علوم محیطی
سال:1388 | دوره:7 | شماره:1 |تعداد مقالات:20

افزایش جمعیت و استفاده غیرمنطقی منابع به ویژه پوشش جنگلی اثرات زیانباری را برای بشر در برداشته است. در مناطق شمالی ایران نیز به دلیل تخریب پوشش جنگلی شاهد وقوع مخاطرات طبیعی متعددی در سال های اخیر بوده ایم. محدوده مورد مطالعه در شمال رشته کوه های البرز در استان مازندران و در محدوده شهرستان های چالوس، نوشهر، نور و آمل قرار دارد. در این بررسی از داده های اخذ شده توسط سنجنده های TM و ETM+ ماهواره لندست که در فصل تابستان سال های 1988 و 2000 تهیه شده اند استفاده گردیده است. در این تحقیق ابتدا از اصول سنجش از دور و تکنیک های پردازش رقومی تصاویر استفاده شد و سپس در ادامه با استفاده از شاخص های NDVI و تبدیلات Tasseld cap تجزیه و تحلیل شد و در ادامه فرآیند آشکارسازی تغییرات انجام گرفت. در نهایت با استفاده از تحلیل های فوق، روند کلی تغییرات پوشش، تغییرات موضوعی هر یک و پوشش جنگلی منطقه مورد بررسی قرار گرفت. بررسی انجام شده نشان داد که محدوده دارای پوشش جنگلی منطقه در طی دو دوره 2719 کیلومترمربع (کل 5121 کیلومترمربع) می باشد و در طی دو دوره بیشترین تغییرات مساحت در مناطق جنگلی نیمه انبوه صورت گرفته است و از نظر توزیع مکانی مساحت اراضی جنگلی نیز حدود 32 درصد تغییرات مکانی را تجزیه نموده اند. در ضمن بررسی تغییرات رخ داده در توزیع جغرافیایی تراکم پوشش گیاهی نیز نمایان گر بروز تغییرات افزایشی در توزیع جغرافیایی مقادیر تراکم در منطقه مورد مطالعه است که به طور متوسط حدود 3.2 درصد محاسبه شده است.

جهت بررسی آلودگی عضله و پوست ماهی کفال طلایی (Liza aurata) به فلزات سنگین کادمیوم و کرم در پاییز 1385 تعداد 48 عدد از این گونه 24) نمونه نر، 24 نمونه ماده) به روش پره در منطقه انزلی صید شدند. جداسازی بافت ها و هضم شیمیایی نمونه خشک و هموژنیزه شده انجام شد. غلظت فلزات نیز بر اساس میکروگرم در گرم وزن خشک با دستگاه جذب اتمی شعله ای تعیین شد. آنالیز آماری داده ها با آزمون t جفت شده حاکی از اختلاف معنی دار بین غلظت کادمیوم و کرم در دو بافت مورد مطالعه بود. در مقایسه با پوست عضله حاوی مقادیر کمتری از فلزات بود. نتایج حاصل از آنالیز همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی حاکی از وجود رابطه منفی معین دار بین میزان تجمع کرم در بافت عضله ماهی و عامل طول کل بود. لیکن این نتایج آماری در ارتباط با میزان تجمع کادمیوم و کرم در بافت پوست ماهیان مورد مطالعه حاکی از وجود رابطه مثبت معنی دار بین میزان تجمع فلزات و طول کل بود. در رابطه با تاثیر جنسیت نتایج حاصل از آزمون آماری t مستقل نشان داد که میزان فلزات در بافت پوست و عضله ماهیان ماده بیش از انواع نر است. نتایج این تحقیق نشان داد که در مقایسه با استانداردهای جهانی مقادیر این دو فلز در ماهی کفال طلایی این منطقه پایین می باشد و تهدیدی برای سلامت عمومی محسوب نمی شود.

