علوم محیطی
سال:1387 | دوره:6 | شماره:2 |تعداد مقالات:16

همزیستی گیاهان با میکروارگانیسم ها و سایر موجودات زنده موجب حفظ و پایداری گونه های گیاهی و حفظ جوامع گیاهی می گردد. میکوریز یکی از سودمندترین همزیستی ها می باشد که در آن گیاه میزبان و قارچهای همزیست بطور متقابل فایده می برند. تنوع قارچهای همزیست و روابط پیچیده بین جوامع گیاهی با جوامع قارچی موضوع مطالعات گسترده ای بوده است. با توجه به تنوع گونه های گیاهی در استان کرمان و اهمیت قارچهای میکوریزی در ایجاد همزیستی با گیاهان مختلف، در مطالعه حاضر گونه های گیاهی متعلق به 10 خانواده از 11 نقطه استان کرمان مورد بررسی قرار گرفتند. بطور کلی 14 گونه گیاهی بعنوان گیاهان غالب شناسایی گردید و از نظر فرم رویشی و درصد چیرگی بررسی شدند. مطالعه درصد همزیستی میکوریزی و شمارش جمعیت هاگ در ریزوسفر گیاهان نشان داد که بالاترین درصد همزیستی و  حضور میکوریز برابر 84.27 متعلق به گیاه Juniperus excelsa و کمترین میزان همزیستی برابر 37.22 مربوط به گیاه Euphorbia gedrosiaca بود و گیاهان خانواده Chenopodiaceae فاقد همزیستی میکوریزی بودند. تراکم جمعیت هاگ در ریزوسفر گونه های مختلف بین 0 تا 15.06 در هر گرم خاک متفاوت بود، با اینحال بین تعداد هاگ و میزان آلودگی ریشه همبستگی مثبت و معنی دار مشاهده شد. pH خاک نقاط جمع آوری دارای اختلاف معنی دار بودند و در محدوده 8-7 نوسان داشتند. بین pH و میزان همزیستی میکوریزی و تعداد هاگ همبستگی مثبت وجود داشت. قارچ های میکوریزی همزیست شده با گیاهان مورد مطالعه شناسایی شدند که متعلق به گونه های مختلف جنس Glomus، Acaulosphora و Entrophospora بودند.

Mnemiopsis leidyi که به شاخه Ctenophora تعلق دارد، بعد از ورود به دریای خزر مشکلات اکولوژیک فراوانی ایجاد کرده است. به نظر می رسد کاهش شدید جمعیت کیلکا و همچنین ماهیان خاویاری و فک خزر مرتبط با پراکنش گسترده این شانه دار در بیشتر نواحی دریای خزر باشد. بنابراین شناخت جنبه های مختلف زیست شناسی و بوم شناسی M. leidyi لازم و ضروری به نظر می رسد. در مطالعه حاضر سمیت حاد فاز محلول نفت خام بر M. leidyi و Acartia tonsa محاسبه و میانه غلظت کشنده (LC50)96  ساعته آنها مقایسه گردید. آزمایشهای تعیین سمیت تحت شرایط ساکن و در سه مرحله شامل: آزمون بازماندگی، آزمایش تعیین محدوده کشندگی و آزمایش اصلی تعیین سمیت، با استفاده از نمونه های شانه دار اندازه 8-12 میلی متر در بطری های مشابه حاوی 1 لیتر آب فیلتر شده دریا و 10 عدد شانه دار در 3 تکرار انجام شد. در آزمایش اصلی پس از آنکه مرگ و میر طی 96 ساعت بدست آمد، LC50 فاز محلول نفت خام در این دو گونه با نرم افزار Pharmacologic Calculation System محاسبه و مقادیر 3.311  و 0.148 میلی لیتر در لیتر به ترتیب برای شانه دار و آکارتیا بدست آمد. تفاوت مقادیر LC50 شانه دار و آکارتیا معنی دار بوده و نشان می دهد M. leidyi نسبت به A. tonsa مقاومت بیشتری در برابر آلاینده ای چون فاز محلول نفت خام دارد. بنابراین با وجود هم زیستگاه بودن دو گونه، افزایش آلودگی های محیطی می تواند برای آکارتیا به سرعت کشنده و برای شانه دار بی خطر یا کم خطر، و زمینه ساز گسترش بیشتر گونه مهاجم باشد.

