علوم محیطی
سال:1390 | دوره:8 | شماره:3 |تعداد مقالات:17

رشد سریع شهرها و روند صنعتی شدن، مشکلات زیست محیطی زیادی را در بسیاری از شهرهای جهان ایجاد کرده است. آگاهی از روند تغییرات پوشش و کاربری اراضی طی دوره های زمانی طولانی برای برنامه ریزان و مدیران به منظور ارزیابی و پیش بینی مشکلات ناشی از این تغییرات بسیار با اهمیت است. سنجش از دور ابزار موثری برای پایش تغییرات پوشش اراضی در مناطق شهری و حوالی آن می باشد. شهر یاسوج در چند دهه اخیر بواسطه رشد و بدنبال مهاجرت افراد، گسترش زیادی پیدا نموده و اثرات فراوانی بر محیط زیست پیرامون خود بر جای گذاشته است. هدف از این پژوهش، توسعه یک مدل مفهومی مبتنی بر الگوریتم Decision Tree و داده کاوی برای آشکارسازی تغییرات پوشش اراضی با استفاده از تصاویر سنجنده TM در محدوده بخش مرکزی شهرستان بویراحمد برای سال های 1990 تا 2009 می باشد. بر اساس یافته های این تحقیق، صحت کلی طبقه بندی برای سال های 1990 و 2009 به ترتیب 93.16 و 93.37 درصد می باشد. صحت کلی نقشه تغییرات پوشش اراضی نیز به روش مقایسه پس از طبقه بندی با استفاده از دو تکنیک محاسبه گردید که نتایج 85.6 تا 86.98 درصد حاصل شد. هم چنین نقشه تغییرات نشان داد که از سال 1990 تا 2009 مساحت منطقه مسکونی حدود 19.28 کیلومترمربع افزایش یافته و اراضی کشاورزی، جنگلی به ترتیب کاهشی 7.32 و 31.76 درصدی داشته اند.

امروزه تشکیل کانی های مضر زیست محیطی یکی از مهم ترین عوامل آلودگی معادن زغال سنگ و کارخانه های زغال شویی بشمار می آید کارخانه زغال شویی زیرآب در استان مازندران به عنوان یکی از بزرگترین و قدیمی ترین مناطق تولیدکننده کنسانتره زغال در حوزه زغالی البرز مرکزی مطرح است که سالانه مقادیر زیادی باطله تولید می کند. نمونه برداری از کانی های ثانویه سطحی زیست محیطی، آب های زهکش شده از باطله ها، پساب کارخانه، و آب رودخانه انجام شد. بر اساس نتایج هیدروژئوشیمی آب های زهکشی و تراوش شده از دپوهای باطله دارای تیپ (Na-Ca-Mg)-SO4 می باشد. بر طبق نمودارهای گیپس لیتولوژی پدیده غالب و مهم ترین عامل افزایش غلظت یونی در آب های تراوش شده از باطله ها و آب رودخانه است. کانی های ثانویه بلودیت در فصول خشک در اثر تبخیر هیدروسولفات های محلول به طور گسترده ای در سطح دپوهای باطله تشکیل شده است. ورود این زهاب ها به رودخانه سبب ته نشینی هماتیت، هیدروکسیدهای آمورف آهن و کلسیت می شود. مدل سازی هیدروژئوشیمایی اثبات نمود هماتیت، گئوتیت و هیدروکسیدهای آهن همراه با کانی های کربناته (کلسیت، دولومیت و آراگونیت) در حال تشکیل است. میزان SO4, PO4, Sr, Ca, Sb و Bi در آب های تراوش شده از باطله ها و پساب کارخانه زغال شویی بیشتر از حد استاندارد بوده که می تواند منجر به آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی منطقه گردد.

