اند. در این مطالعه تعداد کلی گونه های بید از 12 عدد به 31 گونه منفک و 7 دورگ افزایش یافته است. در این تحقیق  S. issatissensis از S. excelsa var. rodonii به عنوان گونه مستقل ابقا شده است و گونه های S. dinsmorei ،S. daviesii، s. persica و S. australior از حالت مترادفی از گونه های S. acmophylla و S. excelsa استخراج شده و به عنوان گونه های مستقل و پایدار معرفی شده اند. با مقایسه نمونه های جمع آوری شده از طبیعت با نمونه های کاشته شده و صفات پنهانی، برای کلید شناسایی و شرح گونه ها دوباره ارزیابی شده اند. S. zygostemon به عنوان یک دورگ دوالدی از S. cinerea و S. elbursensis معرفی می گردد. گونه های زیر برای اولین بار از ایران گزارش می گردد. S. tetrasperma, S. dinsmorei, S. pedicellata subsp. pedicellata, S. caprea,S. cinerea, S. atrocinerea, S. fedtschenkoi, S. caspica, S. caucasica, S. daviesii, S. persica, S. australior, S. pentandra, S. denticulata, S. fragilis, S. pseudomedemii. گونه های زیر به عنوان گونه جدید معرفی می گردند.  S. elymaitica, S. firouzkouhensis. و S. lacus-tari, S. viridiformis برای همه گونه ها یادداشت کوتاه، اطلاعات رویشگاه، پراکندگی در ایران و پراکندگی جهانی داده شده است. همه گیاهان زنده در ایستگاه تجربی کرج و نمونه های هرباریومی در هرباریوم مرکزی ایران نگهداری می گردند. 

خصوصیات کاریوتیپی چهار گونه گون (Astragalus) با نامهای A. cornu-carpae ، A. mucronifolius وA. talimansurensis  از بخشهLeucocersis  و گونه A. crysostachys از بخشه  Hymenostegis. مطالعه شدند. گونه ها وجود 2n=2x=16 را نشان دادند که تمامی گزارش جدید می باشند. کروموزومها از نوع متا و ساب متا بودند و اندازه آنها از 0.75 mm در A. talimansurensis تا 4mm در A. cornu-carpae متغیر بود. گونه های مطالعه شده اختلاف معنی داری را در اندازه کروموزومها نشان دادند که بیانگر تغییرات کمی در ماده کروموزومی (DNA) گونه ها در فرایند گونه زایی می باشد. تفاوت در فرمول کاریوتیپی این گونه ها وجود داشت که نشاندهنده وقوع تغییرات ساختمانی کروموزومها است. گروه بندی گونه ها با استفاده از تجزیه به مولفه های اصلی (PCA) تمایز کاریوتیپی گونه ها را نشان داد و اینکه داده های کروموزومی برای تفکیک بخشه های گون مفید نمی باشند.