جهت مطالعه تنوع زیستی ماهیان رودخانه هراز در استان مازندران (حوضه جنوب دریای خزر) از آبان 1378 لغایت مرداد 1379 بطور فصلی نمونه برداری انجام شد. 5 ایستگاه در رودخانه انتخاب شد. در مجموع 522 نمونه ماهی صید و بررسی شد. 20 گونه ماهی شناسایی شده، متعلق به 9 خانواده دهان گردان (Petromyzontidae)، کپور ماهیان (Cyprinidae)، سگ ماهیان جویباری (Cobitidae)، آزاد ماهیان (Salmonidae)، گاو ماهیان (Gobiidae)، کفال ماهیان (Mugilidae) سگ ماهیان جویباری (Balitoridae)، گامبوزیا ماهیان (Poeciliidae)، سه خاره ماهیان (Gasterosteidae) می باشند. خانواده کپور ماهیان 67.2 درصد از کل گونه ها را به خود اختصاص داده بود. از مجموع گونه های شناسایی شده 70 درصد از گونه ها، ساکن در رودخانه و 30 درصد مهاجر (از دریا به رودخانه) می باشند. از 20 گونه شناسایی شده، گونه های قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss)، کاراس (Carassius auratus)، کفال پوزه باریک (Liza saliens)، ماهی سه خاره (Gasterosteus aculeatus) و گامبوزیا (Gambusia holbrooki) غیر بومی می باشند تنوع گونه ای ماهیان با استفاده از نمایه شانون، مقدار انتخاب غذایی بر اساس نمایه ایولو و همپوشانی نیچ غذایی بر اساس نمایه هورن محاسبه شد.

شنگ (Lutra lutra) پستانداری نیمه آبزی از خانواده Mustelidae است که در راس هرم غذایی قرار دارد. رودخانه جاجرود در شرق تهران یکی از زیستگاه های این جانور است که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است. این رودخانه به طول تقریبی 140 کیلومتر از دامنه جنوبی البرز مرکزی سرچشمه گرفته و در نهایت از مسیل شریف آباد پس از مصارف آبیاری وارد دشت ورامین می شود. برای بررسی وضعیت پراکنش شنگ در منطقه مورد مطالعه از روش استاندارد استفاده شد. اساس این روش بر مبنای بررسی نمایه های گونه است. به این ترتیب 16 ایستگاه مطالعاتی در امتداد رودخانه و در فواصل حداقل حدود 5 کیلومتری انتخاب و در امتداد 600 متر نمایه های شنگ، برخی ویژگی های زیستگاه مانند پوشش گیاهی و عرض رودخانه مورد بررسی قرار گرفت. مطابق نتایج به دست آمده 599 نمایه مختلف شنگ (سرگین، ردپا، لانه، مکان غلتیدن و محل گذر) شناسایی شد که سرگین بیشترین فراوانی نمایه را به خود اختصاص داد (n=316). تنها در 6 ایستگاه نمایه های شنگ مشاهده و سه هسته مرکزی برای این جانور در رودخانه جاجرود شناسایی شد.

