علوم محیطی
سال:1395 | دوره:14 | شماره:2 |تعداد مقالات:15

در این پژوهش در 83 موقعیت، تعداد 166 نمونه خاک به روش سیستماتیک- تصادفی در دو عمق صفر تا 30 و 60-30 سانتی متری گرفته و غلظت نیترات، فسفات، هدایت الکتریکی، کربن آلی و pH آن اندازه گیری و از روش وزن دهی عکس فاصله برای تهیه نقشه پهنه بندی پارامترها استفاده شد. نقشه های پهنه بندی نشان داد که در عمق یک پارامترهای فسفات، هدایت الکتریکی و کربن آلی در شمال و پارامترهای نیترات در جنوب منطقه و در عمق دو پارامتر فسفات در شمال و پارامترهای نیترات و هدایت الکتریکی در جنوب منطقه بیشترین غلظت را دارند و میزان کربن آلی در این عمق در سراسر منطقه یکنواخت به نظر می رسد. نتایج حاصل همچنین نشان داد که میزان نیترات و فسفات در زمین های کشاورزی به دلیل استفاده از فاضلاب تصفیه نشده و کودهای شیمیایی توسط کشاورزان بسیار بالا است و با افزایش عمق، غلظت آنها کاهش می یابد. هم چنین نتایج مربوط به اندازه گیری کربن آلی در خاک نشان داد که اراضی منطقه شرایط مناسبی از لحاظ میزان ماده آلی دارند.pH خاک در کل منطقه در هر دو عمق حالت قلیایی داشت و هدایت الکتریکی نیز با افزایش عمق کاهش یافت. نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن بین پارامترها نشان داد که میزان هدایت الکتریکی خاک در هر دو عمق همبستگی مثبت و معناداری با نیترات و همبستگی معکوسی با میزان فسفات دارد. همچنین میزان فسفات همبستگی مثبت و معنا داری با محتوای کربن آلی خاک در لایه سطحی دارد.

با کاهش تنوع زیستی، توانایی اکوسیستم های کشاورزی در فراهم کردن خدمات اکوسیستمی همچون امنیت غذایی دچار اختلال شده است. با وجود جایگاه مهم انگور در معیشت جوامع تولید کننده و نیز پتانسیل صادراتی بالای آن، پژوهش های معدودی درباره وضعیت تنوع در اکوسیستم های تولید انگور و ارتباط آن با شاخص های بهره وری و ثبات که موضوع این تحقیق است، انجام شده است. در این رابطه، اطلاعات مورد نیاز از طریق بازدید از منطقه و مصاحبه با 220 تاک دار در سال 1391 جمع آوری شد. نتایج نشان داد که همبستگی شاخص شانون- وینر با بهره وری کل (-1.175**)، آب (-0.19**)، زمین (-0.173*) و نیروی انسانی (-0.202**) و شاخص غنای گونه ای با بهره وری زمین (-0.14*) منفی و معنادار بود که بیانگر رابطه منفی تغییرات در تنوع با بهره وری و در نهایت پایداری بلندمدت در موستان های این منطقه است. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که ضرایب تعیین (R2) در بازه 0.03-0.04 قرار دارند و این بدان معناست که 1درصد تغییر در تنوع زیستی در حدود 0.03-0.04 درصد تغییر در مقادیر بهره وری را به همراه خواهد داشت. همچنین مشخص شد که تنوع واریته ای موستان ها هیچ تاثیری بر ثبات عملکرد آنها نداشته است.

آمایش سرزمین و استفاده صحیح و متناسب با ویژگی های محیطی در سطح منطقه و کشور، از اصول اولیه و مهم توسعه پایدار به شمار می آید. با توجه به اهمیت کاربری اراضی در شهرستان جهرم، این مقاله بر آن است تا مقایسه ای بین کاربری اراضی موجود و نقشه آمایش تهیه شده برای شهرستان انجام دهد. بر این اساس در فرآیند آمایش و اولویت بندی کاربری ها از 5 روش شامل روش کیفی و کمی آمایش ایران، روش کیفی و کمی اصلاح شده (4 سناریو) و روش کمی با در نظر گرفتن دو سناریوی اقتصادی و اجتماعی استفاده و در نهایت نقشه آمایش سرزمین منطقه تهیه شد. در گام بعدی برای مقایسه بین مدل های پیشنهادی و مدل رایج کیفی و کمی ایران، ارزیابی صحت مبتنی بر شرایط اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی انجام گرفت. نتایج نشان داد که روش پیشنهادی آمایش با رویکرد کمی 2 سناریو از دقت بیشتر و همچنین الگوی مکانی صحیح تری نسبت به سایر مدل ها برخوردار است.

