علوم محیطی
سال:1386 | دوره:4 | شماره:3 |تعداد مقالات:11

جهت بررسی ترکیب گونه ای ماهیان تالابهای بین المللی استان گلستان که یک سری از دریاچه های تقریبا ایزوله آب شیرین میباشند، از شهریور 1379 تا مرداد 1381 مطالعه انجام شد. نتایج نشان داد که گونه های غیربومی در تالابها غالب میباشند. از 10 گونه نمونه برداری شده، چهارگونه شامل تیزه کولی (Hemiculter leucisculus)، کاراس (Carassius auratus)، آمورچه (Pseudorasbora parva) و گامبوزیا (Gambusia holbrooki) غیر بومی بودند. تالابهای آلماگل و آلاگل به ترتیب در برگیرنده 89،80% و 57، 79% (از کل فراوانی ماهیان) گونه های غیر بومی بوده که نشان دهنده کاهش گونه های ماهیان بومی میباشد. فراوان ترین گونه های غیر بومی شامل H. leucisculus در آلماگل (58%)، C. auratus در آلاگل (6، 77%) و H. leucisculus در آجی گل (82، 16%) بود. همانند فراوانی عددی، دو گونه غیر بومی Hemiaculter  leucisculus و Carassius auratus بیشترین بیومس را به ترتیب در تالابهای آلماگل و آلاگل داشتند. این وضعیت اهمیت حفاظت و نگهداری را بیشتر نشان میدهد. بنابراین اگر تاکید بیشتر بر حفاظت ماهیان بومی بدون در نظر گرفتن ارزشهای اقتصادی انجام نپذیرد این گونه ها با کاهش مداوم مواجه شده و یا حتی ممکن است بطور کامل از بین بروند.

امروزه میرات فرهنگی بعنوان یک عامل محیط زیست پذیرفته شده است بطوریکه ارزیابی تاثیرات فعالیت های مختلف بر آن از جمله گردشگری اهمیت زیادی دارد. هدف این مقاله بررسی و مشخص نمودن روند کلی رفتار ساکنان یک شهر تاریخی که میراث فرهنگی جهانی است نسبت با توسعه گردشگری می باشد. فرض اصلی این است که تاثیرات محیط زیستی تنها نباید به تاثیرات اکوسیستمی خلاصه شود بلکه باید آنرا بر لایه های اجتماعی محلی هم مورد توجه قرار داد. از این منظر، این مقاله اولین تحقیق بر تاثیرات اجتماعی یک شهر تاریخی در ایران با اندازه گیری رفتار جامع مهمان پذیر در رابطه با توسعه گردشگری را نشان می دهد. اولین هدف در اینجا ایجاد چارچوب مطالعه ای نظری و عملی برای شهر اصفهان می باشد. تا در آینده با آن بتوان تجزیه و تحلیل مقایسه ای از رفتار اجتماعی بدست آوریم. یک نمونه از میان مردم محلی انتخاب گردید، و تجزیه و تحلیل رگرسیونی بکار برده شد تا کاوش بعمل آید. که چه اندازه ای این رفتارها در رابطه با توسعه گردشگری وجود دارد و آیا خصوصیات اقتصادی - اجتماعی و جمعیتی می تواند یک شاخص مفیدی برای ارزیابی این رفتارها باشد.

