پژوهش های زراعی ایران
سال:1384 | دوره:3 | شماره:1 |تعداد مقالات:21

به منظور ارزیابی و کمی کردن روابط بین مصرف عناصر غذایی و عملکرد زعفران در پهنه اقلیمی مرکز و جنوب خراسان، مطالعه ای در چهار شهر بیرجند، گناباد، قاین و تربت حیدریه که مهمترین مناطق تولید زعفران در ایران هستند انجام شد و 160 مزرعه زعفران یک ساله تا پنج ساله طی دو سال زراعی 1381 و 1382 مورد بررسی قرار گرفت. توابع برازش داده شده بین عملکرد و میزان مصرف کود دامی بیانگر خطی مثبتی بین آنها بوده و شیب منحنی افزایش عملکرد نسبت به مصرف کود دامی در بیرجند بیشتر از سایر شهرها بود. الگوی تغییرات مصرف کود نیتروژن و فسفر با شروع دوره گلدهی درچهار شهر مورد بررسی به صورت تابع خطی ولی با شیب منفی بود در حالیکه بین مصرف کود نیتروژن و فسفر و طول دوره گلدهی در تمامی مناطق مورد بررسی نوعی ارتباط خطی با شیب مثبت وجود داشت که در این حالت نیز شیب منحنی در بیرجند اندکی بیشتر از سایر مناطق بود. بررسی ارتباط بین مصرف کود و عملکرد در مزارع با سنین مختلف بیانگر بیشتر بودن میزان عملکرد مزارع در تربت حیدریه بود. به نظر می رسد عملکرد بیشتر مزراع زعفران در شهرستان تربت حیدریه ارتباط نزدیکی با فراهمی بیشتر عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در اثر کاربرد بیشتر کود دامی در این منطقه داشته باشد، زیرا آزاد شدن تدریجی عناصر غذایی از کود دامی علاوه بر تامین نیازهای غذایی گیاه در دراز مدت موجب بهبود بافت و ساختمان خاک نیز می شود. برازش رگرسیون گام به گام بین عملکرد و مصرف کودها نشان داد که 67 درصد تغییرات عملکرد زعفران در منطقه مربوط به مصرف کودهای دامی و فسفر می باشد.

اثر 13 عمق کاشت و 6 دوره غرقاب بر روی جوانه زنی و سبز شدن علف هرز کاتوس تحت شرایط گلخانه بررسی شد. نتایج نشان داد که بذور کاتوس در عمق کمتر از 6 سانتی متر جوانه می زنند. بالاترین میزان جوانه زنی در هفته های اول، دوم، سوم و چهارم به ترتیب در عمق های 0.5، 1 و 1.5 سانتی متری بدست آمد. در پایان هفته چهارم در عمق 6.5 سانتی متری جوانه زنی به صفر رسید. با افزایش عمق کاشت، بذور به خواب ثانویه رفتند. افزایش دوره غرقاب، بر روی درصد جوانه زنی تاثیری نداشت. در حالی که وزن تر و طول هیپوکوتیل و ریشه چه تحت شرایط غرقاب نسبت به تیمار شاهد کاهش پیدا کرد. بذور در شرایط غرقاب به مدت 3 روز بیشترین وزن تر و پس از 21 روز غرقاب کمترین وزن تر را داشتند. طول هیپوکوتیل در صفر و 1 روز غرقاب، بالاترین میزان و در 14 روز غرقاب کمترین میزان خود را داشت. طول ریشه چه در صفر، 1، 3 و 7 روز غرقاب بالاترین و در روزهای 14 و 21 پس از غرقاب، کمترین مقدار را داشت.