نیروگاه ها و پالایشگاه ها، با مصرف سوخت فسیلی موجب انتشار دی اکسیدکربن در محیط می شوند و هر دو از صنایع آلاینده به شمار می آیند. در این پژوهش ارتباط بین مصرف انرژی، ارزش افزوده و انتشار دی اکسید کربن در نیروگاه ها و پالایشگاه ها در قالب منحنی زیست محیطی کوزنتس بررسی شده است. نتایج حاکی از آن است که شکل زنگوله ای منحنی زیست محیطی برای نیروگاه ها و همین طور پالایشگاه های مورد بررسی، طی دوره 1391-1377 برقرار نیست. نتایج به دست آمده نشان دهنده یک رابطه N شکل برای نیروگاه ها و رابطه ایU شکل برای پالایشگاه ها است؛ بدین معنا که در نیروگاه ها، روند انتشار CO2 طی رشد اقتصادی افزایشی است و در پالایشگاه ها این روند در ابتدا کاهشی و سپس افزایشی شده است. همچنین در بخش های مورد بررسی، مصرف انرژی با انتشار CO2 دارای یک رابطه مثبت معنادار است.

در این پژوهش توزیع فلزات سنگین (As, Cr, Ni, V, Mn, Fe, Zn, Pb) و گوگرد (S) در نمونه های خاک اطراف مجتمع پتروشیمی و پالایشگاه نفت آبادان، بررسی شده است. به این منظور 22 نمونه خاک سطحی با در نظر گرفتن جهت وزش باد غالب منطقه در جهت شمال غرب- جنوب شرق برداشت شد. نمونه شماره 22 نمونه شاهد است که از منطقه روستایی برداشت شد. پس از آماده سازی در آزمایشگاه، نمونه ها به روش ICP-OES برای تعیین غلظت عناصر بررسی شدند، همچنین pHو مقدار ماده آلی نمونه ها نیز با روش های استاندارد اندازه گیری شد. میزان آلودگی خاک با استفاده از شاخص های مختلف از جمله ضریب غنی شدگی، فاکتور آلودگی، درجه آلودگی، درجه اشباع فلزات و پتانسیل سمناکی حاد بررسی شد. میانگین غلظت عناصر با میانگین پوسته بالایی، میانگین جهانی و استاندارد EPA مقایسه شد. نتایج محاسبه شاخص های زمین شیمیایی نشان داد که بیشترین آلودگی مربوط به گوگرد، سرب و روی است. تحلیل های آماری نشان داد که در خاک اطراف صنایع پتروشیمی و پالایشگاه آبادان، نیکل، وانادیوم، آهن و منگنز عمدتا منشا زمین زاد دارند، سرب و روی ناشی از ترافیک و وسایل نقلیه و فعالیت مجتمع پتروشیمی و پالایشگاه نفت است. آرسنیک و کروم دارای هر دو منشا زمین زاد و انسان زاد هستند. غلظت های بالای گوگرد در نمونه های منطقه مورد بررسی ناشی از فعالیت مجتمع پتروشیمی و پالایشگاه نفت است.

امروزه کاهش پساب یکی از بزرگترین مسائلی است که در صنایع فرآیندی با آن مواجه هستیم و از آنجا که پساب، یکی از آلاینده های تولیدی مهم در فرآیندها است، توانایی احیا پساب برای مصرف مجدد آب و کاهش مصرف آب تازه، گام مهمی است که به سوی کاهش کلی پساب برداشته می شود. این مقاله کمینه سازی مصرف آب و تولید پساب در صنایع مس و در سه واحد مجتمع مس خاتون آباد را بررسی می کند برای این منظور. روش مرسوم کاهش آب و روشی نوین با نام تکنولوژی پینچ آبی توضیح داده شده اند. در این مقاله سه پارامتر TSS ،TDS و کدورت به صورت دو پارامتر همزمان بررسی شده است. در حالت اول، دوم و سوم، به ترتیب پارامترهای TDS-TSS،TDS - کدورت و کدورت-TSS در مدل پینچ آبی در نظر گرفته شد. نتایج این تحقیقات و به کارگیری روش پینچ نشان می دهد که به ترتیب می توان 379، 22 و 401 مترمکعب در روز در مصرف آب خام معادل 25، 1.46 و 26 درصد صرفه جویی کرد. بیشترین میزان کاهش مصرف آب با در نظر گرفتن دو شاخص کدورت-TSS به طور هم زمان رخ خواهد داد.