فضاهای شهری فضاهای پویا و اصلی شهر را شکل می دهند. این فضاها توسط رشته و حوزه های معرفتی گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند و هر یک از آن ها تلاش نموده اند تا فرآیند یا ماهیت این فضاها را روشن نمایند ولی هنوز این مفهوم ناشناخته مانده و شکاف میان نظریه ها و اقدامات مربوط به فضاهای شهری هم، آن چنان که باید، کاهش نیافته است. این مقاله برای کاهش شکاف میان نظریه ها و اقدامات مربوط به فضاهای شهری، بر بحث روش های تحقیق به عنوان حلقه واسط میان نظریه و عمل تاکید نموده است. ولی از آن جایی که بسیاری از اندیشمندان و متخصصان حرفه این حوزه مطالعاتی در اولین گام با دنیایی از اطلاعاتی پراکنده مواجه اند که نه می توانند عوامل موثر در شکل گیری فضاهای شهری را بشناسند و تحلیل کنند، و نه می توانند ماهیت و کیفیت فضاهای شهری را به طور جامع و منسجم تحلیل کنند، و نه آن که می توانند به گونه ای میان آن ها نظم و نسقی برقرار سازند، از این رو، هدف مقاله حاضر، با تکیه بر روش های شناخت تحلیل، معرفی یک الگوی مفهومی شناخت و تحلیل فضاهای شهری است تا علاوه بر این که بتواند به بررسی و تحلیل عاملین و عوامل موثر در شکل گیری فضاهای شهری بپردازد، همچنین بتواند به بررسی و تحلیل مهم ترین کیفیت ها و ویژگی های فضاهای شهری نیز بپردازد. این مقاله از دو بخش نظری و عملی تشکیل شده است. در بخش نظری الگوی مفهومی برای بررسی و تحلیل فضاهای شهری معرفی و در بخش دوم این الگو در قالب یک مثال موردی در دهکده هزاره گرینویچ به آزمایش گذاشته شده است تا قابلیت اجرای آن مشخص گردد. نتیجه حاصل از این دو مقاله ارایه یک الگوی مفهومی با قابلیت اجرای مناسب برای بررسی و شناخت فضاهای شهری است که می تواند برای فضاهای شهری گوناگون در مقیاس های متفاوت بکار گرفته شود.

در دو دهه اخیر توجه برخی از محققان علوم زیستی به این فرضیه معطوف شده است که برخی از مواد شیمیایی ساخته شده در آزمایشگاه ها و کارخانجات می توانند در صورت جذب به بدن همانند هورمون های ضعیفی عمل کرده و در فعالیت طبیعی سیستم غدد درون ریز اختلال ایجاد نموده و بروز بسیاری از اختلالات مشاهده شده در جانوران همچون کاهش جمعیت، نازک شدن پوسته تخم، اختلالات ریخت شناسی و افزایش مرگ و میر و همچنین افزایش موارد سرطان های وابسته به هورمون، افزایش موارد ناباروری و اختلالات تولید مثلی، کاهش اسپرم در مردان و بروز اختلالات هوشی و یادگیری در انسان را به دلیل افزایش تماس با این مواد می دانند. حشره کش ها به میزان زیاد در کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته استفاده شده ولی این نوع مصرف تاکنون مخالفت های زیادی را ایجاد نموده است. بسیاری از مطالعات انجام گرفته وجود یک رابطه مستقیم بین مصرف حشره کش ها و سموم با اختلالات هورمونی ( و عوارض حاصل از آن) را به اثبات رسانیده اند. این مطالعه برای بررسی میزان سموم حشره کش با قابلیت هورمونی محیطی در استان فارس در سال 1381 انجام گرفته است. نتایج حاصله نشان داد که بیش از 1.5 میلیون لیتر سم (86 نوع مختلف) در استان فارس استفاده شده که 23.93 درصد از آنها (34 نوع یا 44.99 درصد) دارای عوامل سرطان زا بوده و حداقل 30 سم جز مواد آلاینده هورمون های محیطی طبقه بندی گردیدند. برخی از سموم به طور اختصاصی در فعالیت هورمون های خاص بدن اختلال ایجاد نموده که به ترتیب 7.82، 4.54، 22.02، 5.12 و 21.18 درصد یا هورمون های استروژن، آندروژن، تیروئید، گنادوتروپین و استروئیدی تداخل داشته اند.