در این مقاله عوامل موثر بر تقاضای بالقوه اعتبارات کشاورزان استان خراسان رضوی برای گرایش به تولید خیار ارگانیک گلخانه ای با استفاده از الگوی رگرسیون خطی و داده های مقطع زمانی 60 تولیدکننده خیار گلخانه ای در سال 1387 بررسی شد. داده ها با استفاده از پرسشنامه و به روش همه شماری جمع آوری شد. نتایج نشان داد که میانگین توان مالی سرمایه گذاری در تولید خیار ارگانیک گلخانه ای 30 میلیون ریال، اعتبارات مورد نیاز برای پذیرش تولید خیار ارگانیک گلخانه ای 328 میلیون ریال (در سطح گلخانه با متوسط سطح حدود 2700 مترمربع) و نرخ بهره پیشنهادی 4.82 درصد است. 66.7 درصد کشاورزان اعتبارات را در خرید کودهای آلی، 66.7 درصد در خرید خدمات مبارزه بیولوژیک، 86.7 درصد جهت ایجاد محیط زراعی مناسب ارگانیک و 53.3 درصد در خرید خدمات مبارزه مکانیکی سرمایه گذاری خواهند نمود. هم چنین رابطه بین متغیرهای حرفه اصلی کشاورز، تجربه کشاورزی، ناظر کشاورزی، اطلاعات بازاری و توان مالی برای سرمایه گذاری در خیار ارگانیک و تقاضای بالقوه اعتبارات برای تولید خیار ارگانیک منفی و رابطه بین متغیرهای سن کشاورز، بیمه محصول، متوسط عملکرد کنونی خیار متعارف، اطلاعات راجع به خیار ارگانیک، کلاس های ترویجی، نرخ بهره پیشنهادی و سطح زیر کشت قابل تخصیص به خیار ارگانیک و تقاضای بالقوه اعتبارات خیار ارگانیک مثبت است. با توجه به یافته ها، ایجاد نظام اطلاعات بازار محصولات ارگانیک، تشویق به کشاورزی تمام وقت، ارتقا درآمدهای کشاورزان در جهت افزایش توان مالی برای سرمایه گذاری، استفاده از ناظرین کشاورزی و ارتقا نقش آنها در تولید محصولات گلخانه ای و نیز بیمه به عنوان پیشنهاد ارائه شد.

روستای کردشت از توابع شهرستان جلفا واقع در استان آذربایجان شرقی به دلیل دارا بودن جاذبه های زیاد از مناطق تفریحی و گردشگری مهم استان می باشد. لذا، مطالعه ارزش تفریحی آن می تواند در پیش بینی نیازها، رفع کمبودها و توسعه گردشگری در منطقه موثر باشد. هدف پژوهش حاضر برآورد ارزش تفریحی روستای کردشت با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط (CVM) است. برای بررسی عوامل موثر بر میزان تمایل به پرداخت افراد، مدل لوجیت به روش حداکثر درست نمایی برآورد گردید. داده های مورد نیاز از طریق تکمیل پرسش نامه و مصاحبه حضوری با 180 بازدیدکننده از روستای مذکور جمع آوری شد. نتایج نشان داد که 83 درصد بازدیدکنندگان، حاضر به پرداخت وجهی جهت بازدید از روستای مذکور می باشند. متغیرهای تحصیلات، جذابیت روستا، درآمد و قیمت پیشنهادی اثر معنی داری روی مقدار انتظاری تمایل به پرداخت افراد نشان داد. متغیرهای سن، جنسیت و اندازه خانوار به لحاظ آماری معنی دار نبودند. متوسط تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان، 2800 ریال و ارزش تفریحی سالانه روستای کردشت 280 میلیون ریال برآورد شد. با توجه به یافته ها، امکان افزایش درآمد گردشگری روستای مورد مطالعه با توجه به ملاحظات و دیدگاه های بازدیدکنندگان وجود دارد.

ساختار زادآوری و تنوع زیستی گونه های درختی و درختچه ای موجود در زیر اشکوب جنگل کاری های خالص و آمیخته بلند مازو در ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع چمستان مورد مطالعه قرار گرفته است. گونه های جنگل کاری شده شامل بلند مازو (به عنوان گونه اصلی) و پلت و داغداغان (به عنوان گونه های همراه) هستند. این گونه ها در قالب طرح پلات های خرد شده با 2 ترکیب آمیختگی (بلوط با پلت و بلوط با داغداغان) و 4 درجه آمیختگی (40 درصد بلوط - 60 درصد گونه همراه، 50 درصد بلوط - 50 درصد گونه همراه، 60 درصد بلوط - 40 درصد گونه همراه و 70 درصد بلوط - 30 درصد گونه همراه) در سال 1373 کاشته شده اند. در این مطالعه، تمامی نونهال ها و نهال های چوبی زادآوری شده در زیر اشکوب هر تیمار به دو طبقه ارتفاعی 200 - 15 سانتی متر و بالاتر از 200 سانتی متر تقسیم بندی شد. در مطالعه تنوع زیستی از شاخص های غلبهBerger-Parker ، تنوعFisher alpha ، غنای Margalef و یکنواختی Equitability J استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که فراوانی و تنوع گونه های زادآوری شده در زیر اشکوب جنگل کاری های آمیخته بلوط - داغداغان بیشتر از جنگل کاری های خالص بلوط و آمیخته بلوط با پلت بوده است. درجه تاج پوشش و عمق لاشبرگ از عوامل تاثیرگذار در فراوانی و غنای گونه ای می باشند و هر یک همبستگی معکوس با آن ها دارند. با مشاهده گونه های جنگل اولیه منطقه در زیر اشکوب جنگل کاری آمیخته می توان به کاربرد این نوع جنگل کاری ها به منظور تسریع توالی جنگل طبیعی در منظقه امیدوار بود.

