پژوهشنامه علوم سیاسی
سال:1390 | دوره:7 | شماره:1 (25) |تعداد مقالات:9

جان رالز برای تبیین مفهوم و جایگاه عدالت در عرصه بین المللی، اصولی را که از عرف بین الملل نشات گرفته اند و به طور معقولانه ای می توانند مورد توافق همه دولت ها قرار گیرند، به عنوان یک مبنای مشترک و عادلانه مطرح می سازد. وی در راستای بررسی سیاست خارجی «دولت های لیبرال دموکرات» در عرصه بین المللی، رابطه این دولت ها با دولت های دیگر را تنها با توجه به رعایت اصول مذکور از جانب آنان مورد سنجش و ارزیابی قرار می دهد. بدین ترتیب، رابطه یک دولت لیبرال دموکراسی با دیگر لیبرال دموکراسی ها و یا با «دولت های شریف» می تواند در همه عرصه ها و به طور آزادانه و برابر اتفاق افتد. این رابطه با «دولت های تحت فشار» تنها در قالب کمک های مالی و با «دولت های قانون شکن» صرفا به شکل جنگ عادلانه متصور است. از نظر رالز، این مفهوم واقعی عدالت در عرصه بین المللی خواهد بود؛ مفهومی که امروزه بنیادهای نظری لازم را برای توجیه رفتار مستبدانه و یکه تازی قدرت های جهانی در عرصه بین المللی فراهم آورده است.

تاکید غزالی صوفی، همچون سایر صوفیان، بر علم باطن (حقیقت) در برابر علم ظاهر است، و تاویل از این منظر، کوششی است برای پی بردن به معنی باطنی یک متن؛ بنابراین، در نظام اندیشگی غزالی، تاویل به نوعی با شناخت حکمت و باطن شریعت در ارتباط است. فقط عرفان می تواند شناخت را تا سطح «معرفت» برساند؛ سطحی که در آن فرد آن چه را که می داند با تمام وجود تجربه می کند، یعنی تجربه بدون واسطه خدا، آنجا که دیگر انانیتی برای فرد باقی نمانده است (حالتی از ترک یا نفی نفس که «فنا» نام دارد) و کاملا جذب وجود خدا شده است («بقا»). غزالی اما معتقد بود که این تجربه برای آن نیست که جایگزین فلسفه و دین شود بلکه برای تکمیل آنها و برای تامین مبنا و مقصودی برای آنهاست.

پژوهش حاضر با هدف شناخت وضع موجود فرهنگ های تخصصی علوم سیاسی و روابط بین الملل و فهم بهتر وضعیت این فرهنگ ها و شناسایی تنوع و فراوانی و آسیب ها و خلاء های موجود در این زمینه سازماندهی شده است. در این مقاله با روش تحلیل محتوا به بررسی و آسیب شناسی بیش از 100 فرهنگ تخصصی اعم از فرهنگ های توصیفی، دوزبانه، سیاسی مطبوعاتی و دانشنامه های موجود در زمینه علوم سیاسی و روابط بین الملل پرداخته شده است. برخی از نتایج تحقیق نشان می دهد اعمال جهت گیری های سیاسی در فرهنگ نویسی، تشریح واژه های سیاسی در خدمت احزاب و تبلیغات، کم دقتی ها در برابرگذاری ها، عدم ورود اساتید علوم سیاسی و روابط بین الملل در کار فرهنگ نویسی، ناآشنایی با نمادهای فرهنگی حوزه های مختلف دانش سیاسی در هر دو زبان مبدا و مقصد، ناآشنایی با فنون و شیوه های نوین فرهنگ نویسی، انجام ندادن کار تخصصی توسط موسسات انتشاراتی در زمینه علوم سیاسی، نبود کار تیمی و گروهی در فرهنگ نویسی، عدم رعایت استانداردهای بین المللی همراه با بومی سازی از مهمترین آسیب های فرهنگ نگاری تخصصی علوم سیاسی و روابط بین الملل در ایران است. در پایان ضمن جمع بندی و نتیجه گیری، راهکارهایی برای تقویت فرهنگ نویسی تخصصی علوم سیاسی و روابط بین الملل در ایران ارائه شده است.