آنالیز فیلوژنی جنس سریش (Eremurus) بر اساس داده های حاصل از صفات ریخت شناسی منطقه فلورا ایرانیکا ارایه می شود. در مجموع 25 صفت ریخت شناسی برای بازسازی روابط فیلوژنی 24 تاکسون از جنس سریشEremurus) ) در ناحیه فلورا ایرانیکا و گونه Trachyandra malosana به اضافهAsphodelus tenuifolius  و دو گونه از جنس Asphodeline به عنوان برون گروه، مورد آنالیز قرار گرفت. آنالیز فیلوژنی به روش  Maximum parsimony تعبیه شده در نرم افزار PAUP* با استفاده از جستجوی ابتکاری(heuristic)  و گزینه تبادل شاخه دو نیمه شدن و اتصال مجدد درخت صورت گرفت. از آنالیز صفات با وزن دهی متوالی با استفاده از شاخص سازگاری تصحیح شده درختانی با روابط فیلوژنی بهتر و حدود اطمینان کلادهای بیشتر نسبت به وزن دهی یکسان صفات بدست آمد. آنالیز نشان داد که T. malosana به خوبی با کلاد متشکل از گونه های Eremurus متحد شده است. در میان گونه های آنالیز شده از Eremurus، E. persicus به اضافه زیر کلادی شامل  E. kopetdaghensisو E. luteus اولین شاخه ها و گروه خواهری برای سایر گونه های  Eremurusهستند. در جنس Eremurus زیرجنس Henningia با 15 تاکسون پیراتبار است، در حالی که زیرجنس Eremurus با 9 تاکسون تک تبار می باشد. به نظر می رسد بخشه های Henningia (از زیر جنس) Eremurus و (Henningia از زیر جنس (Eremurus نیز تک تبار نیستند. در حالی که بخشه Ammolirion (از زیر جنس (Eremurus تک تبار است. از میان 25 صفت آنالیز شده، شیارهای گرده با اندازه متوسط (50 -25mm) و عدد کروموزومی 2n=14 برای جنس های Eremurus و Trachyandra مشترک اند. سه صفت شامل گل آذین غیر منشعب، پرچم های پایه چسب و شیار های گرده ای بیضوی سیناپومورفی های ویژه جنس سریش هستند. گل های لوله ای/ استکانی، گلپوش های خمیده به سمت داخل و 3 تا 5 رگه بودن گلپوش ها سیناپومورفی های زیر جنس Eremurus هستند. همچنین پرچم های بیرون زده مختص زیر جنس Eremurus و E. forseorum (از زیرجنس (Henningia است. گل های لوله ای (نه استکانی) و نازکترین اگزین گرده ای صفات مشترک برای اعضای بخشه Ammolirion می باشند. بقیه صفات به صورت هم نما یا مبهم در میان این تاکسون ها تکامل یافته اند.

چهار گونه جدید جنس Cousinia Cass. از ایران شرح داده می شود. گونه C. barezica بر اساس نمونه ای که از سلسله جبال بارز در استان کرمان جمع آوری شده شرح داده می شود. این گونه متعلق به بخش Spinuliferae است و با گونه های C. longifolia و C. sicigera نزدیکی دارد ولی با هر دو گونه در داشتن برگهای دو رنگ در مقابل برگهای یک رنگ تفاوت دارد. گونه  C. isfahanica بر اساس نمونه ای که از اصفهان، سمیرم، ونک جمع آوری شده معرفی می گردد . این گونه با گونه های C. rigidissima و C. auranti که هر دو در افغانستان انتشار دارند نزدیکی دارد. گونه جدید با ویژگیهای برگ و کپه با هر دو گونه تفاوت دارد. گونه C. maasoumii بر اساس نمونه هایی از اراک ودلیجان شرح داده می شود و با گونه C. macroptera خویشاوندی دارد. در گونه جدید برگهای قاعده ای نیزه ای باریک اند و گیاه به رنگ سبز گرایش دارد، در صورتیکه در گونه C. macroptera که فقط در استان آذربایجان انتشار دارد، برگها نیزه ای ویا بیضوی پهن اند و رنگ گیاه خاکستری است. گونه C. pseudocandolleana بر اساس نمونه ای از استان خراسان شرح داده می شود و با گونه C. candolleana که انحصاری استان همدان است نزدیکی دارد. گونه جدید ارتفاع تا حدود 30 سانتیمتر دارد و چند ساقه ای است. در صورتی که گونه C. candolleana ارتفاع حدود یک متر را دارد و تک ساقه ای است. گونه جدید همچنین با گونه C. myriotoma خویشاوندی دارد و با آن در داشتن برگهای شانه بخش ساده، جام گل کرم و برگه های گریبانی قلابی تفاوت دارد. در گونه C. myriotoma برگها دو تا سه بار شانه ای بخش اند، جام گل گلی معرفی شده است و برگه های گریبانی افراشته و غیر قلاب ماننداند.