با توجه به اعمال شیوه جنگل داری نزدیک به طبیعت برای مدیریت جنگل های شمال و پراکندگی برداشت در این شیوه، کاهش صدمات وارده به توده سرپا و زادآوری اهمیت بیشتری پیدا می کند. برای دستیابی به اهداف مذکور، این تحقیق در پارسل 220 بخش نمخانه جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود انجام شد. به منظور تعیین خسارت های وارد به عرصه جنگل شامل تجدید حیات و درختان سرپا از روش نمونه برداری منظم تصادفی با شبکه 50*50 متر استفاده شد. داده های مربوط به صدمه به زادآوری و درختان به ترتیب در قطعه نمونه های 1 و 5 آری پس از قطع درخت برداشت شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که حدود 7 درصد از درختان توده و 22 درصد زادآوری در منطقه مورد نظر خسارت دیدند. این بررسی نشان داد که مقدار خسارت به نهال ها کم تر از گروه های شل و خال است. آموزش کارگران بهره وری و اکیپ قطع و تبدیل، از عوامل تاثیرگذار در جلوگیری و کاهش خسارات ناشی از بهره برداری هستند. صدمه به توده باقیمانده در اثر عملیات قطع در جنگل آمیخته ناهمسال با توجه به عوامل مختلف موثر بر صدمه به توده بررسی شد. قطع درختان در توده جنگلی به صورت هدایت شده و استفاده از ابزارهای کمکی مثل گوه می تواند در کاهش صدمه به توده باقیمانده موثر باشد.

هدف این تحقیق، بررسی و تحلیل علل و دلایل کشاورزان برای عدم پذیرش فناوری های مدیریت تلفیقی آفات در میان شالیکاران استان های گیلان و مازندران بود. بدین منظور، 170 نفر از کشاورزانی که در گروه های مدرسه در مزرعه شرکت نموده اند، ولی این فناوری ها را در مزرعه خود به کار نبرده بودند به روش تصادفی انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه استفاده و داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل گردید و از آماره تحلیل عاملی برای تعیین علل اصلی مشکلات استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان داد که مهم ترین عوامل عدم پذیرش این فناوری ها عبارت بودند از؛ مسایل مالی، ویژگی های فردی، وجود شرایط ابهام و ریسک، مسایل مدیریتی، نبود اطلاعات درباره ویژگی های فناوری های معرفی شده؛ به طوری که این عوامل، 58.8 درصد واریانس دلایل عدم پذیرش را تبیین نمودند. بر اساس نتایج مطالعه حاضر، رهیافت مدیریت تضاد با رویکرد حل مشکل و توسعه نهادی برای رفع موانع و ارتقای پذیرش فناوری های مدیریت تلفیقی پیشنهاد گردید.

ارزشیابی میزان رضایتمندی محیطی الگوی سکونت، طیف گسترده ای از مولفه های اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی را در برمی گیرد که در مجموع ارزش کیفیت محیط را بازگو می کنند. در نظریات پایه مرتبط، کیفیت محیط نه تنها به عناصر زیست محیطی و ارزش های موجود در آن اشاره دارد بلکه متغیرهای دیگری نظیر امنیت، روابط انسانی و اجتماعی، خصیصه های کالبدی و نظایر آن را نیز در بر می گیرد. این مقاله با هدف سکونتی شان صورت گرفته است که نمایانگر میزان اثرات کیفیتی بجا مانده از اجرای پروژه نوسازی شهری است. داده های موردنیاز با استفاده از شاخص سازی علمی، جمع آوری و تحلیل گردید. نتایج حاصله از مجموع شاخص های محاسباتی بیانگر ارزش رضایتمندی متوسط ساکنان نواب 1<2,95<5) با میانه نظری (3 از محیط سکونتی شان است. از بین مولفه های تحلیلی، مولفه روابط همسایگی در حد متوسط (1<2,95<5) برآورد گردیده و ساکنین از سایر مولفه های محاسباتی (شامل تسهیلات مجتمع، بهداشت مجتمع، دید و منظر، ویژگی های کالبدی) اظهار نارضایتی کرده اند.