تحقیق حاضر حاصل یک سال مطالعه میدانی است که جهت ارزشیابی نیازهای تفرجگاهی مردمی که از پارک جنگلی سی سنگان بازدید نموده اند صورت پذیرفت. در این تحقیق از روش کلاوسون که یکی از متداول ترین روش های بررسی تفرجگاه ها در جهان است و برای ارزشیابی انواع سیستم های تفریحی به کار گرفته می شود جهت آگاه شدن از نظرات مردم بهره جسته و با تنظیم پرسشنامه هایی از نوع خود ایفا اقدام به بررسی گردید. پرسشنامه با تعداد 21 سوال تنظیم و با تکمیل 2500 نسخه از آن از طریق توزیع و مصاحبه حضوری به مدت یک سال از تیرماه تابستان 1384 تا اواخر خرداد ماه 1385 به طور انجامید. توزیع پرسشنامه ها در طول سال به گونه ای بوده است که روزهای تعطیل، اواسط و اوایل هفته را در هر فصل تحت پوشش قرار می داد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که مردها و متاهلین بیشترین افراد بازدید کننده را تشکیل می دهند. اکثر بازدید کنندگان از قشر تحصیل کرده جامعه می باشند که از نظر مالی وضعیت متوسط و خوبی داشته و در دستگاه دولت و بخش خصوصی اشتغال دارند. بیشتر بازدیدکنندگان در کلاس سنی 20-40 سال قرار دارند و اغلب آنها در فصول بهار و تابستان از این پارک بازدید می نمایند. استفاده کنندگان غالبا به صورت گروهی به پارک می آیند و بیشتر آنها مایلند که اوقات فراغت خود را در مناطق جنگلی یا کنار دریا بگذرانند. حفظ حالت طبیعی پارک، عدم وجود تاسیسات و تسهیلات مناسب و ناکافی بودن امکانات موجود در پارک مورد تایید اغلب افراد بازدید کننده بوده است. برای بهبود امکانات پارک، اکثر بازدیدکنندگان مایل به پرداخت ورودیه هستند و تقریبا تمام گردشگران تاکید به رسیدگی پارک از نظر بهداشتی دارند.

متریک های سیمای سرزمین ابزارهای کمی ساز وضعیت سیمای سرزمین هستند که گوناگونی فراوان آنها باعث کاربرد گسترده آنها در برنامه ریزی محیط زیستی سیمای سرزمین می شود. یکی از کاربرد متریک ها ارزیابی سریع پیامد فعالیت های انسان در مقیاس سیمای سرزمین است که به کمک آن در کوتاه ترین زمان ممکن شدت تخریب سرزمین را می توان مشخص کرد. در این مقاله، برای کمی سازی وضعیت سیمای سرزمین ابتدا متریک های توزیع فضایی لکه ها در سیمای سرزمین (مانند: SDI; Shannon Diversity Index) و ترکیب بندی لکه ها (مانند:TE; Total Edge) در نظر گرفته شدند. سپس، با استفاده از مدلی تخریب و درجه قرمزی در حوزه آبخیز سفیدرود در استان گیلان مشخص شد که از 8 واحد کاری (زیر حوزه) واحدهای 5، 1 و 3 دچار بیشترین تخریب در مقیاس سیمای سرزمین شده اند. برخوردار بوده اند از میان هشت متریک سیمای سرزمین استفاده شده در این تحقیق، متریک SDI (شاخص تنوع شانون)، ED (میزان محیط به مساحت) و NumP (مجموع تعداد لکه) دارای بیشترین درجه همبستگی (R2 به ترتیب 0.85، 0.75 و 0.8) با میزان درجه قرمزی تصویر ماهواره ای در محدوده مورد مطالعه بوده اند.

در مطالعات به روش سنتی و بررسی های خاکشناسی برای اندازه گیری و تخمین پارامترهای مختلف خاک از قبیل فلزات سنگین موجود در خاک، تبدیل اطلاعات نقطه ای به سطح، امری اجتناب ناپذیر است. اما امروزه بکارگیری تکنیکهای GIS که از جمله آنها، روشهای درون یابی می باشد. در تحقیق حاضر از روش Ordinary Kriging، برای برآورد مقدار کادمیوم موجود در خاک های منطقه مرکزی ایران واقع در استان اصفهان استفاده شد. سپس با استفاده از قابلیتهای GIS نقشه تخمین توزیع مکانی کادمیوم کل در ناحیه مورد مطالعه ترسیم و جهت تعیین مناطق آلوده از نظر میزان کادمیوم، طبقه بندی شد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که کاربری تاثیر مهمی بر روی کادمیوم کل موجود در خاک دارد. بطوریکه در کاربری شهری و صنعتی، میانگین این فلز سنگین به طور معنی داری بیشتر از میانگینش در سایر کاربریها بود. این امر موید این مطلب است که فعالیتهای انسانی به عنوان عمده ترین عامل افزایش دهنده فلزات سنگین موجود در خاک می باشد. بررسی نتایج آمار توصیفی کادمیوم کل و مقایسه آن با مقادیر پیشنهادی استانداردهای مجاز دیگر نشان داد که خاک منطقه از لحاظ مقدار کادمیوم موجود در آن دارای آلودگی غیر مجاز است. با استفاده از تصویر سنجیده ETM+ و بهره گیری از تکنیک بسیار برجسته Spectral unmixing پوشش گیاهی منطقه به روز و استخراج گردید و با انطباق نقشه آلودگی خاک و پوشش گیاهی میزان گسترش آلودگی در مناطق مختلف پوشش گیاهی مشخص گردید.