این پژوهش برای بررسی تاثیر تراکم و سایر ویژگی های خشکه دارها بر جامعه پرندگان در پارک ملی گلستان، در فصل پاییز 1393 انجام شد. پرندگان و متغیرهای محیط زیستی به فاصله شعاعی 25 متری از هر یک از 100 نقطه نمونه برداری بررسی شدند. با استفاده از نرم افزار CANOCO رابطه بین نمایه های تنوع زیستی و نیز فراونی نسبی گونه های پرندگان با متغیرهای محیط زیستی مربوط به ویژگی های خشکه دارها بررسی شد. برای تعیین تراکم پرندگان و همباشی جامعه پرندگان با متغیرهای محیط زیستی، از آنالیز تطبیقی متعارف استفاده شد. محور اول آنالیز تطبیقی متعارف دو گروه عمده از پرندگان را از یکدیگر متمایز کرد. گروه اول پرندگانی نظیر کمرکلی بزرگ، دارکوب سیاه، الیکایی، کمرکلی جنگلی، چرخ ریسک بزرگ، دارکوب خالدار بزرگ، جی جاق، بلبل و توکای سیاه بودند که همبستگی مثبتی با محور اول و دوم خشکه دارهای سرپا و افتاده، وضع سطحی چوب خشکه دار سرپا، درجه پوسیدگی خشکه دار افتاده، ارتفاع غذایابی در خشکه دار سرپا، وضعیت تاج پوشش در خشکه دار سرپا، طول خشکه دارهای افتاده و حضور آشیانه در خشکه دار سرپا داشتند. گروه دوم که در سمت راست محور اول قرار دارند شامل چرخ ریسک پس سرسفید، توکای باغی، چرخ ریسک دم دراز، سسک رودخانه ای، مگس گیر، دارکوب سبز، چک کوهی، سهره نوک بزرگ، قرقاول و سسک چیف چاف بودند که همبستگی مثبتی با متغیرهای محیط زیستی محور سوم خشکه دارهای افتاده، محور چهارم خشکه دارهای افتاده، محور چهارم خشکه دارهای سرپا نشان می دهند.

با کاهش روز افزون منابع آب در دسترس، تعداد و شدت مناقشات آبی بین کشورهای واقع در حوضه های آبریز مشترک بیشتر شده است. اصلی ترین چالش این مناقشات به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک، نحوه تقسیم آب است. قواعد و مقررات بین المللی درباره آب های فرامرزی عبارتند از 1) قواعد هلسینکی، 2) کنوانسیون آب اروپا، 3) کنوانسیون آبراهه سازمان ملل متحد و 4) قواعد منابع آب برلین. مرور اجمالی تحقیقات پیشین نشان می دهد که مجموعه این اسناد از نظر مفاد مربوط به استفاده از آب به صورت جامع تحلیل و مقایسه نشده اند. در این مقاله ضمن ارائه تاریخچه، مفاد و تفسیرهای موجود، به بررسی تحلیلی و بیان نقاط قوت و ضعف اسناد مذکور پرداخته شده است بررسی تطبیقی این اسناد حاکی از آن است که در تمامی آنها دو اصل مهم "مشارکت منصفانه و معقول" و "التزام به عدم ایراد آسیب قابل توجه" لحاظ شده است. نتایج نشان داد که کنوانسیون 1997 سازمان ملل متحد نسبت به سایر اسناد مذکور، گزینه مناسب تر و منصفانه تری برای اجرا در مناطق خشک و نیمه خشک از جمله ایران است.

