مجله گیاه شناسی ایران (The Iranian Journal of Botany)
سال:1392 | دوره:19 | شماره:2 (پیاپی 38) |تعداد مقالات:18

جهت بررسی نمونه های خاکزی خانواده Nostocaceae Kutzing، تاکسون های موجود در خاک 20 ایستگاه از 7 استان دارای کشت برنج کشور مورد مطالعه قرار گرفت. طی این تحقیق در مجموع تاکسون هایی متعلق به 6 جنس از این خانواده شناسایی شد که از میان تاکسون های شناسایی شده، 18 گونه و 1 واریته از 4 جنس Nostoc Vaucher ex Bornet & Flahault ،Trichormus (Ralfs ex Bornet & Flahault) Komarek & Anagnostidis ، Nodularia Mertens ex Bornet & Flahault و Aulosira Kirchner ex Bornet & Flahault دارای ساختار ترایکمی آپوهتروسیتیک و 20 تاکسون از 2 جنس Anabaena Bory ex Bornet & Flahault و Cylindrospermum Kutzing ex Bornet & Flahault دارای ساختار پاراهتروسیتیک می باشند. از میان گونه های شناسایی شده از این خانواده، چهار گونه زیر برای نخستین بار از ایران گزارش می شوند و کلید شناسایی، محدوده پراکنش و تصاویر کامرا لوسیدای گونه های شناسایی شده، به همراه شرح گونه های جدید با تاکید بر تاکسون های دارای ساختار آپوهتروسیتیک ارائه می گردد.

تالاب گندمان یکی از اکوسیستم های آبی مهم استان چهارمحال و بختیاری در غرب ایران می باشد. این تالاب در نزدکی تالاب بین المللی چغاخور واقع شده است. در این مطالعه تنوع فیتوپلانکتونی تالاب گندمان برای یک دوره یکساله بطور فصلی از شهریور ماه 1385 تا مرداد ماه 1386 مورد بررسی قرار گرفت. این نخستین مطالعه در ارتباط با فلور فیتوپلانکتونی تالاب گندمان به شمار می آید. تاکسون های مربوط به شش شاخه ازفیتوپلانکتون ها در این مطالعه مورد شناسایی قرار گرفت. باسیلاریوفیتا، کلروفیتا، سیانوفیتا، اوگلنوفیتا، داینوفیتا و کریزوفیتا بترتیب حائز بیشترین فراوانی بودند. در مجموع 95 گونه و واریته متعلق به 54 جنس به ثبت رسید. در میان تاکسون های شناسایی شده، شاخه باسیلاریوفیتا با حضور 51 گونه و واریته از بیشترین فراوانی برخوردار بود و پس از آن شاخه های کلروفیتا با 18 گونه و 12 جنس قرار داشت. بر حسب اطلاعات این پژوهش تالاب گندمان تنوع قابل قبولی از فیتوپلانکتون ها را در مقایسه با چک لیست های منتشره از جلبک های ایران ارائه می نماید.

چشمه های آب گرم در سال های اخیر از سوی زیست شناسان بسیار مورد توجه واقع شده اند. سیانوباکتری های ترموفیل بدلیل شباهت با فرم های زندگی اجدادی در زمین و همچنین به عنوان منبعی از ترکیبات زیستی پایدار در برابر گرما، از ارزش علمی بالایی برخوردار هستند، و بررسی تنوع زیستی آنها گام مفیدی در جهت رسیدن به اهداف ذکر شده می باشد. در این تحقیق سیانوباکتری های موجود در 4 چشمه ی آب گرم در ایران مورد مطالعه قرار گرفت. در این تحقیق 43 گونه متعلق به 20 جنس و 11 تیره شناسایی شد. علاوه بر مطالعه بر اساس خصوصیات مورفولوژیک، جهت شناسایی دقیق تر سیانوباکتری های شناسایی شده، مطالعات مولکولی بر اساس توالی ژنومی 16S rRNA انجام شد. نتایج بدست آمده در هر دو روش بکار برده شده هم راستا و تایید کننده بکدیگر بودند.