حوضه آبخیز زاخرد با وسعتی معادل 82.23 کیلومتر مربع در قسمت شمال غرب شهرستان شیراز و شرق شهرستان کازرون در استان فارس واقع گردیده است. ارزیابی توان اکولوژیکی سرزمین به عنوان هسته مطالعات محیط زیست و به عنوان پیشگیری و حتی درمان بحران های زیست محیطی به شمار می رود. از این رو پیش از اجرای توسعه، تعیین توان اکولوژیک سرزمین برای کاربری های مختلف ضروری است. در ارزیابی حوضه زاخرد از روش مک هارگ (Mc Harg)، مدل اکولوژیکی توسعه روستایی مخدوم 1380 و ابزار GIS استفاده شده است. در قالب این فرآیند، ابتدا منابع محیط زیستی منطقه شناسایی گردید. سپس با تلفیق و رویهم گذاری لایه های اطلاعاتی در سامانه Arcview نقشه یگان های اکولوژیکی منطقه به همراه جدول ویژگی های واحد، ایجاد و نسبت به ارزیابی توان منطقه اقدام و مناطق مستعد برای توسعه روستایی مشخص گردید. نتیجه بررسی نشان می دهد که با در نظر گرفتن تمامی پارامترهای اکولوژیکی تمامی منطقه برای توسعه روستایی نامناسب است ولی با حذف پارامتر ارتفاع که آخرین اولویت را در مدل اکولوژیکی مخدوم به خود اختصاص داده، حدود %8.49 اراضی برای توسعه روستایی دارای توان مناسب (درجه 2) و %91.51 دیگر از توان نامناسب برای کاربری روستایی برخوردار می باشند. به منظور تکمیل ارزیابی اکولوژیکی، ارزشگذاری نیازها، امکانات و شاخص های اقتصادی - اجتماعی موجود منطقه انجام شد. در این راستا سه پهنه زاخرد، الیاس آباد و همت آباد برای تعین الویت توسعه روستایی مشخص گردید. نتایج بدست آمده آشکار می سازند که پهنه همت آباد از اولویت بالاتری برخوردار می باشد.

هدف از این تحقیق ایجاد روشی جهت بررسی ظرفیت برد محیط زیست اکوسیستم شهری با هدف لحاظ نمودن کنترل و پایش فضایی سلامت اکوسیستم شهری در فرایند برنامه ریزی و مدیریت پایدار کلانشهرها می باشد. بدین منظور، روشی جهت بررسی شاخصهای فضایی ظرفیت برد تولید زباله در کلانشهرها معرفی شده و سپس در زونهای (نواحی) کلانشهر تهران برای سال 1382 مورد بررسی و آزمون قرار گرفته است. یافته های حاصل از این تحقیق حاکی از آن است که در 35 ناحیه (%30) میزان درجه ظرفیت برد نهایی شاخص های تولید زباله از حد آستانه گذشته و در وضعیت بحرانی است (DCC=5). در 23 ناحیه (%20 نواحی) میزان در حد بسیار زیاد تا بحرانی (4-5) و در 48 ناحیه (%42) در حد متوسط تا زیاد (4-3) می باشد که غالبا در نواحی حاشیه ای شهر تهران واقع شده اند. تعداد 9 ناحیه (%8) نیز دارای درجه ظرفیت برد کم تا متوسط (3-2) می باشند. در هیچ ناحیه ایی میزان ظرفیت برد نهایی شاخص های تولید زباله در حد مطلوب نیست.

