شیعه شناسی
سال:1398 | دوره:17 | شماره:1 (پیاپی 65) |تعداد مقالات:6

حس معنویت در فضای درونی معماری گذشته، بخصوص مساجد، کانون توجه سازندگان خوش ذوق آن دوران بوده و با به کارگیری هوش­ مندانه آن، این فضاها را سرشار از نور الهی کرده اند. متأسفانه در معماری مساجد دوره جدید، خلق فضا با چنین ویژگی هایی کم­ رنگ شده و جایگاه این ارزش قدسی، از معماری امروزی فاصله گرفته است. توجه و بازخوانی این امر مهم در معماری امروز بسیار اهمیت دارد. روش تحقیق در این پژوهش به صورت پیمایشی و جامعه آماری 25 نفر از متخصصان معماری است. برای بررسی داده ها، از روش سلسله­ مراتبی «ANP» و برای آنالیز داده ها از نرم افزار «Super Decisions» استفاده شده است؛ هم­ چنین اندازه گیری شدت نور در مسجد شیخ­ لطف الله در نرم افزار «Light MeterTools» شبیه سازی و در نهایت نتایج به صورت جداول و نمودارها در پایان پژوهش ارائه می­ گردد. نتایج حاصله نشان می دهد که نور با شدت سیصد لوکس و رنگ فیروزه ای، بیش ترین تأثیر در ایجاد حس معنویت را داراست.

مصائب پیاپی در پی هجوم چنگیز و تیمور، باعث شد تا مردم، جذب نحله هایی شوند که یا به انزوا گرایش داشتند و یا به انقلاب. هر دوی این پدیده ها، گونه ای از اعتراض به وضع موجود بودند که یکی راه حل شخصی و دیگری راه حل اجتماعی را پیشنهاد می دادند. جریان های تشیع و تصوف، به مرور از تقیه و عزلت بیرون آمدند و با یافتن نقاطی مشترک، به یکدیگر نزدیک شدند. موضوعی که گرایش به انقلاب را بیش تر می کرد، احقاق حق این نیروهای سرکوب شده در تاریخ بود که از تجارب شیعه در انقلابی گری و تصوف در جذب حداکثری بهره می برد. مهم ترین ایدئولوژی این جمعیت ها، اندیشه ظهور منجی بود که بقای مردمان رنج دیده آن روزگار را با امید به آینده ای روشن تأمین می کرد. پرسش اصلی این است که تحولات انقلابی و فعالیت های آخرالزمانی از آغاز قرن هفتم هجری تا پایان قرن نهم هجری، چه مراحلی را طی کرده و رهبران آن از چه محرک هایی برای بسیج توده ای استفاده می کرده اند؟ روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی تحلیلی خواهد بود.

همیشه در جامعه، این سؤال مطرح است که آیا شرعاً می توان مردم را به انجام دادن معروف و ترک منکر وادار کرد. هنوز جامعه با پاسخ های فقهی متفاوتی مواجه است. از آن جاکه بنابه «اصل اولی» اکراه مشروع نیست، استثناهای آن، یعنی اکراه به حق، نیازمند اثبات است. برای اثبات مشروعیت «اکراه به انجام دادن واجب ها و ترک حرام ها»، ممکن است به ادله امر به معروف و نهی از منکر استناد شود؛ اما استقرا و ارزیابی این مستندها، ما را به این نتیجه می رساند که این ادله برای اثبات مشروعیت اکراه قاصرند و نهایت چیزی که از آن ها می توان استفاده کرد، «مشروعیت انکار منکر با ید» است که آن هم به معنای اکراه بر ترک منکر نیست و نمی تواند مجوز اکراه باشد. با قصور ادله «مشروعیت اکراه در امر و نهی»، شبهه حرمتش مطرح می شود؛ زیرا اغلب امر و نهی همراه با اکراه موجب ایذای غیر است.