گونه Onobrychis iranensis از نواحی شرقی و مرکزی ایران به عنوان گونه جدیدی به همراه تصویری شرح داده می شود. این گونه با گونه خویشاوند خود O. tavernieraefolia مقایسه می گردد. مطالعه دانه گرده این دو گونه نیز موید این موضوع است که گرده دو گونه از نوع 3 شیاری و اگزین دارای تزیینات مشبک است, ولی تفاوتهایی در اندازه و نوع دریچه آنها مشاهده شد.

گونه Thymus marandensis به عنوان گونه جدید برای علم گیاه شناسی معرفی می گردد. این گونه با گونه های Th. persicus از ایران و Th. brachychilus و Th. leucotrichus از ترکیه قرابت دارد. گونه های زیر برای اولین بار از ایران گزارش می گردند و الگوی پراکندگی جغرافیایی آنها مورد بحث قرار می گیرد. Thymus linearis subsp. linearis, Satureja macrosiphonia, Micromeria cristata subsp. cristata.  

گونه Poa damavandica به عنوان گونه ای جدید از  Sect. Stenopoa subsect. Stenopoa.معرفی می شود. این گونه که از ارتفاعات دماوند جمع آوری شده است، دارای ویژگی های منحصر به فردی است که آن را از گونه هایی مثل P. araratica و P. strerilis که در ایران موجودند و همچنین P. stepposa و P. rangkulensis جدا می کند. نزدیکترین گونه ها به این تاکسون P. stepposa از اروپا, آسیای مرکزی، سیبری, مغولستان و P. rangkulensis از شرق پامیر و بخش غربی هیمالیا می باشد. در این مقاله، صفات این دو و گونه جدید مورد مقایسه قرار می گیرد. لازم به ذکر است، فلورا ایرانیکا گونه P. sterilis را از ایران گزارش داده که این مطلب در فلورهای بعدی مورد تردید قرار گرفته است. علیرغم این موضوع، نمونه های بسیار خوبی از تاکسون مذکور در بین نمونه های جمع آوری شده و هرباریومی وجود دارد. همچنین، گونه P. glauca که از استان مازندران جمع آوری شده است، برای اولین بار از ایران گزارش می شود.

واریته A. lagopoides var. mesoptamica به عنوان گزارشی جدید برای ایران معرفی می شود. این واریته با داشتن برگهای کوچک و سفت و شق، ارتفاع کم ساقه و گل آذین کوچک و کروی تشخیص داده می شود.A. pungens var. hirtulus نیز به واسطه داشتن کرکهای بلند و متراکم روی سطح پهنک برگها به عنوان یک واریته مجزا از ایران گزارش می شود. همچنین یک ترکیب جدید نیز با نام Aeluropus lagopoides var. repens بر اساس نام A. lagopoides subsp. repens معرفی می گردد.

در بررسی نمونه های هرباریومی هرباریوم های مختلف ایران تاکسون های P. dubium subsp. erosum var. album و  P. dubium subsp. erosum var. maculatumاز بخش  sect. Rhoeadiumو تاکسون های  P. decaisnei var. setosumو P. decaisnei  patulum var. از بخش sect. Papaver به عنوان واریته های جدید معرفی می شوند. همچنین زیرگونه  P. dubium subsp. glabrum به عنوان یک گزارش جدید برای اولین بار از ایران ذکر می گردد. در این مقاله ویژگی های مورفولوژیکی، رویشگاه، کلید شناسایی و نقشه پراکنش آنها در ایران ارایه می گردد.

Arthraxon hispidus (Thunb.) Makino var. hispidus به عنوان جنس جدید از تیره گندمیان و Carex caryophyllea Latourr. به عنوان گونه جدید از تیره جگن برای اولین بار از ایران گزارش می گردند. جنس و گونه معرفی شده به ترتیب از استان های گیلان (کیاشهر) و آذربایجان شرقی (منطقه حفاظت شده ارسباران) جمع آوری شده اند. ویژگی های تاگزونومیکی، محل دقیق جمع آوری، رویشگاه و پراکنش جغرافیایی هر یک توضیح داده شده است. همچنین تاگزون های فوق با نزدیک ترین جنس و گونه مورد مقایسه قرار گرفته است.