دریای مازندران به عنوان بزرگ ترین دریاچه جهان، به یکی از مهم ترین مناطق استراتژیک جهان در سال های اخیر تبدیل شده است. اما فعالیت های انسانی و بهره برداری پرشتاب تخریب اکوسیستم طبیعی، آلودگی محیط زیست آن را به دنبال داشته است. کنوانسیون محیط زیست دریای مازندران به عنوان نمادی از همکاری های مشترک بین کشورهای ساحلی این دریاچه، به منظور مقابله با مشکلات زیست محیطی آن در تهران به امضا رسید. کشور ساحلی دریای مازندران با آگاهی از تخریب نگران کننده محیط زیست این دریا، با تایید اهمیت همکاری دولت های ساحلی با سازمان های بین المللی مربوط و با هدف حفاظت و نگهداری محیط زیست دریای مازندران این کنوانسیون را امضا کردند. کنوانسیون تهران می تواند ابزار موثر حقوقی برای مبارزه با آلودگی دریای مازندران باشد. دریای مازندران یک دریای بسته است که اصول عام حقوق دریاهای کنوانسیون حقوق دریاها در مورد آن اعمال نمی شود. واقعیت این است که سرعت رشد و گسترش تهدیدهای زیست محیطی از سرعت همکاری های محیط زیستی در پیرامون آن بیشتر است. عمده ترین چالش های پیش روی کنوانسیون تهران شکل گیری رژیم حقوقی دریای مازندران می باشد، که هنوز به نتیجه ای نرسیده است. در این مقاله با تبیین مشکلات زیست محیطی دریای مازندران روند شکل گیری کنوانسیون تهران، محتوا و اهمیت آن مورد بررسی قرار می گیرد. هدف از این پژوهش آشکار ساختن ظرفیت های اجرایی این کنوانسیون برای کاهش تهدیدهای زیست محیطی دریای مازندران است.

در پژوهش حاضر، نقش آموزش در افزایش تمایل افراد به حفاظت از محیط زیست بررسی شده است. جهت بررسی تمایل افراد به حفاظت از دریای خزر، تعداد 400 پرسشنامه به روش نمونه گیری تصادفی از میان ساکنین استان مازندران، جمع آوری و بروشورهای آموزشی در مورد اکوسیستم دریای خزر و اهمیت آن در حفظ حیات بشر تهیه گردید. به 200 نفر از افراد این بروشورها ارایه نگردید و به 200 نفر دیگر ارایه شد. همچنین، در گروه دوم تعداد 5 بروشور حاوی اطلاعات زیستی در نظر گرفته شد. سپس به روش ارزش گذاری مشروط و برآورد تابع رگرسیونی لوجیت اطلاعات تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که میان دو گروه تفکیک شده، تفاوت معنی داری در تمایل به پرداخت جهت حفاظت از محیط زیست دریای خزر وجود داشته است. برآورد تابع لوجیت نشان داد که آموزش در گروه دوم اثر معنی داری بر تمایل پرداخت افراد جهت حفاظت از این اکوسیستم دارد، بطوری که با افزایش هر بروشور حاوی اطلاعات جدید، احتمال افزایش تمایل پرداخت 0.104 واحد افزوده می شود. در این مطالعه اثر عوامل دیگر نظیر درآمد افراد، سطح تحصیلات، تعداد افراد خانوار، سن افراد و دفعات بازدید نیز بررسی شد، که به ترتیب متغیر آموزش و درآمد بیشترین اثر را بر افزایش تمایل افراد داشته است. در گروه اول نیز که آموزشی ارایه نشد متغیر درآمد بیشترین اثر را داشته است. تمایل به پرداخت ماهیانه هر فرد جهت حفاظت از این اکوسیستم، در گروه اول و دوم به ترتیب 5370.8 و 8662.3 ریال و تمایل پرداخت سالانه هر خانواده در گروه اول و دوم به ترتیب 205594.2 و 3154479.4 ریال برآورد شد. با توجه به نتایج این پژوهش، افزایش اطلاعات افراد در مورد اهمیت دریای خزر، منجر به افزایش قابل توجه تمایل پرداخت جهت حفاظت از این اکوسیستم خواهد شد.