به منظور بررسی، مطالعه و تعیین بهترین رابطه آزمون قدرت بذر در آزمایشگاه و استقرار گیاهچه یونجه در مزرعه آزمایشی در دو مرحله و بر روی چهار رقم بذر یونجه به نام های بمی، قره یونجه، همدانی و یزدی انجام شد. مرحله اول انجام آزمون های آزمایشگاهی مختلف قدرت بذر شامل جوانه زنی استاندارد، جوانه زنی در دمای 5 درجه سانتی گراد، سرعت جوانه زنی، تسریع پیری، تنش اسمزی و هدایت الکتریکی در قالب طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار بود. مرحله دوم، آزمایشی مزرعه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار برای هر یک از ارقام مورد آزمایش بود. نتایج بدست آمده نشان داد که درصد و سرعت استقرار ارقام در مزرعه و همچنین آزمون های انجام شده از تفاوت بسیار معنی داری برخوردار (p£0.01) بودند. نتایج نشان داد ضرایب همبستگی بین آزمون هدایت الکتریکی با درصد استقرار (r=-0.65, p£0.01) و سرعت استقرار (r=-0.80, p£0.01) بسیار معنی دار بود. ضریب همبستگی برای سرعت استقرار و درصد استقرار (r=0.91 £0.01) p نیز مثبت و معنی دار بود. نتایج گزینش متغیر به روش گام به گام (stepwise) نشان داد در بین متغیرهای مورد بررسی مدل رگرسیونی (p£0.01) (y=165.23–0.15x r2=0.04),به بهترین وجهی سرعت استقرار را توصیف می کند. در این مدل x (متغیر مستقل) نشان دهنده مقدار عددی هدایت الکتریکی و y (متغیر تابع) نشان دهنده سرعت استقرار می باشد.

به منظور بررسی اثرات دو رژیم آبیاری (دور آبیاری) بر صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک انواع ارزن، آزمایشی مزرعه ای در قالب طرح کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 84-1383 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد به اجرا درآمد. فاکتورهای مورد آزمایش شامل فواصل آبیاری (7 روز و 14 روز) در کرت های اصلی و سه گونه ارزن شامل ارزن معمولی یا ارزن پروسو (Panicum miliaceum)، ارزن مرواریدی یا ارزن چماقی (Pennisetum glaucum) و ارزن دم روباهی یا گاورس (Setaria italica) در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که اثر تنش رطوبتی بر عملکرد دانه، وزن خوشه، وزن دانه، تعداد پنجه بارور، شاخص برداشت خوشه، سطح برگ و درصد نیتروژن برگ معنی دار نبود، اما نوع ارزن به طور معنی داری بر روی این صفات تاثیر گذاشت. اعمال تنش رطوبتی موجب کاهش ارتفاع بوته در بین هر سه نوع ارزن مورد مطالعه شد. در این آزمایش، ارزن پروسو از کمترین عملکرد دانه، ارتفاع، وزن خوشه، وزن دانه، شاخص برداشت پانیکول و درصد نیتروژن برگ برخوردار بود و در مقابل ارزن مرواریدی بیشترین عملکرد دانه، وزن خوشه، سطح برگ و درصد نیتروژن برگ را به خود اختصاص داد که نوید دهنده پتانسیل تولید مطلوب این نوع ارزن در شرایط خشک و نیمه خشک می باشد.

به منظور بررسی اثر مقدار و زمان مصرف کود نیتروژن و تراکم علف هرز بر تولید بذر خردل وحشی درگندم پاییزه، آزمایشی در سال زراعی 79-78 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی مشهد انجام شد. این طرح بصورت کرت های خرد شده و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. آزمایش دارای سه فاکتور شامل تراکم علف هرز در چهار سطح (0، 8، 16 و 32 بوته در مترمربع)، مقدار کود نیتروژن در سه سطح (کم = 100 کیلوگرم درهکتار، مطلوب = 150 کیلوگرم در هکتار و زیاد = 225 کیلوگرم در هکتار) و الگوی تقسیط کود نیتروژن در دو سطح (الگوی اول = 1.3 کود همزمان با کاشت + 2.3 کود در ابتدای پنجه زنی؛ الگوی دوم = 1.3 کود همزمان با کاشت + 1.3 کود در ابتدای پنجه زنی + 1.3 کود در ابتدای به ساقه رفتن) بود. دو فاکتور تراکم علف هرز و سطوح کود نیتروژن بصورت فاکتوریل، کرت اصلی راتشکیل می داد و کرت های فرعی نیز الگوهای تقسیط کود نیتروژن بودند. نتایج این آزمایش نشان داد که الگوی تقسیط نیتروژن اثر معنی داری بر قابلیت تولید بذر خردل وحشی ایجاد نکرد. همچنین مشخص شد که افزایش تراکم خردل وحشی و کاربرد مقادیر بالای کود به دلیل اثر معنی دار آن بر بیوماس تولیدی در واحد سطح منجر به افزایش تولید بذر در واحد سطح شد. ضرایب حاصل از مدل راست گوشه دو پارامتری نشان داد که مقادیر حداکثر تولید بذر خردل وحشی در واحد سطح در سطوح کم، مطلوب و زیاد نیتروژن به ترتیب 161.8، 311.05 و 488.62 میلیون بذر در هکتار بود که نشان دهنده اثر مثبت و معنی دار نیتروژن بر مقدار تولید بذر خردل وحشی در سطوح مختلف تراکم خردل وحشی می باشد.