گیاه پالایی یک فناوری برای خارج کردن یا غیرفعال کردن آلوده کننده ها از محیط می باشد. در این تحقیق توانایی گیاه شیرین بیان برای گیاه پالایی، تجمع و تحمل کادمیوم بررسی گردید. بذرهای دو واریته glabra و glandulifera از گیاه شیرین بیان Glycyrrhiza glabra در گلدان کاشته شدند و توسط آب مقطر (گروه شاهد) و محلول 200 و 100 میکرومولار کلرید کادمیوم (گروه تیمار) آبیاری شدند. گیاهان پس از 20 روز مورد بررسی قرار گرفتند. وزن خشک ریشه در هر دو واریته و طول ریشه در واریته glandulifera کاهش معنی داری را نسبت به نمونه های شاهد نشان دادند. در حالی که وزن تر و خشک ساقه، طول ساقه و وزن تر ریشه در هر دو واریته و طول ریشه در واریته glabra تفاوت معنی داری را با گروه شاهد نشان ندادند، و هیچ نوع علائم مسمومیت از قبیل سوختگی و قرمز شدن بافت مشاهده نگردید، که بیانگر توانایی گیاهچه های شیرین بیان به تحمل کادمیوم در غلظت فوق می باشد. گیاهانی که قادر باشند، بیش تر از 100 میلی گرم کادمیوم را در هر کیلوگرم وزن خشک اندام های هوایی تجمع دهند به عنوان گیاهان بیش از حد انباشته کننده کادمیوم معرفی شده اند. بر اساس نتایج حاصل میزان کادمیوم جذب شده در اندام های هوایی این گیاهچه ها در دو واریته glabra و glandulifera به ترتیب 116.9-147.9 و 116.0-119.5 میلی گرم بر کیلوگرم وزن خشک گیاه می باشد. لذا گیاه شیرین بیان را می توان به عنوان یک گیاه بیش از حد انباشته کننده کادمیوم معرفی نمود که استفاده از آن در جهت پاکسازی محیط های آلوده به کادمیوم نویدبخش می باشد.

پایش زمانی و دقیق تغییر عوارض سطح زمین برای درک روابط و کنش های متقابل بین انسان و پدیده های طبیعی به منظور تصمیم گیری بهینه، از اهمیت به سزائی برخودار است. داده های سنجش از دور، منابع اولیه ای هستند که به طور گسترده برای پایش تغییرات محیطی در دهه های اخیر مورد استفاده واقع شده اند. در این مطالعه، تصاویر لندست (TM) سال 1367 و لندست (ETM+) سال 1380 با استفاده از پنج تکنیک پایش تغییر درحوزه دره شهر استان ایلام با مساحت 80470 هکتار آنالیز شده اند. تکنیک های پایش تغییر مورد استفاده در این مطالعه شامل تفاضل تصویر، نسبت گیری تصویر، تفاضل NDVI، آنالیز برداری تغییر و روش مقایسه پس از طبقه بندی بوده اند. در این مطالعه، جهت تعیین آستانه در روش هایی که نیازمند تعیین آستانه هستند از روش آماری استفاده شده است و بر این اساس مشخص شده است که آستانه تغییر در منطقه مورد مطالعه با ±1 انحراف از میانگین قرار داشته است. پس از تعیین آستانه تغییر، مناطق دارای تغییرات کاهشی، افزایشی و بدون تغییر مشخص گردیده است. جهت ارزیابی دقت تکنیک های پایش تغییر پس از برداشت واقعیات زمینی که از طریق بازدید میدانی و تصاویر Google Earth به دست آمد، از ضریب دقت کل و ضریب کاپا استفاده شد. بر اساس نتایج به دست آمده مشخص گردید که روش تفاضل NDVI با ضریب دقت کل 98.5 و ضریب کاپای 97 درصد از بین تکنیک های پایش تغییر مورد استفاده در این مطالعه بیشترین دقت و روش نسبت گیری باند قرمز با ضریب دقت کل 72.5 و ضریب کاپای 50 درصد کم ترین دقت را در پایش تغییرات کاربری اراضی/پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه داشته اند.