یکی از ویژگی های خاص اکولوژی سیمای سرزمین که آن را از سایر شاخه های علم اکولوژی جدا می سازد استفاده از مفاهیم فضایی به عنوان اصول پایه در برنامه ریزی محیط است. در این مقاله سعی شده تا کاربرد این علم که از جوانترین شاخه های علم اکولوژی است در جهت حفاظت از رودخانه های شهری و کاهش ناپایداری آنها مورد بررسی قرار گیرد تا از تخریب و ساده شدن این الگوی پیچیده طبیعی در توسعه های کالبدی شهر جلوگیری گردد. عدم توجه به ملاحظات و نگرشهای محیطی در برنامه ریزیهای شهری و ساده سازی الگوهای طبیعی در بستر شهری از جمله الگوی دره ها، رودخانه ها، لبه های جنگلی، حاشیه سواحل سبب تغییر فرایندهای شکل دهنده آنها و در نهایت آسیب جدی به سامانه های طبیعیشان می شود. روش مطالعه در این تحقیق در بخش مبانی نظری تحلیلی - تفسیری است که از طریق تفسیر مبانی نظری در رابطه با موضوع تحقیق سعی در تعیین شاخص های گسترش فعالیتهای انسانی و واحدهای بیوفیزیکی در مقیاس شهری دارد. روی مطالعه در بررسی خصوصیات سیمای سرزمین در موضوع خاص مورد مطالعه یعنی رودخانه خشک شیراز بر مبنای ارزیابی کیفی است. در انتها راهبردهایی جهت حفاظت و مرمت حاشیه رودخانه ارایه شده است. این رهیافت اگر چه بر رودخانه و حواشی آن تمرکز دارد ولی در حقیقت روشی در اصلاح ساختار سیمای سرزمین شهر می باشد.

دفن بهداشتی پسماندهای شهری مثل هر پروژه مهندسی دیگر، به اطلاعات پایه و برنامه ریزی دقیق نیازمند است. انتخاب فاکتورهای متعدد سبب تعدد لایه های اطلاعاتی شده و کوششها برای یافتن راه حلی مناسب برای تحلیل بر روی تعداد زیاد لایه های اطلاعاتی و اخذ نتیجه صحیح، تصمیم گیران را به طور ناخود آگاه به سمت و سوی استفاده از سیستمی سوق میدهد که علاوه بر دقت بالا از نظر سرعت عمل و سهولت انجام عملیات در حد بالایی قرار داشته باشد. امروزه سیستم های اطلاعات جغرافیایی، به طور گسترده قابلیت بکارگیری در برنامه ریزیهای زیست محیطی و مسایل مهندسی را دارا میباشند. در این تحقیق ضمن استفاده از تصاویر ماهواره ای SPOT از لایه های متعدد اطلاعاتی نظیر نقشه شیب منطقه، نقشه کاربری اراضی، نقشه زمین لغزش، نقشه خطوط ارتباطی، لایه فاصله از مراکز شهری و فرودگاه و دیگر مناطق مهم حاشیه شهر، نقشه خاک منطقه، نقشه شبکه هیدرو گرافی و آبهای زیرزمینی، جهت باد غالب و ... برای مکانیابی محل دفن پسماند شهر تبریز استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که شرایط اعمال شده در روش بولین، از عدم اطمینان کمتری برخوردار میباشد و با توجه به محدودیتهای قطعی که در آن اعمال می شود، مناطق مکانیابی شده نسبت به روشهای مبتنی بر منطق فازی، دارای تعداد پارامتر کمتری میباشند اما در بررسی دو روش فازی اعمال شده در این تحقیق (OWA , WLC) مشخص گردید که روش (Weighted Linear Combination (WLC علیرغم سادگی آن، دارای معایبی میباشد، از جمله اینکه با بیش برآورد همراه است در حالی که الگوریتم (Ordered Weight Analysis (OWA با استفاده از وزنهای درجه ای این قدرت را به تصمیم گیر میدهد که عوامل مهمتری را که از نظر او مساله مکانیابی را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهند با همان اهمیت در مساله قرار دهد. در اثر این برتری، نتیجه حاصل از مکانیابی به روش OWA دارای قدرت تفکیک بهتری میباشد.