با توجه به نقش روغن کنجد در تغذیه و همچنین محدودیت منابع آب و اثر آن بر تولید و عملکرد روغن کنجد، آزمایشی به منظور بررسی اثر فواصل آبیاری و تراکم بوته در واحد سطح بر عملکرد و اجزای عملکرد کنجد در قالب طرح کرت های خرد شده باطرج پایه بلوک های کامل تصادفی انجام شد، بطوری که در کرت های اصلی فواصل آبیاری (یک، دو، سه و چهار هفته) و در کرت های فرعی تراکم بوته در هر مترمربع با چهار سطح (50، 40، 30، 20 بوته در مترمربع) با چهار تکرار قرار گرفتند. صفات مورد مطالعه عبارت بودند از: ارتفاع بوته، فاصله اولین کپسول از سطح زمین، تعداد شاخه های فرعی، تعداد دانه در کپسول، تعداد کپسول دربوته، عملکرد دانه در بوته، بیوماس در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد، شاخص برداشت و عملکرد روغن. نتایج حاصل نشان داد که تیمارهای مختلف آبیاری تاثیر معنی داری بر فاصله اولین کپسول از سطح زمین، تعداد دانه در کپسول، وزن دانه در بوته، وزن هزار دانه و شاخص برداشت نداشت ولی بر سایر صفات مورد مطالعه تاثیر معنی داری داشت. بیشترین عملکرد دانه (798.7 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد روغن کنجد (412.8 کیلوگرم در هکتار)در فاصله دور یک هفته آبیاری و کمترین آنها در فواصل آبیاری چهار هفته مشاهده شد. در بین تیمارهای مورد آزمایش تراکم 50 بوته در مترمربع با فاصله دور آبیاری یک هفته بیشترین عملکرد دانه (914.7 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد روغن (478.6 کیلوگرم در هکتار) را دارا بود. نتایج حاضر حاکی از آن است که با توجه به کمبود آب در کشور بنظر می رسد دور آبیاری 14 روزه و تراکم 50 بوته در مترمربع ضمن صرفه جویی در مصرف آب عملکرد اقتصادی قابل قبولی را نیز تولید می کند.

خشکی رایج در مناطق دیم کشور یکی از عوامل محدود کننده رشد و عملکرد عدس می باشد. این مطالعه با هدف بررسی اثر تنش خشکی در مرحله جوانه زنی ژنوتیپ های عدس بصورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 12 ژنوتیپ (MLC 313, MLC 245, MLC 232, MLC 191, MLC 187, MLC 183, MLC 179, MLC 129, MLC 80, MLC 40, MLC 13, MLC 4) و 5 سطح خشکی (صفر، 4-، 8-، 12- و 16- بار)  در 3 تکرار انجام شد. بین پتانسیل های آب خاک در مورد همه صفات اندازه گیری شد تفاوت معنی دار مشاهده گردید (p<0.01). با کاهش پتانسیل آب، درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، وزن خشک ریشه چه، وزن خشک ساقه چه کاهش یافت. ژنوتیپ ها نیز در مورد تمام صفات به جز نسبت طول ریشه چه به ساقه چه و نسبت وزن خشک ریشه چه به ساقه چه با هم تفاوت معنی داری داشتند (p<0.01). نتایج نشان داد که جهت ارزیابی تحمل ژنوتیپ های عدس به تنش خشکی در مرحله جوانه زنی بهترین صفت طول ساقه چه و بهترین سطوح تنش، سطوح 8- و 12- بار می باشند.