به منظور بررسی مقاومت توده های علف هرز یولاف وحشی به علف کش کلودینافوپ پروپارژیل، آزمایش گلخانه ای در سال 1387 در بخش تحقیقات علف های هرز موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل 12 توده یولاف وحشی مشکوک به مقاومت در برابر علف کش کلودینافوپ پروپارژیل و یک توده حساس به این علف کش بودند که از استان فارس جمع آوری شدند. آزمایش واکنش به دوز بر روی 13 توده یولاف وحشی صورت پذیرفت. در این آزمایش واکنش توده های یولاف وحشی در دامنه ای از دوزها شامل 0.25 تا 16 برابر دوز توصیه شده 64) گرم ماده موثره در هکتار) علف کش کلودینافوپ پروپارژیل بررسی شد. تیمار علف کش در مرحله 2 تا 4 برگی یولاف وحشی اعمال شد. شاخص های اندازه گیری شده در آزمایش شامل، درصد بوته های یولاف وحشی زنده مانده پس از سمپاشی نسبت به شاهد و درصد وزن خشک گیاهان هر توده نسبت به شاهد بودند. نتایج این آزمایش نشان داد که تمامی توده های یولاف وحشی مشکوک به مقاومت جمع آوری شده از استان فارس، نسبت به علف کش کلودینافوپ پروپارژیل مقاوم می باشند. مقایسه شاخص های مقاومت توده ها نسبت به توده حساس بر مبنای درصد وزن خشک و تعداد بوته زنده مانده نسبت به شاهد، نشان داد که توده W/F-M2.85 از شهرستان مرودشت بالاترین مقاومت را نسبت به علف کش کلودینافوپ پروپارژیل دارا می باشد. بطوری که این توده توانست حتی در 16 برابر دوز توصیه شده (1024 گرم ماده موثره در هکتار) نیز، بیش از 50 درصد وزن خشک و بقای خود را نسبت به شاهد حفظ کند.

امروزه دسترسی به منابع انرژی و استفاده بهینه از آن یکی از مهم ترین ارکان توسعه کشورها محسوب می شود. فراوانی و ارزانی سوخت های فسیلی در ایران باعث شده تا استفاده درست از آن و تلاش برای بکارگیری منابع دیگر جدی گرفته شود. این مساله مصرف گسترده و همراه با اسراف انرژی حتی قاچاق آن به کشورهای بیگانه را بدنبال داشته است. مصرف بی رویه و رو به افزایش حامل های انرژی شرایطی را بوجود آورد تا دولت با هدف صرفه جویی در مصرف آن در تیرماه سال 86 بنزین را جیره بندی نمود. منابع انرژی و سوخت طیف گسترده ای از کاربردهای مختلف در صنعت حمل و نقل، تامین انرژی کارخانجات، مصارف خانگی به منظور سرمایش و گرمایش، پخت و پز و روشنایی را شامل می شود. کشورها به لحاظ وضعیت جغرافیای طبیعی و گستردگی، دارای انواع منابع انرژی علاوه بر انرژی های فسیلی است. (Sabohi,1999) باد، جزر و مد، زمین گرمایی، خورشید و تابش آن از جمله منابع انرژی تجدید پذیرند که با اندک تمهیدات می توان از آن ها استفاده نمود. (Saghafi, 2002). یکی از این منابع که در بیشتر روستاهای کشور یافت می شود زیست توده است که ماده اولیه تولید گاز متان است و برای مصرف سوخت خانگی با تولید الکتریسیته قابل استفاده است. کاربرد این نوع انرژی که منابع اولیه آن در برخی استان های ایران به وفور یافت می شود ضمن تامین انرژی موردنیاز روستاها می تواند به صرفه جویی در مصرف منابع انرژی فسیلی کشور منجر شود. این مقاله فرآیند تهیه انرژی از منابع زیست توده و انواع روش های ساده طراحی و ساخت مخازن و اثراتی که استفاده از آن می تواند بر محیط زیست، بافت و مسکن روستایی بجای گذارد مورد ارزیابی قرار می دهد. بخش اول مقاله به معرفی بیوگاز و تجارب برخی کشورها در این زمینه می پردازد. بخش دوم تجهیزات ومواد اولیه موردنیاز برای تولید بیوگاز و نکات مهم در طراحی و ساخت انواع مخازن ساده روستایی را مورد بررسی قرار می دهد. در انتها ضمن معرفی اصول و ضوابط طراحی واحدهای مسکونی دارای مخازن بیوگاز، آثار مثبت زیست محیطی و اثرات آن در واحد مسکونی بررسی می شود.