واریته Onobrychis oxyptera var. unifoliolata به عنوان یک آرایه جدید انحصاری برای ایران از استان فارس در جنوب غرب ایران معرفی و شرح داده می شود و تصویری از آن ارائه می گردد. این آرایه به جنس Onobrychis، زیر جنس Sisyrosema و بخش Heliobrychis تعلق دارد و از واریته تیپ با داشتن برگهای ساده تشخیص داده می شود.

گونه Petasites albus (L.) Gaertner به عنوان گزارش جدیدی از جنگلهای شمال ایران نام برده می شود. این گونه از Petasites hybridus (L.) P. Gaertner به علت داشتن کرک های دائمی تار عنکبوتی در زیر برگها و گل آذینی بلند و کشیده و گل های سفید رنگ با برگه های گریبانه ای غده دار متفاوت است.

آویشن ایرانی (Thymus persicus) یکی از گونه های انحصاری جنس Thymus است که در استانهای زنجان و آذربایجان غربی (تکاب و حومه) ایران رویش دارد. این گونه با داشتن برگ های باریک خطی شکل با کرک های غیرغده ای بلند به همراه کرکهای غده ای تک سلولی کوتاه در بین سایر گونه های جنس آویشن به خوبی متمایز است. برای تعیین جایگاه تبارزایشی گونه آویشن ایرانی و روابط خویشاوندی آن با سایر گونه ها و تایید مولکولی این گونه، 25 نمونه متعلق به 19 گونه از جنس Thymus به همراه گونه هایی از جنس های خویشاوند Origanum، Satureja، Thymbra، Micromeria، Ziziphora،Gontscharovia ،Saccocalyx و Zataria انتخاب و آنالیز تبارزایشی بر اساس توالی های nrDNA ITS انجام شد. کلادوگرام حاصل از آنالیز بیزین نشان داد که جنس آویشن با در نظر گرفتن جنس Saccocalyx پیرا تبار است و رابطه خویشاوندی خواهری آن با جنس Origanum تایید شد. گونه T. persicus با وجود صفات متمایز کننده خاص به همراه سایر گونه های این جنس در کلاد تک تبار Thymus بصورت پلی تومی و حل نشده ظاهر شد. گونه T. marandensisبه عنوان یک گونه خواهری با برخی از گونه های این جنس از جمله T. daenensis، T. migricus، T. pubescens،T. trautvetteri و T. carmanicus قرار گرفت.

پروتئین های ذخیره ای دانه 11 جمعیت خودروی Agropyron cristatum و یک جمعیت کاشته شدهElymus junceus از طریق الکتروفورز روی ژل پلی آکریل آمید بررسی شدند. در مجموع 31 باند پروتئینی با وزنهای مولکولی متفاوت روی ژل ظاهر شد که نشانگر تنوع بالا است. با انجام آنالیز خوشه ای و آنالیز مولفه های اصلی روی داده های به دست آمده، تمام جمعیت های مورد مطالعه در سه خوشه گروه بندی شدند. ارتباط آشکاری بین تاکسونهای هر خوشه و مکانهای جغرافیائی آنها مشاهده شد. نتایج پیشنهاد می کند که مارکرهای پروتئینی دانه جمعیت های خودروی Agropyron cristatum عمدتا با عوامل اکوجغرافیائی همبستگی دارند و به تنهائی نمی توانند برای تاکسونومی این گونه در سطوح زیرگونه ای مفید واقع شوند.