به منظور شکستن خواب بذر کلپوره، آزمایشی با 21 تیمار و در سه تکرار، به صورت طرح کاملا تصادفی بر روی جوانه زنی بذر این گیاه صورت گرفت. تیمارها شامل سطوح مختلف اسید جیبرلیک (100، 250، 500، 1000، 1500 پی پی ام) به مدت 72 ساعت، خیساندن بذر در آب به مدت 72 ساعت، اسید سولفوریک غلیظ به مدت 10 دقیقه و اثر توام این تیمارها با دماهای 5 درجه سانتیگراد به مدت یک و یا دو هفته و یا دمای 10- درجه سانتیگراد به مدت 48 ساعت بود. نتایج نشان داد که با افزایش غلظت اسید جیبرلیک، جوانه زنی بذر افزایش یافت. بالاترین درصد و سرعت جوانه زنی درتیمارهای اسید جیبرلیک 250 و 1500 پی پی ام به مدت 72 ساعت وتیمار اسید جیبرلیک 1500 پی پی ام همراه با دمای 5 درجه سانتیگراد به مدت دو هفته به دست آمد. تیمار اسید جیبرلیک 500 پی پی ام به مدت 72 ساعت جزو تیمارهای با بالاترین درصد جوانه زنی بود، اما بالاترین سرعت جوانه زنی در روز دراین تیمار مشاهده نشد. خیساندن در آب، خواب بذور کلپوره را شکسته و باعث 32% جوانه زنی شد، اما اسید سولفوریک غلیظ، دمای 10- درجه و اثر توام این دو تاثیری بر شکستن خواب بذر نداشت.

در این تحقیق ترکیب گونه ای بانک بذر علف های هرز مزارع گندم در سه نظام زراعی کم نهاده، متوسط نهاده و پر نهاده مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور از هر یک از سطوح نهاده ها، دو مزرعه براساس میزان مصرف کودهای شیمیایی، سموم (به ویژه علفکش) و شدت خاک ورزی انتخاب و خاک مزارع در 40 نقطه که به صورت سیستماتیک انتخاب شدند تا عمق 30 سانتی متری نمونه گیری شد. نمونه گیری طی دو مرحله در بهار (ابتدای فصل رشد) و پاییز (انتهای فصل رشد) انجام گرفت و بذور موجود در بانک بذر با استفاده از روش های استاندارد شناسایی و شمارش شدند. به طور کلی در دو تاریخ نمونه گیری و سه سطح نهاده مجموعا 18 گونه در بانک بذر علف های هرز شناسایی شد که عمدتا از گونه های پهن برگ یک ساله بودند. البته تنوع گونه ای بانک بذر براساس شاخص شانون بسیار پایین و در کلیه موارد کمتر از یک بود. با این وجود بانک بذر نظام کم نهاده در هر دو نمونه گیری نسبت به سایر سطوح نهاده ها تنوع بیشتری داشت. شاخص تشابه سورنسون برای مقایسه ترکیب گونه ای در دو نمونه گیری بیشترین شباهت را بین بانک بذر مربوط به سطوح یکسان مصرف نهاده ها نشان داد و با تغییر سطح مصرف نهاده از شباهت گونه ای بین بانک بذر علف های هرز کاسته شد. بیشترین اندازه بانک بذر در کمترین سطح مصرف نهاده مشاهده شد و با افزایش مصرف نهاده ها اندازه بانک بذر علف های هرز به طور معنی داری کاهش یافت. در هر سه سطح مصرف نهاده ها رابطه رگرسیون خطی و معنی داری بین اندازه بانک بذر در ابتدا و انتهای فصل رشد مشاهده شد. شیب خط رگرسیون برای نظام های کم، متوسط، و پر نهاده به ترتیب معادل 0.77، 0.54 و 0.47 بود. این نتایج نشان می دهد که در نظام پرنهاده به ازای هر بذر علف هرز در ابتدای فصل، 0.47 بذر در بانک بذر انتهای فصل وجود خواهد داشت، به عبارت دیگر در این سطح از مصرف نهاده ها تنها 47% از ساختار بانک بذر در پایان قصل رشد تجدید خواهد شد. بر این اساس نتیجه گیری شد که در سیستم های کم نهاده به دلیل امکان تکمیل چرخه زندگی علف های هرز، بانک بذر این گیاهان ساختار خود را تا حد زیادی تجدید می کند در حالی که با افزایش میزان مصرف نهاده ها از جمله علفکش ها، قدرت تجدید ساختار بانک بذر به شدت کاهش می یابد.