مدل های توزیعی هیدرولوژیکی برآورد رواناب و رسوب جهت شبیه سازی فرآیندهای بارش – رواناب - رسوب در سطح حوضه های آبخیز نیاز به نقشه های رقومی ارتفاع و مشتقات آن حوضه دارند. به عنوان مثال صحت اجرای مدل های فرسایش که بر اساس روش RUSLE در یک محیط توزیعی عمل می نمایند، به شدت تابع کیفیت نقشه های رقومی ارتفاع حوضه می باشد. مدل ارتفاعی رقومی (DEM)، شیب، جهت جریان و جریان تجمعی از جمله مشتقات توپوگرافی محسوب می گردند که برخی از آنها توسط سیستم های اطلاعات جغرافیایی استاندارد قابل استخراج می باشند. بسته به نوع روش درون یابی (Interpolation) و اندازه سلول شبکه DEM، شیب، خطاهایی مانند گودال رقومی و مناطق مسطح در DEM ایجاد می گردد. این خطاها غالبا موجب بروز اختلال در شبیه سازی رواناب و رسوب حوضه ها توسط مدل های هیدرولوژیکی و فرسایشی می شوند. به منظور بررسی روش های مختلف حذف خطاهای DEM، سه الگوریتم در این مقاله مورد مقایسه قرار گرفتند. این سه الگو شامل DE, D8 و ترکیب D8 و DE می باشند. شاخص های مقایسه ای عبارتند از: پروفیل طولی رودخانه اصلی، جریان تجمعی حوضه، شیب حوضه و مقایسه DEM های ساخته شده. نتایج تحقیق نشان می دهد که الگوریتمی که در آن ابتدا عملیات (Drainage Enforcement) DE و سپس حذف گودال ها به شیوه مرسوم در برخی از نرم افزارهای GIS اجرا می گردد، مناسب ترین روش می باشد. در این الگوریتم تطابق شبکه زهکشی با نقشه های کاغذی و نیز رفع گودال های رقومی، بنحوی که جهات زهکشی در DEM به نحو صحیح به سمت شبکه آبراهه ها باشد، از مزایای عمده این تحقیق می باشد.

تنوع زیستی که یکی از ضرورت های کشاورزی پایدار به شمار می رود، قادر به تامین گونه هایی است که می توانند کارکردهای گوناگونی در کشت بوم مانند تامین دشمن طبیعی برای کنترل زیستی یا ژن های مسوول افزایش مقاومت گیاهان زراعی به تنش های زنده و غیر زنده داشته باشند. بهبود تنوع زیستی با وارد کردن گونه های زراعی که کارکردهایی مشابه نهاده های برون مزرعه ای دارند، وابستگی کشت بوم را کاهش و خوداتکایی و پایداری آن را افزایش می دهد. به منظور ارزیابی تنوع زیستی کشاورزی یک سامانه کشاورزی با تناوب گندم - پنبه و اثرات آن بر پایداری بوم شناختی، مطالعه ای در سال 1383 در استان خراسان به انجام رسید. سنجه های کشاورزی زیستی شامل کشت گیاهان زراعی دیگر (غیر از گندم و پنبه)، کشت بقولات علوفه ای، کاربرد کود سبز و حضور و تنوع دام در کشت بوم بود. داده ها با استفاده از 518 پرسش نامه از شهرستان نیشابور، بردسکن و فردوس جمع آوری گردید. نتایج نشان داد فقط 7.9 و 1.4 درصد کشاورزان به ترتیب از بقولات علوفه ای و کود سبز در کشت بوم های خود استفاده می کنند. 78 درصد کشاورزان حداقل یک گونه زراعی دیگر غیر از گندم و پنبه کشت می کردند. 47.5 درصد کشاورزان از یک نوع یا بیشتر دام در همبستگی مثبت معنی دار بین سنجه های تنوع زیستی کشاورزی و پایداری بوم شناختی سامانه های کشاورزی مورد مطالعه بود.