با توجه به مزایای چند سازه چوب - پلاستیک و گسترش تولید و مصرف این فراورده در کشورهای در حال توسعه، تحقیق حاضر با هدف بررسی امکان ساخت این چند سازه با خواص فیزیکی و مکانیکی مورد نظر استاندارد ملی ایران، با استفاده از ماده پلیمری پلی اتیلن ترفتالات ضایعاتی به انجام رسیده است. نمونه های آزمایشی در ابعاد سطح 450 × 450 و با ضخامت های 5 و 10 میلی متر ساخته و آزمایش شدند. با توجه به استفاده از ماده پلی اتیلن ترفتالات (پت) ضایعاتی برای اولین بار در ترکیب چوب - پلاستیک و در نتیجه نبود هیچ گونه اطلاعات اولیه در این زمینه، ابتدا به ساخت و آزمایش نمونه هایی با ضخامت های 5، 10 و 16 میلی متر و ذرات چوبی متفاوت از نظر ابعاد، پرداخته شد؛ پس از مشخص شدن خواص مناسب نمونه هایی با ضخامت 5 میلی متر که در آنها از خاک اره استفاده شده بود، در قالب فراوری هایی اثر سطوح مختلف متغیرهای میزان پت، پلی اتیلن، زمان پرس و لایه ای بودن، برخواص فیزیکی و مکانیکی نمونه ها بصورت مستقل و متقابل بررسی و فراوری های در نظر گرفته شده نیز از نظر خواص مذکور با یکدیگر مقایسه شدند. تکرار در نظر گرفته شده برای هر فراوری پنج بار، آزمایش های خواص فیزیکی شامل جذب آب نمونه ها و واکشیدگی ضخامت پس از 2 و 24 ساعت و آزمایش های خواص مکانیکی شامل مقاومت خمشی و چسبندگی داخلی می باشند. بر اساس نتایج به دست  آمده، بهترین خواص فیزیکی و مکانیکی در نمونه های لایه ای با ضخامت 5 میلی متر و ترکیب %10 پلی اتیلن در لایه میانی، %20 پت ضایعاتی در لایه های سطحی و %70 خاک اره، در دمای پرس 200ºC و زمان 180 ثانیه مشاهده شد. این ترکیب شامل %90 مواد ضایعاتی و %10 مواد دست اول می باشد.

اکثر شهرهای بزرگ هزینه های سنگین اجتماعی، اقتصادی، آموزشی و ... را در اثر دگرگونی های ناشی از مهاجرت روستاییان به شهر ها متحمل می شوند و اغلب ساکنین به علت عدم وجود محیط زیست سالم (محیطی منطبق بر امکانات - نیازها و اهداف جامعه سالم) و عدم مدیریت مناسب در رنج و زحمت به سر می برند. در اثر تحولاتی چون صنعتی شدن جوامع، و به خصوص در کشور ما در اثر برنامه هایی در زمینه سیاسی- اقتصادی و اجتماعی، اغلب باعث حرکت های جمعیت و رشد قطب های شهری و تمرکزهای ناشی از آن شده است که نتیجه آن ایجاد و احداث مجموعه های جدید زیست محیطی به صورت های مختلف برنامه ریزی شده و خودرو بوده است. چگونگی استفاده از اراضی شهری موضوعی کالبدی و اداری نیست، بلکه دارای ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، محیطی و فرهنگی نیز می باشد و لذا به مطالعات همه جانبه و برنامه ریزی آگاهانه و سنجیده ای نیاز دارد. جدیدترین نسل طرح های کاربری زمین که امروزه بیشتر کوشش ها بر روی تهیه و تدوین آنها متمرکز است، طرح هایی هستند که مضمون اصلی و کلیدی آنها ایجاد پیوند میان فرآیندهای طراحی کاربری زمین و سیاست گذاری برای انواع کاربری های شهری است.