به منظور ارزیابی و گزینش ژنوتیپ های متحمل به خشکی نخود و نیز تعیین مناسب ترین شاخص های مقاومت به خشکی، آزمایشی در دو منطقه، مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی مشهد و ایستگاه تحقیقات کشاورزی نیشابور طی سال زراعی 1382 انجام شد. 34 رقم و ژنوتیپ نخود در قالب طرح کاملا تصادفی در شرایط تنش (دیم) و بدون تنش (آبی) مورد مطالعه قرار گرفتند. شاخص های کمی مقاومت و حساسیت به خشکی مانند شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، میانگین بهره وری (MP)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، شاخص تحمل (TOL) و میانگین هارمونیک (HM) براساس عملکرد گیاه در شرایط تنش (Ys) و عملکرد آبی (Yp) محاسبه شدند. تفاوت های معنی داری بین ارقام و ژنوتیپ های نخود از نظر شاخص های کمی مقاومت به خشکی بجز شاخص های TOL و SSI در دو منطقه مورد بررسی وجود داشت. در شرایط بدون تنش ژنوتیپ های شماره 4، 5، 16، 17، 18، 19 و 31 یعنی ژنوتیپ های MCC 460, MCC 10, MCC 5, MCC 448, MCC 13, ICCV 93042, ICCV 93040 در دو منطقه مورد مطالعه دارای بیشترین عملکرد دانه بودند در حالی که در شرایط تنش تنها ژنوتیپ های 14، 16 و 19 یعنی ژنوتیپ های MCC 10, MCC 13, ICCV 93040 از این حیث برتر از سایرین بودند. نتایج حاصل از تجزیه همبستگی صفات نشان داد  که شاخص های HM, STI, GMP, MP همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش دارند. بنابراین در نخود شاخص های فوق مناسب ترین شاخص ها برای گزینش ژنوتیپ های مقاوم به خشکی می باشند. براساس این شاخص ها ژنوتیپ های 4، 16 و 19 که دارای بالاترین عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش می باشند و در فضای نمودار چند متغیره بای پلات در مجاورت بردارهای مربوط شاخص های مقاومت به خشکی  HM, STI, GMP, MP قرار می گیرند به عنوان ژنوتیپ های نخود متحمل به خشکی پیشنهاد می شوند.

به منظور بررسی ویژگی های جوانه زنی روش های شکستن خواب و نیز تاریخ کاشت مناسب گیاه دارویی باریجه آزمایشی در سال های 1382 تا 1383 در دانشگاه فردوسی مشهد صورت گرفت. در این آزمایش اثر دو تیمار شستشو و عدم شستشوی بذور با درجه حرارت های 2، 5، 8 و 11 درجه سانتیگراد بر روی درصد و سرعت جوانه زنی و نیز اثر سه تاریخ کاشت بهاره، پاییزه و زمستانه، بر روی درصد سبز کردن بذور باریچه، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی شکستن خواب در بذور باریجه نشان داد که بیشترین درصد (97.5) و سرعت جوانه زنی (1.5 بذر در روز)، در تیمار شستشوی روزانه بذور در دمای هشت درجه سانتیگراد بود. اعمال تیمار شستشوی روزانه بذور موجب افزایش معنی دار درصد جوانه زنی (72-33 درصد) در تمامی هشت درجه سانتیگراد بود. افزایش درجه حرارت از هشت درجه سانتیگراد به بعد باعث کاهش شدید درصد و سرعت جوانه زنی در هر دو تیمار شستشو و عدم شستشو شد. نتایج حاصله از این تحقیق نشان داد که بیشترین درصد بوته های سبز شده در دو تاریخ کاشت پاییزه و زمستانه بوده و هیچ گونه بذری در تاریخ کاشت بهاره سبز نگردید.

به منظور تدوین شاخصی برای کمی کردن میزان پایداری بوم شناختی نظام کشاورزی گندم- پنبه در استان خراسان، مطالعه ای در سال 1382 انجام شد. اطلاعات مربوط به این نظام کشاورزی شامل سنجه های اجتماعی- اقتصادی، تولید محصولات زراعی و دامی، کود و مواد شیمیایی، مدیریت بقایای گیاهی، آب و آبیاری، شخم و مکانیزاسیون، تنوع گونه ای کشاورزی و مدیریت علف های هرز در سه شهرستان نیشابور، بردسکن و فردوس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با توجه به این که میانگین امتیاز شاخص پایداری در این نظام 44.0 بود، نتایج نشان داد که تنها 18.6 درصد کشاورزان امتیاز 50 یا بیشتر کسب کردند. این نتایج هم سو با گزارش های دیگر در زمینه پایداری نظام های کشاورزی در سایر مناطق کشور است. در میان سنجه های مورد مطالعه، تولیدات دامی، زراعی و عوامل مدیریت آب و آبیاری به ترتیب با 6، 31 و 37 درصد، پایین ترین امتیاز را داشتند. نتایج رگرسیون گام به گام پس رونده نشان داد که مهم ترین عوامل تعیین کننده شاخص پایداری در این نظام زراعی، سطح زیرکشت، عملکرد گندم، مدیریت بقایای گیاهی، درآمد زراعی و دسترسی به آموزش و ترویج بوده است؛ در حالی که مصرف کودهای شیمیایی به ویژه کود نیتروژن اثر تعیین کننده ای بر شاخص پایداری نداشت. بررسی نقاط بحرانی این نظام نشان داد که برای بهبود پایداری آن، آموزش کشاورزان، کمک به ثبات اقتصادی آنها، اصلاح مدیریت تولید محصول و مدیریت منابع آب از اولویت برخوردار هستند.