در این مطالعه تنوع ژنتیکی 69 فرد از نه جمعیت طبیعی متعلق به دو گونه Dianthus موجود درشمال شرق ایران با استفاده از داده های PARD به منظور دستیابی به اطلاعات مهم ژنتیکی بررسی گردید. 111 باند چندشکلی با کمک 11 آغازگر RAPD بدست آمد. درصد باندهای چند شکلی، تنوع ژنتیکی نی و اندیس شانون محاسبه گردید. دندروگرام بر اساس روش UPGMA جمعیتهای مورد بررسی را به دو گروه اصلی مطابق با دو گونه جدا نمود و نزدیکی دو زیرگونه D. polylepis subsp. polylepis و D. polylepis subsp. binaludensis را نسبت به هم نشان داد. بر اساس آنالیز AMOVA به ترتیب 82 و 18 درصد تنوع ژنتیکی برای درون و بین جمعیتها بدست آمد. همچنین آنالیز مختصات اصلی (PCA) بر پایه فاصله اقلیدوسی اختلاف سه جمعیت زیرگونه D. crinitus subsp. turcomanicusرا از نظر ژنتیکی با شش جمعیت از دو زیرگونه D. polylepis subsp. polylepis و D. polylepis subsp. binaludensis آشکار کرد. با توجه به نتایج به دست آمده، فاصله جغرافیایی، سیستم آمیزشی و جریان ژنی می تواند اثرات مهمی در تنوع ژنتیکی جمعیتهای جنس Dianthus داشته باشد.

در راستای بازنگری نمونه های هرباریومی متعلق به جنس Delphinium، گونه D. kurdicum Boiss. & Hohen. برای اولین بار از غرب ایران گزارش می گردد. همچنین، گونه D. zalil Aitch & Hemsl. به عنوان یک گونه مستقل از D. semibarbatum Bienert ex Boiss. معرفی شده است. این گونه با گونه مجاور خود D. ochrolecum Stev. ex DC. مقایسه شده است. این گونه ها براساس ویژگی های مورفولوژیکی، گرده شناسی و الگوی اپیدرمی گلپوش بررسی شده اند. کلید شناسایی جدید برای تمام گونه های گل زرد Delphinium در ایران ارائه می شود.

جنس Carduus L. (Asteraceae) شامل حدود 90 گونه است که 8 گونه آن در ایران پراکنش دارد و تنها یک گونه آن انحصاری ایران می باشد. ریخت شناسی دانه های گرده 8 گونه از جنس با استفاده از میکروسکوپ نوری و میکروسکوپ الکترونی نگاره مورد بررسی قرار گرفت. نوع دانه گرده sub- oblate تا oblate- spheroidal با تزئینات خاردار است. اندازه دانه های گرده در دید قطبی از 35.76-50.46m و در دید استوایی از 37.38-59.63m متغیر هستند. داده های گرده شناسی صفات خوبی برای جدایی گونه های مطالعه شده می باشد. گونه های برون گروه متعلق به جنس Cirsium Mill. در یک خوشه جدا قرار گرفته اند. روابط گونه ای مطابق با نتایج مورفولوژیکی و رفتار های تاکسونومیکی قبلی این جنس می باشد.

ساختار تشریحی برگ و ساقه 5 گونه از جنس Bolboschoenus مورد بررسی قرار گرفتند که هدف از این تحقیق، شناسایی خصوصیات تشخیصی با توجه به تمایز مورفولوژیکی و یافتن روابط موجود بین تفاوتهای ساختاری و اکولوژیکی این گونه ها بود. ساختار تشریحی در برش عرضی برگ و ساقه برای بدست آوردن صفات تشخیصی جهت تکمیل مطالعات قبلی انجام گرفته در برش عرضی میوه این گونه ها مطالعه شدند. حضور و ترتیب سلولهای بولیفرم در لایه های اپیدرمی و زیراپیدرمی و همینطور حضور حفرات هوا بین دستجات آوندی در بین گونه ها متغیر بود. همچنین مشخص گردید که ساختار تشریحی ساقه دارای صفات تشخیصی مناسب در تشخیص گونه ها نیست. اگرچه اغلب صفات تشریحی تایید کننده تفاوتهای مورفولوژیکی و تشریحی میوه می باشند لیکن آنها به تنهایی نمی توانند موثر باشند. در مقابل، سازگاریهای آناتومیکی نسبت به شرایط زیست محیطی در مورد هر گونه در ارتباط با اکولوژی آنها (از جمله سازش با شرایط خشکی، شوری و ..) کاملا مشخص است.