مطالعه رابطه اخلاق و سیاست و ایجاد یک نوع تعامل میان نظریه اخلاقی و نظریه سیاسی، یکی از مسائل مهم علمی در حوزه فلسفه سیاسی است. خواجه نصیرالدین طوسی و نیکولو ماکیاولی از جمله فیلسوفان و مردان سیاسی هستند که در دو سنت فکری متفاوت (اسلام و غرب)، در مطالعات فلسفی و سیاسی خود به جرح و تعدیل رابطه اخلاق و سیاست پرداخته اند. این مقاله صرف نظر از تفاوت های ضروری و خاص دو سنت فکری، با توجه به مشترکات عمومی و مبتنی بر مسائل مشترک اجتماعی - سیاسی، ضمن تحلیل روزگار پرآشوب و نابسامان هر دو متفکر و مقایسه نظریات اخلاقی و سیاسی آنها، بر آن است تا نشان دهد که چرا و چگونه خواجه نصیر و ماکیاولی نظریه خود را با اهدافی متفاوت، یکی آرمان گرایانه، معطوف به جامعه اسلامی و فرا این جهانی، و دیگری واقع گرایانه، معطوف به ایتالیای زمان خود و این جهانی ارائه می دهد. افزون بر این، در این مقاله تلاش شده با الهام از رویکرد کلان اسپریگنز و هرمنوتیک متن، در فهم منطق درونی نظریه های سیاسی، ضمن کالبد شکافی آرای اخلاقی و سیاسی هر یک از دو متفکر اسلام و غرب، از طریق تحلیل مبانی اخلاقی و سیاسی هر یک نشان داده شود که چرا و چگونه راهبرد سیاسی این دو متفکر، به رغم اعتقاد به اخلاق دو سطحی و نقطه عزیمت واحد، به غایاتی متفاوت در رهیافت رابطه اخلاق و سیاست رسیده است.

افلاطون در «جمهور» بر اساس مبانی معرفتی و هستی شناسانه به صورتبندی آرمان شهری پرداخته که می توان آن را از نخستین صورت های اندیشه جامع و منسجم در مورد سیاست دانست. این آرمان شهر از دیرباز مورد تفسیر و برداشت های مختلفی قرار گرفته است.نوشتار حاضر درصدد است با خوانش آرمان شهر جمهور در بستر سیاسی - اجتماعی یونان کلاسیک از یک سو و مبانی فکری و فلسفی آن از سوی دیگر، وجه تمایز مقوله آرمان شهری در تفکر افلاطون را از دیگر صورت های آرمان اندیشی مورد بررسی قرار دهد.در پرتو این خوانش به نظر می رسد ویژگی پولیس محوری یونان باستان و مبانی فلسفی چون ایده ها و نسبت آنها با واقعیت، ایده خیر و ... موجب شده مقوله آرمان شهری در منظر افلاطون از هر نوع ایدئالیسم ذهنی، آرمان گرایی ناکجا آبادی و هزاره باوری متمایز شده و در عین ایدئال، واقعی باشد.

نظریه نقد ایدئولوژی اسلاوی ژیژک به عنوان یکی از نظریه های عمده در حوزه ایدئولوژی، اشتراک هایی با نظریه گفتمان ارنستو لاکلاو و چانتال موفه دارد. ژیژک بر پیامدهای سیاسی رادیکال نظریه خود که کاملا متفاوت از دموکراسی رادیکال است، تاکید می کند چون معتقد است نظریه گفتمان معضل ایدئولوژی را نادیده گرفته است. در این مقاله، نگارنده تلاش می کند تفاوت های بین نظریه گفتمان و نقد ایدئولوژی را به منظور تاکید بر ظرفیت های نظری و روشی نظریه اخیر در تبیین ایدئولوژی های مختلف تشریح کند؛ بنابراین پس از مرور مختصر تحول مفهوم ایدئولوژی، مفاهیم لاکانی موجود در نظریه نقد ایدئولوژی ژیژک تشریح می شود. بالاخره، نشانه شناسی انتقادی به عنوان ابزار مکمل روش شناختی برای این نظریه که از لحاظ روشی دارای ابهاماتی است، اضافه شده است.

فهم اندیشه ها و افکار سیاسی مسلمانان صدر اسلام از سویی در گرو مطالعه و بررسی رویدادهای سیاسی اجتماعی این دوران بوده، از سویی دیگر، نیازمند فهم برداشت آنان از آموزه های مکنون در قرآن و سنت است؛ از این رو، در تعامل زمینه های سیاسی اجتماعی و برداشت های آنان از متون، می توان به فهم افکار و اندیشه های سیاسی آنان نائل آمد. در این میان، آنچه از منظر نوشتار حاضر مهم به نظر می رسد، فهم مناظره هایی است که در فرایند ارجاع دهی تحولات و رویدادهای سیاسی اجتماعی به متون دینی جریان یافته است. این مناظره ها که از خصلت کلامی برخوردار است، زمینه شکل گیری برداشت های مختلفی از متون دینی را فراهم ساخته است. مقاله حاضر با بررسی دو رویداد بسیار مهم صدر اسلام - حادثه سقیفه و جنگ صفین - چگونگی تکوین مناظره های کلامی نخستین و در نتیجه، تاثیرگذاری آنها بر افکار و اندیشه های سیاسی مسلمانان در این دوره را توضیح می دهد.