با وجود شناسایی تعدادی ژنوتیپ نخود متحمل به سرما جهت کاشت پاییزه در مناطق مرتفع شمال شرق ایران در خصوص ویژگی های فنولوژیکی و مورفولوژیکی این ژنوتیپ های اطلاعاتی در دسترس نبود، لذا این آزمایش با هدف بررسی اثر پذیری صفات مذکور در کشت های پاییزه و بهاره در سال زراعی 800-1379 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی مشهد طراحی و اجرا شد. 33 ژنوتیپ نخود (32 ژنوتیپ متحمل و یک ژنوتیپ حساس به سرما) در چهار تاریخ کاشت [6 مهر، 24 مهر و 11 آبان (کاشت های پاییزه) و 16 اسفند (کاشت بهاره)] به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار کشت شدند. اثر تاریخ کاشت بر دوره کاشت تا سبز شدن، دوره رشد رویشی، مرحله رشدی قبل از سرما، ارتفاع گیاه در زمان برداشت و تعداد و طول شاخه ها در بوته معنی دار بود. دوره کاشت تا سبز شدن ژنوتیپ های نخود در تاریخ کاشت اول کوتاه تر از سایر تاریخ های کاشت بود. گیاهان تاریخ های کاشت پاییزه دوره رشد رویشی طولانی تری نسبت به گیاهان تاریخ کاشت بهاره داشتند (به طور متوسط 162 روز در مقابل 37 روز)، ضمن اینکه در بین تاریخ های کاشت پاییزه طولانی ترین دوره رشد رویشی در گیاهان تاریخ کاشت اول مشاهده شد که حدود 24 درصد بیشتر از گیاهان تاریخ کاشت سوم بود. کاشت زودتر ژنوتیپ ها  در پاییز سبب شد که در هنگام بروز سرمای زمستان ژنوتیپ ها درمراحل پیشرفته رشد رویشی باشند. کاشت پاییزه سبب بهبود رشد اجزای رویشی درگیاه شد، به عنوان مثال ارتفاع گیاه و تعداد و طول شاخه های جانبی در گیاه در کاشت اول به ترتیب 1.9، 3.5 و 5.3 برابر آنها در تاریخ کاشت بهاره بود. اثر متقابل تاریخ کاشت و ژنوتیپ بر دوره کاشت تا سبز شدن، دوره رشد رویشی، ارتفاع گیاه و تعداد و طول شاخه ها در گیاه معنی دار بود. طولانی ترین دوره کاشت تا سبز شدن را ژنوتیپ MCC 207 در تاریخ کاشت سوم داشت در صورتی که کوتاه ترین این دوره متعلق به ژنوتیپMCC 510   در تاریخ کاشت اول بود. همانطوری که انتظار می رفت، در اغلب ژنوتیپ های با تاخیر در کاشت از پاییزه به بهار دوره سبز شدن تاگلدهی کاهش یافت، به نحوی که ژنوتیپ های 283، 496 و 458 MCC نتوانستند در کاشت بهاره وارد مرحله زایشی شوند. ژنوتیپ MCC 202 در تاریخ کاشت اول و ژنوتیپ MCC 83 درتاریخ کاشت چهارم به ترتیب بیشترین (52.2 سانتی متر) و کمترین (15.9 سانتی متر) ارتفاع را داشتند. از نظر تعداد شاخه در گیاه ژنوتیپ MCC 349 درتاریخ کاشت اول بیشترین (15.5 شاخه درگیاه) و ژنوتیپ MCC 264 درتاریخ کاشت چهارم کمترین (1.2 شاخه درگیاه) تعداد شاخه را داشتند، در حالی که بیشترین طول کل شاخه ها متعلق به ژنوتیپ MCC 496 درکاشت اول (603 سانتی متر) و کمترین طول کل شاخه ها متعلق به ژنوتیپ MCC 264 درتاریخ کاشت چهارم (23 سانتی متر) بود. درمجموع کاشت ژنوتیپ های متحمل به سرمای نخود در اوایل مهرماه سبب بهبود رشد آنها در مقایسه با دو تاریخ کاشت پاییزه دیگر و کاشت بهاره آنها شد.