150 نمونه از گونه Schizothorax pelzami با استفاده از دستگاه الکتروشوکر در رودخانه لایین سو در شمال شرق ایران در دی ماه 1374 به دست آمد. میزان رشد و رژیم غذایی نمونه ها مورد بررسی قرار گرفت. رابطه طول و وزن برای 30 نمونه به دست آمد، W=-12.08 × L3.134 (r=0.999) در مورد نمونه های ماده و W=-10.594 × L2.796 (r=0.849) در مورد نمونه های نر، نوع، تعداد و حجم محتویات معده نشان دهنده 11 گروه های متفاوتی از بنتوزها می باشد که Chironomidae اکثریت غالب بنتوزها را تشکیل می دهد. نمایه ایولو نشان می دهد که Odonata؛ Chironomidae (Larva) با 0.6 و Simulidae (larva) با 0.5 از مهمترین مواد غذایی بوده اند. میزان نسبت جنسی نر به ماده 2.5:1 می باشد. این مقاله اولین گزارش از برخی جنبه های زیست شناسی و بوم شناسی یکی از گونه های ماهیان شاخص شرق ایران می باشد.

غلظت پنج فلز شامل: سرب (Pb)، مس (Cu)، کادمیوم (Cd)، نیکل (Ni) و وانادیوم (V) در بافتهای ماهی ازون برون (Acipenser stellatus) صید شده در سال 1380 در سواحل جنوبی دریای خزر با دستگاه جذب اتمی کوره ای و شعله ای، طبق روش استاندارد AOAC مورد بررسی قرار گرفت. نمونه ها از مراکز مهم صید ماهیان خاویاری خزر جنوبی در استان های گیلان و گلستان در فصول بهار و پاییز جمع آوری شدند. نتایج حاصله نشان داد که تجمع فلزات در بافتهای کبد و آبشش از ترتیب مس > سرب> کادمیوم > نیکل و وانادیوم پیروی می کند، در حالیکه این روند در سرم ماهی ها بترتیب مس > نیکل > سرب > وانادیوم > و کادمیوم بود. اختلاف معنی داری در غلظت فلزات در بافتها و سرم ازون برون مشاهده گردید (p<0.05). بعلاوه در این تحقیق رابطه غلظت فلزات و شاخصهای زیست سنجی مورد توجه قرار گرفت، که در آن همبستگی مثبت و معنی داری بین طول و وزن ماهی و غلظت کادمیوم مشاهده شد (p<0.05). همبستگی غلظت فلز با سن فقط در مورد سرب کبد یافت شد. در بررسی تفاوت های منطقه ای تجمع فلزات سنگین، تنها در مورد نیکل تفاوت معنی داری بین دو ناحیه گیلان و گلستان مشاهده گردید (P<0.05). یافته های این تحقیق برای اولین بار بیانگر آلودگی های کبد، آبشش و سرم خون و ارتباط آنها با برخی ویژگیهای زیستی در ازون برون خزر جنوبی می باشد.

به منظور ارزیابی و بررسی توزیع توده های یولاف وحشی مقاوم به علف کش کلودینافوپ پروپارژیل در استان خوزستان 50 مزرعه که توسط علف کش های خانواده آریلوکسی فنوکسی پروپیونات سمپاشی شده بودند، انتخاب گردیدند. مزارعی بدین منظور انتخاب شدند که در آنها یولاف وحشی به گونه ای مطلوب توسط این علف کش ها کنترل شده بودند. توده های انتخاب شده (50 توده مشکوک به مقاومت و 1 توده حساس) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار مورد مطالعه قرار گرفتند. سمپاشی یولاف وحشی در مرحله دو تا چهار برگی گیاه، بر پایه در توصیه علف کن صورت پذیرفت و بیوماس اندام هوایی، درصد زنده ماندن و معیار چشمی EWRC، چهار هفته پس از سمپاشی مورد اندازه گیری و بررسی قرار گرفتند. طول و عرض جغرافیایی هر منطقه نمونه برداری با استفاده از دستگاه GPS ثبت گردید. نتایج نشان داد که 52% توده ها مقاوم، 28% توده ها مشکوک به مقاوم و 18% آنها حساس و نیمه حساس بودند. در مجموع توده های مقاوم در سراسر استان توزیع شده اند.