سرب و مس از جمله فلزات سنگین پرکاربرد می باشند که مقدار استاندارد آن ها در آب شرب به ترتیب 0.05 و 1.3 میلی گرم بر لیتر می باشد. از آن جا که جاذب های طبیعی ارزان قیمت در طبیعت به وفور یافت می شوند، جذب یون های محلول توسط این مواد می تواند روشی مناسب جهت تصفیه آبهای آلوده باشد. در این تحقیق از زایدات برگ چای و پوشال گندم برای جذب سرب و از خاک اره و پوسته شلتوک برنج برای جذب مس استفاده شد. آزمایشات در غلظت ها و زمان های مختلف در pH بهینه 5 برای سرب و 5.5 برای مس انجام گردید. با توجه به نتایج آزمایشات ناپیوسته، زمان تعادل 2 ساعت حاصل شد که با ایزوترمهای لانگمایر و فرندلیچ مطابقت داشت ولی از ایزوترم های خطی و BET پیروی نکرد. آزمایشات پیوسته با استفاده از ستون جذب و جریان رو به بالا با دبی 0.35L/min صورت گرفت که در حالت کلی راندمان جذب با گذشت زمان روند نزولی داشت. بر اساس نتایج، حداکثر میزان جذب سرب در آزمایشات پیوسته برای زایدات برگ چای و پوشال گندم 99.5 درصد و مقدار جذب مس توسط خاک اره و پوسته شلتوک برنج به ترتیب 95 و 63 درصد بدست آمد.

خلاهای گسسته و پیوسته در اغلب داده های هیدرولوژی مانند داده های بارش به دلایلی نظیر عدم ثبت آمار، حذف آمار غلط و خرابی یا از بین رفتن دستگاه های اندازه گیری اتفاق می افتد و تخمین و برآورد این داده ها لازم و ضروری می باشد. بدین منظور روش های متعددی برای تخمین داده ها وجود دارد که بسته به شرایط هر ایستگاه ممکن است یک روش خاص بهترین نتیجه را در پی داشته باشد معمولا برای برآورد داده های گمشده در یک ایستگاه از ایستگاه های مجاور آن که دارای همبستگی بیشتری هستند استفاده می شود. در این تحقیق کارآیی استفاده از روش رگرسیون فازی در بازسازی داده های سالیانه ایستگاه های باران سنجی در حوزه آبریز کارون مورد ارزیابی قرار گرفت و با روش های نسبت نرمال، محورهای مختصات، رگرسیون ساده و رگرسیون چندگانه مقایسه گردید. گروه های باز سازی بوسیله روش خوشه بندی تعیین شده و 25 ایستگاه که دارای طول آماری مشترک بودند در 5 گروه بازسازی قرار گرفتند. سپس با استفاده از روش حذف اعتباری، مقادیر آن ها از طریق روش های مذکور برآورد گردید و با استفاده از آماره ریشه مجذور میانگین مربعات خطا اولویت هر یک از این روش ها شناسایی شد. نتایج بازسازی داده های سالیانه نشان دهنده برتری روش رگرسیون فازی در 12 ایستگاه از 25 ایستگاه مورد مطالعه و در سه گروه از 5 گروه بازسازی می باشد و در نهایت در کل حوزه، به عنوان اولویت اول در بازسازی داده های سالیانه شناخته شد.

در این مقاله یک روش پیشنهادی مبتنی بر تحلیل های چندمتغیره جهت توسعه شاخص کیفی آب زیرزمینی ارائه شده است. روش شناسی ارائه شده مبتنی بر سه مرحله کلی انتخاب، استانداردسازی و تجمیع پارامترهای انتخابی در جهت توسعه شاخص های کیفی آب زیرزمینی است که با بهره گیری از استانداردهای محلی و منطقه ای انجام می پذیرد. در این روش، با انتخاب مجموعه از پارامترهای همجنس، مقدار غلظت نرمال ترکیبات از طریق تقسیم غلظت متوسط آن بر حداکثر مجاز مورد اشاره در استانداردهای کیفی، بطور مجزا تعیین و محاسبه می گردد. سپس بر اساس وزن های پیشنهادی، شاخص نهایی کیفیت آب زیرزمینی با وزندهی کمیت های استاندارد شده بطور مستقل تعیین می گردد. به منظور ارزیابی روش پیشنهادی، در این تحقیق از اطلاعات موجود از آب های زیرزمینی استان قزوین جهت ارزیابی مطلوبیت شرب آن از نظر محتوی مواد معدنی و پارامترهای عمومی استفاده شده است. با فرض عدم آلودگی آب، در مرحله انتخاب، هشت پارامتر کیفی تاثیرگذار (اعم از K+ ,Na+, Ca2+, Mg2+, So2-4, Cl-، TDS و pH) که سابقه اطلاعاتی دقیق تری از آن ها در دسترس بوده، انتخاب گردیده است. با استانداردسازی این پارامترها بر اساس استانداردهای کیفی آب شرب ایران و وزن دهی این مقادیر، در نهایت مجموعه ای از شاخص های کمی برای کیفیت آب چاه های منطقه مورد مطالعه توسعه داده شد. به منظور ایجاد تصویری مناسب از محدوده مطلوب تغییر این شاخص ها و نیز جهت ارزیابی مقایسه ای آن ها، شاخص های بدست آمده به روش فوق با شاخص های بدست آمده از آب های معدنی مقایسه گردید. ترسیم مقایسه ای نتایج بدست آمده بصورت خطوط هم شاخص، در نهایت تصویری واضح از وضعیت کیفی آب های زیرزمینی دشت قزوین از منظر محتوی مواد معدنی آن فراهم ساخته است. نتایج این مطالعه گویای نزدیکی محتوی املاح معدنی و پارامترهای عمومی آب های زیرزمینی برخی از نقاط استان به آب های معدنی، که کیفیت شرب آن ها مورد تایید است، می باشد. بدیهی است تعیین مطلوبیت عمومی آب های زیرزمینی برای مصارف شرب علاوه بر بررسی املاح معدنی نیازمند به بررسی سایر پارامترهای درگیر نیز می باشد.