ارزیابی کلکسیون نخود مشهد در چند سال گذشته منجر به شناسایی تعدادی ژنوتیپ نخود متحمل به سرما جهت کاشت پاییزه در مناطق مرتفع شده است، با وجود این که در خصوص واکنش اجزای عملکرد و عملکرد این ژنوتیپ ها به شرایط کاشت پاییزه نسبت به کاشت رایج بهاره اطلاعاتی دردسترس نیست. از این رو آزمایش حاضر در سال زراعی 80-1379 درمزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی مشهد با کاشت 33 ﮊنوتیپ نخود (32 ژنوتیپ متحمل و یک ژنوتیپ حساس به سرما) درچهارتاریخ کاشت [6 مهر، 24 مهر و 11 آبان کاشت های پاییزه) و 16 اسفند (کاشت بهاره)] طراحی و اجرا شد. اثر تاریخ کاشت و ژنوتیپ بر درصد بقای گیاهان پس از زمستان معنی دار بود. درصد بقای گیاهان در کاشت سوم بیش از دو کاشت قبل از آن بود، ضمن اینکه در 84 درصد ژنوتیپ های متحمل به سرما درصد بقای بیش از 95 درصد بود و ژنوتیپ حساس نیز کمترین درصد بقا را داشت (41.7 درصد). اثر تاریخ کاشت و ژنوتیپ کاشت و ژنوتیپ بر تعداد غلاف دربوته، وزن صد دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت معنی دار بود. کاشت پاییزه ژنوتیپ های نخود سبب بهبود صفات مذکور نسبت به کاشت بهاره آنها شد، به نحوی که براساس میانگین داده های حاصل از کاشت های پاییزه، صفات فوق به ترتیب 10.5، 1.2، 62.4 و 2.4 برابر این صفات در کاشت بهاره بود. در بین کاشت های پاییزه نیز تعداد غلاف در بوته و عملکرد دانه در واحد سطح در کاشت اول به ترتیب 1.8 و 2.1 برابر آن نسبت به کاشت سوم بود. درتمام ژنوتیپ های متحمل به سرما (به استثنای نمونه MCC 202) تعداد غلاف دربوته بیشتر از ژنوتیپ حساس به سرما بود. از نظر وزن صد دانه ﮊنوتیپ MCC 426 بالاترین میزان وزن صد دانه را در بین ژنوتیپ های مورد بررسی داشت. ژنوتیپ MCC 83 با 98.1 گرم در مترمربع و ژنوتیپ MCC 505 (ژنوتیپ حساس به سرما) با 10.7 گرم در مترمربع به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد دانه را تولید کردند. اثر متقابل تاریخ کاشت و ﮊنوتیپ نیز بر تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه و عملکرد دانه معنی دار بود. بیشترین تعداد غلاف درگیاه را ژنوتیپ MCC 476 (با 41.9 غلاف درگیاه) درکاشت اول و کمترین آنرا ژنوتیپ های 283، 496 و 458 MCC (بدون هیچگونه غلاف) درکاشت چهارم داشتند. بالاترین وزن صد دانه در ژنوتیپ MCC 426 درکاشت دوم مشاهده شد (36.0 گرم) در حالی که کمترین وزن صد دانه متعلق به ژنوتیپ MCC 322 در کاشت اول (6.7 گرم) بود. ژنوتیپ MCC 476 در کاشت اول با 188.7 گرم در مترمربع و ژنوتیپ های 283، 496 و 458 MCC درکاشت چهارم با صفر گروه در مترمربع به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد را تولید کردند. با توجه به اینکه هدف نهایی از معرفی سیستم کاشت پاییزه نخود در نواحی مرتفع افزایش عملکرد و تولید می باشد، ضروری است که رشد و عملکرد این ژنوتیپ ها در قالب آزمایش های تکرار دار در سایر مناطق نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.