گونه Pyrus pashia به عنوان گزارشی جدید از شمال شرق ایران گزارش می شود. این گونه با دارا بودن برگ های کم و بیش تخم مرغی شکل و نوک تیز و همچنین اندازه میوه از گونه مجاور خود یعنی P. boissieriana قابل تفکیک می باشد. طرحی از این گیاه در مرحله میوه و گل به همراه نقشه پراکنش و تصاویری از مراحل گلدهی و میوه دهی دو گونه ذکر شده ارایه می گردد.

دو گونه Lotus aegaeus و Phalaris canariensis که اولی از استان آذربایجان غربی و دومی از استان کردستان و استان تهران جمع آوری شده اند برای اولین بار از ایران گزارش می گردند. تصویر گونه ها به همراه شرح آنها نیز تهیه شده و در این مقاله ارایه می گردد.

 Marrubium duabense Murataبرای اولین بار از ایران گزارش می شود. این گونه در گزارشهای قبلی به طور انحصاری از افغانستان گزارش شده بود. لذا گزارش وجود آن در ایران نشان دهنده گسترش محدوده آن به سمت غرب است. با این گزارش تعداد گونه های این جنس در ایران به 11 می رسد.

گونه Trigonella caerulea برای اولین بار از استان اردبیل گزارش می شود. این گیاه در مراحل مختلف فنولوژی در طبیعت بررسی شده و تصاویر دیجیتالی از قسمتهای مختلف آن تهیه گردیده است. این شنبلیله با داشتن میوه کوتاه به طول 6-4 میلی متر و با منقار کوچک به طول 3-2 میلی متر در انتهای نیام، از سایر گونه های شنبلیله متمایز می گردد. شمارش کروموزومی گونه در ایران برای اولین بار انجام گردید و گیاه دیپلویید با  2n=16بود.

ویژگیهای ریخت شناسی، تعداد و رفتار کروموزومی در مرحله میوز در جمعیتهایی از گونه های Onobrychis viciifolia و O. altissima متعلق به بخش Onobrychis مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. تمام جمعیتهای متعلق به مناطق مختلف ایران تتراپلویید بوده و تعداد کروموزومهای آنها  2n=4x=28 می باشد. شمارش کروموزومی پایه x=7 ثابت می ماند. برای گونه  O. altissima شمارشهای قبلی،  2n=2x =14و 2n=4x=28 از منطقه قفقاز بوده است. نتایج، این نظریه را تایید می نماید که زوج گونه Onobrychis viciifolia و  O. altissima گونه های خویشاوندی هستند که از نسل مشترکی مشتق شده اند. عدم وجود پایه های دیپلویید O. altissima در ایران نشان می دهد که احتمالا ظهور جدید این گونه در قفقاز است. اگرچه جفت شدن کروموزومها و جدا شدن آنها در مرحله میوز منظم بود، لیکن بی نظمی های میوز شامل چسبندگی کروموزوم ها و تاخیر و تشکیل پل در آنافاز و تلوفاز، ناهم زمانی هستکها در متافاز II و دسیناپیس در متافاز I مشاهده گردید. گونه O. viciiflia برای اولین بار از ایران گزارش می شود و هر دو گونه مذکور جزو گونه های کاشته شده می باشند.

در این مطالعه خصوصیات تشریحی مربوط به پهنک و رگبرگ میانی 14 گونه از جنس شیرخشت Cotoneaster که مربوط به دو بخشه Cotoneaster و Chaenopetalum می باشند مورد مطالعه قرار می گیرد. این گونه ها شاملC. nummularioides ،C. kotschyi ،C. turcomanicus ،C. multiflorus ،C. nummularius ،C. hissaricus ،C. luristanicus ،C. suavis ،C. morolus ، C. ovatus ،C. discolor ،C. assadii ، C. melanocarpus و C. persicus می باشند. از بین 30 صفت آناتومیکی، تعداد 5 صفت (صفات کیفی از قبیل وجود فیبر، وجود کوتیکول و گزیلم خارجی) در گونه های مختلف ثابت، 24 صفت در گونه های مختلف و جمعیت های مختلف یک گونه متنوع بوده، و تنها یک صفت (تعداد لایه های پارانشیم نردبانی) در گونه های مختلف دارای ارزش کاربردی در جداسازی گونه ها می باشند.