در این پژوهش تلاش شد تا با روشی مستند و کمی (استفاده از نرم افزار Envi-met) تاثیر سرعت و جهت باد بر شرایط تهویه و میزان تمرکز آلاینده ها در نسبت های مختلف ارتفاع به عرض دالان های خیابانی بررسی شود. نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که ترکیب های مختلف سرعت و جهت باد در دالان هایی با نسبت های متفاوت ارتفاع به عرض، شرایط تهویه، الگوهای جریان و همچنین میزان تمرکز آلاینده ها را در داخل آن تغییر می دهد. در این بررسی با در نظر گرفتن سه نسبت (0.3، 0.65 و 1.5) برای نسبت ارتفاع به عرض دالان و دو سرعت کمینه و بیشینه باد (1 و 2.5 متر بر ثانیه) در دو جهت (غربی و جنوب غربی) برای شبیه سازی در مقاطعی از دو خیابان عمود بر هم ولیعصر و طالقانی، مشخص شد که افزایش سرعت باد در همه جهت های باد و در نسبت های مختلف ارتفاع به عرض دالان، شرایط تهویه را در داخل آن بهبود بخشیده و از تمرکز آلاینده ها در درون آن می کاهد. همچنین مشخص شد که در جهت باد عمود بر دالان با افزایش نسبت ارتفاع به عرض دالان، میزان تمرکز آلاینده ها در درون آن به طور فزاینده ای افزایش می یابد در حالی که در جهت باد موازی با دالان بر عکس است. نتایج این پژوهش و ترکیب حالت های مختلف فاکتورهای مورد بررسی آن ضمن تلنگر توجه به شرایط جوی زمینه در برنامه ریزی و تصمیم گیری ها، می تواند با ایجاد چارچوبی کلی، به طراحان و برنامه ریزان شهری برای تصمیم گیری نوع جهت گیری و نسبت های هندسی ابعاد خیابان های مهم و پرتردد شهری یاری رساند.

تالاب ها باقیمانده دریاچه های بارانی هستند که در اثر پس روی یخچال ها در اواخر عصر پلئیستوسن و غلبه شرایط گرم و توسعه رسوبات تبخیری عصر هولوسن به وجود آمده اند. دریاچه های کویری، پلایاها و لندفرم های مشابه آن در بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک، در نتیجه فعالیت های انسانی دچار اختلال و آشفتگی شدند. در حال حاضر، برداشت منابع معدنی و در نتیجه تخریب سطوح پلایا، همچنین بی نظمی در آب ورودی، موجب تحول جدیدی در این ژئوسیستم ها شده است. این تحولات زمینه دگرگونی در میکروفرم های این مناطق را فراهم آورده، به طوری که می توان این دگرگونی را شاهدی بر بی نظمی یا آشوب در سیستم شکل زایی حاضر و گذار آن به سیستم دیگر دانست که به وسیله هندسه فرکتالی قابل بررسی است. در این تحقیق، بررسی های میدانی درباره وضعیت پلایای گاوخونی در جنوب شرق اصفهان و تغییرات ایجاد شده در میکروفرم های آن در زمستان 1393 در منطقه انجام شد که طی آن ابعاد 109 ترک گلی در زون مرطوب پلایای گاوخونی بررسی شد و از بین آنها ابعاد 61 ترک گلی که به خوبی توسعه یافته بودند، محاسبه شدند. با بررسی هندسی فرکتالی محیط- مساحت در میکروفرم ها، میزان آشفتگی آنها بررسی شد.DAP به دست آمده مقادیری بین 1.27 تا 1.44 را نشان داد، که گویای آشفتگی در منطقه است. نمودار لگاریتمی نیز ارتباط خطی بین لگاریتم محیط و مساحت فرم های مورد نظر را آشکار ساخت، به طوری که ضریب همبستگی R2 به دست آمده بزرگتر از 0.96 بود. افزایش آشفتگی در منطقه، حاکی از تحول سیستم شکل زایی و تبدیل تالاب به اکوسیستمی جدید بوده است که می تواند مخاطرات جدی را در این منطقه به همراه داشته باشد.

در کشور ما ناکافی بودن پوشش حمل و نقل عمومی موجب شده است تا افراد زیادی از وسایل نقلیه شخصی استفاده کنند و افزایش مشکلات اقتصادی، تورم بالا و کاهش قدرت خرید مردم نیز منجر به استفاده از خودروهای فرسوده توسط افراد زیادی شده است که هزینه های بالایی را به جامعه تحمیل می کنند. نوع مواد و روش تحقیق در این مقاله، با توجه به گستردگی کار و نبود بانک اطلاعاتی در این زمینه، از نوع کتابخانه ای و اسنادی است. به این صورت که ابتدا تعداد کل خودروهای کشور برآورد شد، سپس بر اساس تعریفی از خودروهای فرسوده، تعداد خودروهای فرسوده کشور برآورد شد. در مرحله بعد سهم حمل و نقل و به ویژه حمل و نقل جاده ای در ایجاد هزینه های اجتماعی ناشی از انتشار آلاینده ها به دست آمد. بعد از این مرحله، سهم خودروهای فرسوده و سالم از انتشار آلاینده ها محاسبه شد و در مرحله آخر با توجه به محاسبات صورت گرفته، سهم خودروهای فرسوده در ایجاد هزینه های اجتماعی ناشی از انتشار آلاینده ها در کشور محاسبه شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که در سال 1390، حدود 11 درصد از خودروهای کشور فرسوده بودند، که این تعداد خودروی فرسوده در این سال، هزینه ای بالغ بر 102283 میلیارد ریال بر جامعه تحمیل کرده اند، به طوری که از این بین سهم هر خودروی فرسوده هزینه ای بالغ بر 66600077 ریال بوده است. برای کاهش این هزینه ها، ارائه سیستم یکپارچه کارا و البته عملیاتی مدیریت خودروهای فرسوده از سوی دولت، برای جمع آوری و بازیافت این خودروها در کشور لازم و ضروری است.