در این مطالعه ویژگیهای مورفولوژیکی و میکرومورفولوژیکی 7 تاکسون از بخشه Papaver sect. Oxytona با استفاده از استریومیکروسکوپ و میکروسکوپ نوری و الکترونی شرح داده شده و با یکدیگر مقایسه شدند. بر اساس صفات میکرومورفولوژی: اندازه سلولهای روزنه، شکل سلولهای اپیدرمی و دیواره جداکننده سلولها در سطح زیرین برگ، تا حدود زیادی تایید کننده تقسیم بندی مورفولوژیک گونه ها و دورگه های بین گونه ای است؛ اندازه دانه های گرده می تواند به عنوان صفات متمایز کننده گونه ای به شمار رود؛ ویژگیهای دانه برای تفکیک گونه ها مفید نمی باشد. همچنین شرح کوتاهی از ویژگیهای مورفولوژیکی تاکسونهای این بخشه همراه با کلید شناسایی آنها ارایه شده است. بررسیهای انجام شده برای دو گونه P. bracteatumو P. lasiothrix نشان می دهد که این دو گونه تا حدود زیادی مشابه هستند. بنابراین مطابق با نظر Goldblatt گونه P. lasiothrixمترادف گونه P. bracteatumمعرفی می گردد. در این مقاله دورگه دو والدی P. setiferum´P. bracteatum برای اولین بار از ایران گزارش می گردد.

جنس Sargassum C. Agardh متعلق به جلبک های قهوه ای بوده که علیرغم مطالعات متعدد، یکی از مهمترین جنس های پیچیده از نظر سیستماتیک محسوب می شود. فلور جلبک های ایران نسبت به سایر آبزیان کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله، 7 گزارش جدید گونه های سارگاسوم شامل Sargassum baccularia (Mertens) C. A. Agardh, S. binderi Sonder, S. gemmiphorum Tseng et Lu, S. longifructum Tseng et Lu, S. henslowianum C. Agardh, S. boveanum J. Agardh var. aterrimum Grunow , S. spinuligerum Sonder گزارش شده است که صفات مهم در شناسایی این گونه ها شامل، شکل هولدفست، طول و عرض و حاشیه و راس برگ ها، شکل وزیکول ها و رسپتاکل ها می باشند. بیشترین گونه ها در استان سیستان و بلوچستان شامل S. spinuligerum, S. baccularia, S. henslowianum S. longifructum و کمترین گونه ها شاملS. binderi, S. boveanum var atterimum در بندر لنگه و بوشهر پراکنش داشتند.

در بین نمونههای جمع آوری شده از فلات اوستیورت از کاراکالپاکستان (ازبکستان) گونه های Ceratophyllum submersum (Ceratophyllaceae) و Argusia sibirica (Boraginaceae) شناسائی گردیدند. این گونه ها به همراه یک تصویر نمونه هرباریومی در این مقاله گزارش میشوند.

پراکندگی جغرافیایی گونه های C3 وC4 از تیره اسفناج در ایران با استفاده از 11151 رکورد ژئورفرنس شده واکاوی شد. تیره اسفناج با داشتن 45 جنس و 204 گونه، به طور وسیعی در ایران انتشار یافته است. تعداد گونه های C4 در این تیره تقریبا دو برابر گونه های C3 می باشد. اطلاعات سازمان دهی شده در برنامه MS access به کمک نرم افزار DIVA-GIS و با استفاده از خانه گریدهای 10×10 کیلومتر و محدوده دایره ای همسایه نقشه برداری شد. بالاترین تعداد گونه های این تیره با حداکثر 83 گونه در هر خانه گرید، در استان های تهران، سمنان و آذربایجان شرقی مشاهده شد. اما میزان جمع آوری از مناطق مختلف به طور مساوی صورت نگرفته است. همچنین این استانها به عنوان نقاط داغ گونه های C3 و C4 شناخته شدند. مقایسه بین پراکندگی جغرافیایی مقدار δ13C گونه ها و میزان بارندگی منطقه ای حاکی از این است که گونه های C4 به خوبی با مناطق خشک و نیمه خشک و میزان بارندگی پایین سازگاری یافته اند.