علامه مجلسی (1037-1110ق)، یکی از دانشمندان برجسته شیعه است که در آراء او، نظام معنایی مشخصی برای سامان زندگی روزمره شیعه در دوره غیبت تدوین شده است. صورت بندی یک نظریه اجتماعی سیاسی در جهت تشکل و سامان دهی جامعه شیعه در اندیشه وی اهمیت اساسی دارد. سؤال این است که علامه مجلسی این صورت بندی را برای شیعیان در عصر غیبت چگونه ترسیم کرد؟ این مقاله با استفاده از نظریه ساختار فرصت سیاسی و تحلیل گفتمان، این فرضیه را آزمون می کند که علامه با استفاده از فرصت­ های ساختار سیاسی در دوره دو پادشاه آخر صفوی یعنی شاه سلیمان و شاه حسین، دست به صورت بندی و تثبیت نظام گفتمانی شیعه زد. این گفتمان دارای سه لایه است: وی در لایه اول، اغیار گفتمانی شیعه را متمایز و بازنمایی می­ نماید. در سطح دوم، فقه فردی و احکام ساحت زندگی خصوصی و عمومی شیعه را مطرح می سازد و در لایه سوم نیز فقه سیاسی و الگوی کنش سیاسی برای عصر غیبت را تئوریزه می کند.

در آستانه غیبت کبری، فقهای امامی در حوزة نیابت عام، سُکان دار هدایت جامعه شیعیان گردیدند. شیخ مفید در مقام رئیس مکتب بغداد و زعیم عام شیعه، در مواجهه با رخدادها و تنش های مذهبی اجتماعی، با هدف طرح، تبیین و تبلیغ مذهب امامی، در عصری که هر مذهب فاقد توان علمی در دفاع از عقاید خویش، لاجرم به حاشیه تاریخ فرق رانده می شد و نیز حفظ حداکثری نیروی انسانی شیعه، هوش مندانه با سیره وفاق گرایانه، پای به عرصه زعامت اجتماعی سیاسی شیعیان نهاد. با وفات شیخ مفید، شریف مرتضی، ریاست مکتب بغداد، زعامت حوزة علمی و مرجعیت جامعة شیعی را عهده دار شد؛ از این رو، بایسته به نظر می رسد که بین عملکرد سیاسی اجتماعی شریف مرتضی با سیره اجتماعی زعیم عام فقید نوعی هم گرایی وجود داشته باشد. از آن جا که شریف مرتضی با سیرة استاد خود در رویارویی با تنش های مذهبی از نزدیک آشنا بود، و پس از وفات شیخ مفید از سیره وفاق گرایانه وی عدول نکرد، بلکه با تأسی از این سیره گوی سبقت را نیز در این زمینه هم چون عقل گرایی وی در تبیین و قرائت از مذهب امامی از استاد خویش ربود. این مقاله با شیوه توصیفی تحلیلی، از یک سو سیره وفاق گرایانه شیخ مفید و از سوی دیگر هم گرایی عملکرد سیاسی اجتماعی مرتضی با سیره شیخ را تبیین می نماید.

فریقین درباره کثرت مناقب امیرالمؤمنین اتفاق نظر دارند و بیش­ تر مسلمانان، صدور صدها روایت پیامبر اسلام درباره آن حضرت را انکار نمی­ کنند. هر چند غالب اهل سنت، درباره تفسیر برخی از آن روایات با شیعیان اختلاف نظر دارند و دلالت آن­ ها را بر امامت بلافصل آن حضرت نمی­ پذیرند، با این حال، افراد اندکی به­ دلیل تعصبات خاص، به انکار برخی از فضایل مزبور پرداختند که ابن­ تیمیه حرانی، بنیانگذار اندیشه سلفی­ گری، از معروف­ ترین آن­ هاست. وی علاوه بر انکار درستی غالب روایات مربوطه، سعی بلیغ دارد تا پیشینیان را در انکار مهم­ ترین فضایل امیرالمؤمنین با خود هم­ نظر نشان دهد. سؤال مهم این است که آیا ادعاهای وی مبنی بر اتفاق نظر بین دانشمندان در دیدگاه­ های مزبور صادق است؟ این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، به موضوع پرداخته و با تکیه بر منابع معتبر اهل­ سنت، نادرستی ادعاهای یادشده را اثبات کرده است.