علوم محیطی
سال:1384 | دوره:3 | شماره:10 |تعداد مقالات:9

در این پژوهش سعی بر آن است تا با توجه به ضرورت تعامل طرح های توسعه در پهنه سرزمین که می تواند موجب تغییرات مخرب در حوزه های زیست محیطی گردد، با استفاده از تکنیک دلفی، مدل ارزیابی سلسله مراتبی و شاخص های زیست محیطی حوزه البرز، عمل سنجش حمل محیطی انجام شود. نتایج این پژوهش امکان ارزیابی و سیاست گذاری، برنامه ریزی منطقه ای و استراتژیک را برای به حداقل رساندن آسیب پذیری محیط زیست در اثر انجام طرح های توسعه فراهم می سازد و می تواند شرایطی را ایجاد کند که با توجه به اولویت ها و حساسیت های شاخص های آسیب پذیری حوزه های زیست محیطی البرز، تعادل بین طرح های توسعه و محیط زیست امکان پذیر گردد.

به منظور تعیین صفات مناسب جهت جداسازی جمعیت های شاه کولی Calcalburnus chalcoides در دو رودخانه هراز و گزافرود، در بهار 1383 مطالعه ای صورت گرفت. 70 نمونه ماهی از رودخانه های هراز (38 نمونه) و گزافرود (35 نمونه) با استفاده از تور سالیک صید گردید. در این مطالعه 27 صفت ریخت سنجی مطلق 20 (absolute morphometric characters) صفت ریخت سنجی نسبی (relative morphometric characters) و 10 صفت شمارشی (merestic characters) مورد بررسی قرار گرفت. با استفاده از روش تجزیه به مولفه های اصلی (PCA) بهترین صفات جدا کننده جمعیت ها و میزان جدایی جمعیت ها مشخص شد. در مورد صفات ریخت سنجی 8 فاکتور با حدود 77.2 درصد تنوع صفات بین افراد انتخاب شد که شامل صفاتی نظیر طول کل، طول فورک، ارتفاع بدن، طول سر و طول پیش فک می باشند. در مورد صفات شمارشی 4 عامل با حدود 71.75 درصد تنوع صفات بین افراد انتخاب شد که شامل صفات فلس های ساقه دمی، خارهای آبششی داخلی، و فلس های بالای خط جانبی می باشند. در مورد صفات نسبی ریخت سنجی 7 فاکتور با حدود 81 درصد تنوع صفات بین افراد انتخاب شد که شامل 1 صفت نسبی می باشند. نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان داد که صفات ریخت سنجی و ریخت سنجی نسبی برای جدایی جمعیت ها مناسب تر است، در حالی که صفات شمارشی در بین جمعیت ها دارای همپوشانی زیادی است.

بررسی وضعیت زیستی و تنوع گونه ای مهره داران استان اردبیل راهی برای شناسایی قابلیت ها و تنگناهای محیط زیست طبیعی استان در جهت مدیریت حفاظت از گونه و زیستگاه است. در این مطالعه در گام نخست، بوم سازگان استان اردبیل به عنوان بسترهای زیستی، شناسایی و طبقه بندی و پس از تعیین حدود، عوامل زیستی (اقلیم، منابع آب، پوشش گیاهی و پناهگاه و امنیت) در آن ها بررسی شد. در گام بعدی مهره داران استان اردبیل به تفکیک رده ثبت شده و بر اساس موقعیت گونه، نوع زیستگاه و نوع تغذیه، طبقه بندی و طبق مقررات ملی، ضمایم CITES و فهرست IUCN مورد ارزیابی قرار گرفته و بر این مبنا گونه های شاخص استان تعیین گردیدند. تعداد جمعیت گونه های شاخص برحسب مورد با استفاده از روش های شمارش دسته جمعی، تعیین حداقل جمعیت و تخمین تراکم در واحد سطح، برآورد و مناطق پراکنش آن ها در سطح استان مشخص و وضعیت زیستی آنها و گونه های همراه در این زیستگاه ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مطالعات نشان داد که استان اردبیل به علت تنوع زیستگاهی کم نظیر از تنوع گونه ای قابل ملاحظه ای برخوردار است. در اغلب زیستگاه ها چهار عامل عمده زیستی (آب، غذا، امنیت و پناهگاه) در اثر فعالیت های انسانی و شکار بی رویه در معرض تخریب قرار دارد. به همین جهت گونه های شاخص با کاهش شدید جمعیتی و بحران های زیستی مواجه بوده و از مجموع 287 گونه مهره دار شناسایی شده، از نظر مقررات ملی هشت گونه در خطر انقراض، 62 گونه حمایت شده می باشند. همچنین از نظر مقررات بین المللی 39 گونه در ضمایم CITES و 21 گونه در فهرست سرخ IUCN قرار دارند. همچنین نسل دو گونه آهو و میش مرغ در زیستگاه های استان منقرض شده است. تخریب زیستگاه، عدم امنیت کافی و کاهش منابع غذایی عوامل اصلی نابودی گونه ها می باشند که تاثیر هر یک از این عوامل در این فرآیند به ترتیب 39، 53 و 4 درصد برآورد شده است. حفاظت زیستگاه با ایجاد منطقه حفاظت شده در منطقه آق داغ و حفاظت گونه با ایجاد منطقه شکار ممنوع در کوهستان سبلان و کناره های ارس راهکارهای اساسی مدیریتی برای حمایت و حفاظت از اجتماعات جانوری در استان اردبیل می باشند.