امروزه نانوذرات سنتزی گستره وسیعی از ذرات با ویژگی های منحصر به فرد را دربر می گیرند و کاربردهای زیادی در حوزه نانوتکنولوژی دارند. خواص ویژه نانوذرات و برهمکنش آنها با مولکول های زیستی توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است. این ذرات به دلیل اندازه کوچک و ویژگی های منحصربه فرد، قابلیت استفاده در علوم مختلف، مخصوصا علوم زیستی را دارند. بررسی های گذشته در حوزه نانوذرات نشان می دهند که به دلیل عدم وجود یک مدل منطقی از برهمکنش این ذرات با مولکول های زیستی، تاکنون از روش های آزمایش و خطا به ویژگی های یک نانوذره و اثرات آن بر محیط واکنش و مولکول های حاضر در آن محیط پی می بردند. به دلیل ورود این ذرات به گیاهان و بدن جانوران، و مخصوصا استفاده روزافزون آنها در محصولات مورد استفاده انسان، بررسی اثرات ایجادشده توسط این ذرات بر مولکول ها و میزبان های زیستی ضروری به نظر می رسد.، در این مقاله مروری اثرات سمی نانو ذرات نقره در محیط های زیستی و آثار مخرب آنها بررسی شد و نتایج پژوهش های بین المللی در حوزه های مختلفی از جمله مولکول های زیستی، میکروارگانیسم ها، گیاهان، جانوران و انسان مرور شده است. در این میان یافته های مرتبط با تریپسین و آلبومین سرم خونی انسانی در حوزه رفتارهای مولکولی، باکتری های Staphylococcus aureus و Bacillus thurigiensis در زیرمجموعه باکتریایی و گیاه Oryza sativa L. (برنج)، از نظر ریخت شناسی و پرتئومیکس به طور ویژه مورد توجه قرار گرفته اند.

جنگ پدیده ای است که در آن خسارت اجتناب ناپذیر است. یکی از مواردی که در طول درگیری مسلحانه خسارات قابل توجهی بر آن وارد می شود محیط زیست است. در این راستا حقوق بشردوستانه در تعداد معدودی از مقررات خود به محیط زیست و حمایت از آن توجه داشته است. با این حال این مقررات به اندازه کافی به حمایت از محیط زیست نپرداخته اند و این مساله مطرح می شود که آیا مقررات حقوق بین الملل محیط زیست و ممنوعیت های موجود در این رشته برای حفاظت از محیط زیست قابل اعمال است یا تنها باید از مقررات موجود در حقوق بشردوستانه برای حفاظت از محیط زیست استفاده کرد. در این نوشتار سعی می شود که این مقررات و امکان اعمال و اجرای آن ها را در جهت حفاظت بیشتر از محیط زیست بررسی قرار کنیم. از سوی دیگر خسارات وارده به محیط زیست در طی درگیری مسلحانه ممکن است به صورت عمدی یا غیر عمدی رخ دهد. خسارات عمدی به محیط زیست هنگامی رخ می دهد که از محیط زیست به عنوان سلاح استفاده می شود یا زمانی که خسارات وارده به محیط زیست عمدی است ولی از محیط زیست به عنوان یک سلاح استفاده نمی شود. مقرراتی که در راستای جلوگیری از این دو نوع خسارت وضع شده اند آستانه هایی در نظر گرفته اند که این آستانه ها برای تحقق خسارت مورد بررسی قرار می گیرد. در خصوص خسارات غیر عمدی به محیط زیست، قربانی اصلی محیط زیست نیست ولی با این حال به محیط زیست خساراتی وارد می شود و بایستی اصل احتیاط را اعمال کرد. در این مورد باید به انواع خسارات، ممنوعیت های موجود و امکان به حداقل رساندن این خسارات پرداخت.