این تحقیق در صدد است الگوی روش شناختی جدیدی را برای شبیه سازی دینامیک کاربری اراضی شهری با استفاده از سنجش از دور، GIS و مدل سلول های خودکار فراهم نماید. آزمایش این مدل برای شبیه سازی تغییرات کاربری اراضی شهری یکی از شهرهای میانی ایران (شهرکرد) و برای یک دوره زمانی 35 ساله انجام گرفت. احتمالات تبدیل کلی از روش زنجیره های مارکف و همچنین جداول شرایط منحصر به فرد حاصل از روش WoE به دست آمد. احتمالات تبدیل محلی به وسیله متغیرهای مربوط به عوامل زیرساختی شهر و با استفاده از دو روش احتمالاتی تجربی روش وزن های شاهد (WoE) بر اساس تئوری بیز و همچنین مدل رگرسیون لجستیک، محاسبه گردید. قوانین تبدیل کاربری اراضی نهایی وارد مدل Urban-CA گردید و بر اساس الگوریتم های اختصاص کاربری اراضی تصادفی، شبیه سازی صورت گرفت. این مدل Urban-CA تغییر کاربری اراضی یک مدل CA که بر پایه همسایگی هشت تایی موراست را اجرا می کند. خروجی های شبیه سازی به صورت آماری با یک روش ترکیبی جدید که بر پایه روش های تحلیل چندگانه است، ارزیابی گردید. بعد از آنکه شبیه سازی برای دوره های زمانی 1999-2002 و 2002-2006 اجرا شد، مدل شبیه سازی برای پیش بینی تغییرات کاربری اراضی شهری تا سال 2025 (1404) و برای سناریوهای مختلف برنامه ریزی شهری اجرا شد. برای تمام دوره های شبیه سازی، بهترین نتایج در استفاده از ترکیب روش مارکف و روش رگرسیون لجستیک با گامای 0.5 برای استخراج قوانین تبدیل حاصل شد. نتایج مختلف شبیه سازی برای منطقه مورد مطالعه، کاربردی بودن آتی مدل برای شبیه سازی روند رشد شهرهای ایران و سایر نقاط جهان را اثبات می کند.