نفت ترکیب پیچیده ای از انواع هیدروکربن ها است که در اعماق زمین تحت فشار دمای بالا اعماق شکل گرفته است. تاکنون مطالعات متعددی در سراسر دنیا وجود میکروارگانیسم های بومی مخازن نفتی با شرایط دشوار مخزنی اعم از دمای بالا، شوری بالا و فشار بالا را به اثبات رسانده است. آرکی باکترها در واقع باکتری های باستانی با ویژگی های منحصر به فرد از لحاظ ساختار و ژنتیک بوده و در سومین عرصه حیات قرار دارند، قادر به تحمل این شرایط ویژه و دشوار مخازن دشوار مخزنی می باشند. مهم ترین آرکی های مخازن نفتی متانوژن ها می باشند که آرکی هایی هستند که قادر به تولید گاز متان به عنوان بخشی از متابولیسم داخلی خود می باشند. در این مطالعه به بررسی حضور و رشد متانوژن ها در دمای بین 20 تا 60 درجه سانتی گراد و نیز شوری تا حد اشباع پرداختیم. گاز کروماتوگرافی و میکروسکوپ فلورسنت برای بررسی رشد متانوژن ها در شرایط مختلف به کار گرفته شده است. کشت به روش کاملا بی هوازی در Serum bottle با تنظیم اتمسفر CO2+H2 انجام گرفت.

باکتری اکستریم هالوفیل ParsQ2، جداسازی شده از جزیره قشم با تولید بیوسورفکتانت قادر به امولوسیونه کردن و تجزیه نفت خام می باشد. پس از آزمایش های لازم اولیه، این باکتری از لحاظ تاثیر فاکتورهای اساسی محیطی در تجزیه زیستی نفت خام مورد بررسی قرار گرفت. در این مقاله نقش فاکتورهای محیطی حایز اهمیت از جمله شوری، PH، دما و دور دستگاه شیکر به منظور هوادهی محیط، حداقل مقدار منبع نیتروژن و فسفر مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، محدوده غلظت نمک 15 تا 21 درصد، PH 8.2، دمای 35 درجه سانتی گراد، و دور شیکر 140 rpm، حداقل مقدار منبع نیتروژن 0.2 گرم (NH4)2SO4، و حداقل غلظت منبع فسفر 0.1 گرم KH2PO4، مناسب ترین شرایط برای تجزیه زیستی یک گرم نفت خام توسط این باکتری می باشد. سپس با انجام آزمایشات وزن سنجی نفت خام روشن گردید که باکتری در این شرایط بهینه بعد از هفت روز نزدیک به صددرصد نفت خام موجود را به مصرف می رساند.

در کشورهای تولید کننده نفت، این ماده به عنوان یکی از مهم ترین آلوده کننده های محیط زیست به شمار می رود. رهاشدن نفت در آب و خاک می تواند سبب آسیب به موجودات زنده شود. یکی از راه های مناسب جهت کاهش آلودگی نفتی از خاک، زیست درمانی می باشد. برخی از میکروارگانیسم ها قادرند از بعضی ترکیبات موجود در نفت به عنوان ماده غذایی استفاده کرده و آن را تبدیل به مواد ساده تر مثل آب و دی اکسید کربن نمایند. در این تحقیق چگونگی تخریب زیستی نفت خام در خاک با مقیاس نیمه صنعتی (پایلوت) مطالعه شد. قطعه زمین هایی به ابعاد 1×2 متر و ارتفاع 70 سانتی متر از سیمان تهیه شد و خاک آلوده به نفت خام سنگین 2 (V/W) درصد (20000 ppm) در حدود 0.8 مترمکعب به هر خانه اضافه شد و مواد افزودنی از قبیل کود شیمیایی فسفاته و نیتراته، کود حیوانی و تراشه چوب به خانه های مختلف اضافه شد و روند تخریب زیستی نفت در هر خانه در مدت 12 ماه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین کاهش به میزان 65 درصد در زمینی که به آن کود شیمیایی و هم زمان تراشه چوب داده شده بود دیده شد. در زمینی که به آن کود حیوانی اضافه شده بود مقدار کاهش در حدود 60 درصد و در زمینی که در آن فقط از کود شیمیایی استفاده شده بود، کاهش نفت در حدود 55 درصد بود. در نهایت در زمینی که در آن هیچ گونه از فاکتورهای مواد افزودنی اعمال نشده بود میزان کاهش در حدود 50 درصد بود. به این ترتیب مشاهدات ما نشان داد که استفاده هم زمان از تراشه چوب و کود شیمیایی و با استفاده از کود حیوانی در خاک می تواند، راندمان تخریب زیستی نفت را بالا ببرد.

همزیستی با قارچ های میکوریزی آرباسکولار وزیکولار باعث بهبود رشد و نمو در گیاهان به وسیله افزایش جذب عناصر، بهبود بخشیدن رابطه آبی گیاهان و حفاظت از گیاهان در مقابل بیماری ها می شود. در این مطالعه هشت ایستگاه بر اساس تنوع گونه های گیاهی و ارتفاع در بخش غربی منطقه حفاظت شده خارتوران بین نقاط جغرافیایی 35o 57oN تا 35o53' و 55o 59oE تا 55o 58′ انتخاب گردید. در هر ایستگاه درجه اهمیت گونه های گیاهی غالب و درصد همزیستی با میکوریز محاسبه گردید. همچنین با جداسازی اسپورهای قارچ های میکوریزی در ریزوسفر این هشت ایستگاه 12 گونه قارچ آربوسکولار- وزیکولار شناسایی گردید که به غیر از یک گونه بقیه متعلق به جنس Glomus هستند.