در اندیشه نهادگرایی نئولیبرال، سازمان های بین المللی قادرند همکاری بین دولت های ملی را در موضوعات جهان شمول تقویت نموده و مستقل از اراده قدرت های بزرگ در صحنه بین الملل عمل نمایند. در این تحقیق تلاش شده است این آموزه نئولیبرالی، در ارتباط با نقش «سازمان های بین المللی زیست محیطی» در خصوص چالش های روابط اقتصادی شمال- جنوب با روش «تحلیل فرضیه های رقیب» مورد آزمون علمی قرار گیرد. بدین منظور دو فرضیه دیگر به صورت رقیب با فرضیه اصلی که ناظر بر توجه سازمان های بین المللی به منافع هر یک از کشورهای شمال و جنوب بود تدوین گردید. از میان تلاش های مختلف سازمان ملل به عنوان بزرگ ترین سازمان بین المللی در موضوع محیط زیست نیز، پنج اجلاس مهم استکهلم، ریو، کیوتو، ژوهانسبورگ و کپنهاگ انتخاب و مبنای قضاوت در مورد هر یک از فرضیه های رقیب قرار گرفت. یافته های این پژوهش نشان داد که سازمان های بین المللی، بیش از آنکه دغدغه های زیست محیطی داشته باشند، تداوم سیاست سرمایه داری بوده و در روابط اقتصادی شمال- جنوب، منافع کشورهای جنوب را در پایین ترین سطح اولویت های خود قرار داده اند.

صنایع پتروشیمی با توجه به ماهیت فعالیت ها و فرایندهای انجام گرفته و به واسطه تولید پساب، انتشار گازهای آلاینده، پسماندهای خطرناک دارای پتانسیل ایجاد آثار سو بر محیط زیست می باشند. در این مطالعه اثرات ناسازگار صنایع پتروشیمی منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر بر زیستگاه های موجود در منطقه بررسی گردیده است. عمده صنایع پتروشیمی موجود در این منطقه در مجاورت خورها هستند و آلودگی های آن ها، خورهای اطراف را بعنوان مهم ترین اکوسیستم های دارای تنوع زیستی تحت تاثیر قرار می دهد. پس از بررسی آلاینده های صنایع پتروشیمی و نتایج نمونه برداری از کیفیت فیزیکی و بیولوژیکی آب، جهت تجزیه و تحلیل اثرات از روش «تحلیل سلسله مراتبی» و جهت محاسبه وزن معیارها از تکنیک «بردار ویژه» استفاده شده است. نتایج نشان می دهد با عنایت به شاخص های اصلی تعریف شده در ساختار سلسله مراتبی نظیر ارزش اکولوژیک، ارزش حفاظتی، در معرض بودن، خورهای منطقه بیشترین تاثیر را در بین اکوسیستم های موجود در منطقه دریافت نموده اند و در این میان انواع گونه های ماهیان و جوامع کفزی بیشترین اثر از فعالیت های صنایع پتروشیمی متحمل شده اند. هم چنین فلزات سنگین و ترکیبات نفتی، مهم ترین آلاینده های اثرگذار بر خورهای منطقه ناشی از صنایع پتروشیمی شناسایی شده و می بایست کنترل گردد.