مدیریت بقایای گیاهی یکی از گزینه های در دسترس برای پایدارسازی سامانه های کشاورزی است. به منظور بررسی تغییرات غلظت نیترات و آمونیوم خاک در اثر کاربرد بقایای پنبه و سویا یک آزمایش انکوباسیونی هوازی با استفاده از لایه 0-30 سانتی متری خاک سیلتی – رسی - لومی انجام شد. بدین منظور نمونه خاک با بقایای سویا، پنبه و پنبه + اوره (جهت ممانعت از غیرمتحرک شدن نیتروژن) به مقدار لازم جهت تامین 150 کیلوگرم نیتروژن کل (کجلدال) مخلوط شد. نمونه ها به مدت 175 روز و در شرایط کنترل شده و دمای 25 درجه سانتی گراد در معرض انکوباسیون قرار گرفتند. میزان نیترات و آمونیوم و جمعیت باکتری ها، اکتینومایست ها و قارچ ها در 7، 14، 28، 67، 109 و 175 روز پس از آغاز آزمایش اندازه گیری شدند. نتایج تحقیق موید پویایی تغییرات جمعیت های میکروبی و برتری غیرمعنی دار بقایای پنبه بر بقایای سویا از جنبه نیترات و آمونیوم تجمعی آزاد شده بود. در تمام موارد، اضافه کردن کود نیتروژن به بقایای پنبه موجب برتری این تیمار در آزادسازی نیتروژن و آمونیوم شد. این نتایج بر اساس نسبت C:N سویا و پنبه قابل توجیه نبود و مشخص شد که ظاهرا درصد لیگنین این بقایا در آزادسازی نیتروژن از بقایا موثرتر بود، چرا که درصد لیگنین پنبه 0.7-1.6 درصد و درصد لیگنین سویا حدود 14 درصد است. در این تحقیق رابطه آزادشدن نیترات و آمونیوم با جمعیت های میکروبی در جریان فرآیند تجزیه مورد تحلیل قرار گرفته است.

در دهه های اخیر که مخاطرات زیست محیطی ناشی از فعالیت های اقتصادی به یک موضوع بحث برانگیز تبدیل شده است؛ برخی معتقدند برای دستیابی به محیط زیست سالم تر، کاهش آلودگی و ریشه کن کردن فقر، رشد اقتصادی لازم است. در اقتصاد محیط زیست، رابطه به شکل U معکوس بین درآمد سرانه و آلودگی به منحنی زیست محیطی کوزنتس (EKC) معروف است. لذا در این مطالعه به بررسی فرضیه منحنی زیست محیطی کوزنتس برای کشورهای عضو اوپک پرداخته شد. CO2 به عنوان یک آلاینده انباره برای آزمون فرضیه (EKC) مورد استفاده قرار گرفت. بررسی با استفاده از داده های ترکیبی (پانل) دوره 2001-2006 انجام شد. نتایج آزمون ایستایی نشان داد که متغیرهای مدل ناایستا می باشند. لذا برای بررسی وجود هم انباشتگی بین متغیرها، آزمون هم انباشتگی پدرونی انجام شد. نتایج این آزمون وجود ارتباط بلندمدت بین متغیرها را تایید کرد. بر اساس آزمون هاسمن نیز مدل اثر ثابت در مقابل مدل اثر تصادفی پذیرفته و منحنی زیست محیطی کوزنتس تخمین زده شد. بر اساس نتایج به دست آمده فرضیه منحنی زیست محیطی کوزنتس برای کشورهای عضو اوپک پذیرفته نشد و در واقع میزان انتشار CO2 در این کشورها در فرآیند رشد اقتصادی به طور مستمر افزایش می یابد.

گسترش شهرنشینی و توسعه شهرها به همراه افزایش شتابان جمعیت و توسعه فعالیت های صنعتی با مصرف بی رویه سوخت های فسیلی به شدت آلودگی ها را افزایش داده است که عواقب آن در درجه اول به صورت امراض و بیماری های تنفسی، تشدید بیماری های قلبی و ریوی، متوجه ساکنان شهرها می شود و در مرحله بعد، به عنوان عاملی در تشدید نوسانات اقلیمی و تاثیرات زیست محیطی نقش ایفا می نماید. در تحقیق حاضر از 2 نوع داده برای بررسی رابطه بین عناصر و مولفه ها استفاده شده است. اولین داده مورد بررسی، عناصر اقلیمی در طول دوره آماری 51 ساله از 1952-2003 میلادی، بصورت سه دوره 17 ساله، پاک (1952-69)، دوره میانی (1970-86) و دوره آلوده (1987-2003) می باشد، که نوسانات و تحولات اقلیمی در این سه دوره با یکدیگر مورد مقایسه قرار گرفته شده است. دومین متغیر یا داده مورد مطالعه، نوع و میزان آلاینده های شهر تهران در طول دوره آماری 1997-2003 و به صورت میانگین سالانه می باشد. در مجموع بعد از محاسبات مختلف این نتیجه حاصل گردید که اقلیم شهر تهران در دوره آلوده نسبت به دو دوره قبل، از نوسان بیشتری برخوردار بوده و نوسانات اقلیم منطقه دردوره آلوده به صورت افزایش دما، افزایش پتانسیل سیلاب خیزی و تغییر اقلیم بسوی وضعیتی گرم و مرطوبتر می باشد.