تنوع مورفولوژیک با لا در جنس گل ماهور مشکل عمده ای در تعیین حدود گونه ها است. بنابراین در ارایه یک طبقه بندی سازمان یافته و طبیعی در جنس گل ماهور مشکل وجود دارد. تحقیق حاضر ساختار تشریحی برگ، پوسته دانه، میوه و ریزساختاری دانه گونه های گل ماهور در ایران را مورد بررسی قرار میدهد. شکل و تراکم ایدیو بلاستهای اپیکارپ میتواند به عنوان صفات متمایز کننده گونهای به شمار رود. دو نوع مزوفیل نردبانی-اسفنجی و نردبانی و دو نوع نسبت قطر اندوکارپ به اپی کارپ (1.2 و 2.3) در بین گونه ها مشاهده شد. تزئینات پوسته نیز در همه گونه ها مشبک است، لیکن تفاوت جزیی در شکل سلولها و وجود حباب در دیواره های جانبی سلولهای اپیدرمی دانه ها دیده میشود.

مورفولوژی دانه گرده 25 گونه از بخش استنوسفاله از جنس کوزینیا با استفاده از میکروسکوپ نوری و میکروسکوپ الکترونی اسکنینگ شرح داده شده و با یکدیگر مقایسه می شوند. شکل دانه های گرده در گونه های این بخش بیضوی کوتاه یا بلند، جور قطب و سه شیار منفذی است. اگزین به طور متراکم یا تنک زگیل دار می باشد. بر اساس صفات ریخت شناسی، گونه های این بخش به دو گروه تقسیم می شوند: 1- گونه های دارای کپه استوانه ای باریک و برگ های چرمی، 2- گونه های دارای کپه تخم مرغی و برگ های علفی. علاوه بر صفات مطالعه شده، دانه های گرده گروه اول با بیش از 20 زگیل و گروه دوم با 30-3 زگیل در هر 25 میکرو متر مربع از سطح اگزین از یکدیگر متمایز می گردند. بنابراین، گروه بندی بر اساس صفات گرده ای تا حدودی تایید کننده تقسیم بندی مرفولوژیک نیز می باشد.

جنس Nonea Medik. با حدود 35 گونه ، یکی از بزرگترین جنسهای خانوادهBoraginaceae ، قبیلهBoragineae ، در جهان است. در این بازبینی، بیشتر از صفات زایشی، که عموما کمتر تحت تاثیر محیط قرار می گیرند، استفاده شده است. صفات زایشی مورد نظر شکل کلاله، موقعیت کلاله نسبت به بساکها، شکل فلس گلوگاه، رنگ، شکل و تقارن گل و صفات مربوط به مریکارپ نمونه ها بوده است. همچنین کلید شناسایی گونه ها بر اساس صفات ساختاری و ریز ساختاری پیشنهاد شده است.در این بررسی برای اولین بار صفات ذکر شده در مورد گونه های  N. diffusa Boiss. et Buhse، N. lutea (Desr.) DC. var. flavescens Lipsky N. melanocarpa Boiss.، N. persica Boiss. var. suchtelenioides (Riedl) Falatoury & Pakravan، N. rosea (Bieb.) Link و N. turcomanica M. Pop شرح داده شده است.Nonea suchtelenioides H. Riedl به سطح واریته ای از N. persica کاهش یافته و به صورت N. persica Boiss. var. suchtelenioides (Riedl) Falatoury & Pakravan معرفی شده است.