به منظور بررسی تاثیر رطوبت خاک بر عملکرد کمی و درصد اسانس گیاه دارویی بومادران (Achillea millefolioum L.)، آزمایشی در منطقه کرج انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل آبیاری کامل (بدون تنش آبی) و همچنین اجرای عملیات آبیاری بر اساس 30 (تنش ملایم)، 60 (تنش متوسط) و 90 (تنش شدید) میلی متر تبخیر از سطح تشت تبخیر کلاس A بود که در مقایسه با تیمار بدون آبیاری (دیم) به عنوان شاهد مورد بررسی قرار گرفتند. تیمارها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار آزمون شدند. نتایج مربوط به سه سال آزمایش با استفاده از تجزیه مرکب مورد بررسی قرار گرفتند. زمان اعمال تیمارها از ابتدای رشد و پس از استقرار گیاه، تا انتهای دوره رشد در مزرعه بود. به این منظور، پس از رسیدن به سطح تبخیر هر کدام از مقادیر ذکر شده از تشت تبخیر، بلافاصله به وسیله کنتور نسبت به افزایش رطوبت خاک تا حد ظرفیت زراعی اقدام شد. همچنین میزان رطوبت موجود در خاک با استفاده از توزین نمونه های تر و خشک خاک در هر کدام از کرت های آزمایشی نیز اندازه گیری گردید. با توجه به نتایج حاصل از تجزیه مرکب سه ساله آزمایش مشخص گردید که اثر سال، مقدار آب آبیاری و همچنین اثر متقابل سال در مقدار آب آبیاری بر عملکرد بیولوژیک، عملکرد گل، شاخص برداشت و درصد اسانس معنی دار بود. مقایسه میانگین ها نشان دادند که در سال اول، عملکرد گل معادل 1169.70 کیلوگرم در هکتار بود که نسبت به سال سوم اختلاف معنی دار داشت. نتایج سه ساله آزمایش مشخص نمود، بیشترین مقدار گل در تیمار آبیاری کامل تولید گردید که معادل 1360.60 کیلوگرم در هکتار بود که با تیمار تنش ملایم اختلاف معنی دار نداشت. اثر متقابل سال در مقدار آب آبیاری مشخص نمود، تیمار آبیاری کامل در سال دوم، بیشترین عملکرد گل را معادل 2151.57 کیلوگرم در هکتار تولید نمود. بیشترین شاخص برداشت (نسبت وزن گل به اندام هوایی)، معادل 22.01 درصد، در تیمار تنش ملایم از سال مشاهده شد. بیشترین درصد اسانس نیز در تیمار تنش شدید در سال دوم بدست آمد که معادل 0.58 درصد بود و نسبت به سایرین اختلاف معنی دار داشت. آزمایش انجام شده نشان داد که آبیاری کامل و همچنین تنش شدید آب موجب کاهش عملکرد گل و اسانس شد. در حالی که اعمال تنش ملایم و متوسط، موجب افزایش عملکرد گل و درصد اسانس گردید. این مطلب مبین استفاده بهینه از منابع آبی در تولید بومادران می باشد.