شیعه شناسی
سال:1388 | دوره:7 | شماره:25 |تعداد مقالات:8

نوشتار حاضر تلاش می کند تا دسته ای از احادیث اسلامی / شیعی مرتبط با حیات اجتماعی انسان، و برخی از عوارض و لوازم این زندگی را در نظمی منطقی و نظام گون آنچنانکه در ادبیات اجتماعی نوین (فلسفه اجتماع و جامعه شناسی) عرضه می شود، ارایه نماید. این پژوهش همچنین تلاش دارد تا زمینه استفاده بیشتر محصلان و دانش آموختگان رشته های علوم اجتماعی را از ذخایر بی بدیل احادیث اسلامی / شیعی فراهم آورد.

ابن ابی الحدید به عنوان شارح نهج البلاغه، بخش عمده ای از کتاب خویش را به مباحث تاریخی اختصاص داده است. او در دوره ای از تاریخ اسلام می زیست که جامعه اسلامی به دلیل تهاجم مغول، بخشی از میراث علمی خویش را از دست داد و کتاب شرح نهج البلاغه عملا منتقل کننده داده های تاریخی پشتیبان به صورت روشمند به ادوار بعدی است؛ از این رو بررسی ابعاد مختلف تاریخ نگاری او به عنوان اثری به یادگار مانده از آخرین حلقه عقلگرایان جهان اسلام، پیش از حمله مغول حایز اهمیت است. این پژوهش بر این اساس به اندیشه تاریخی او روی کرده، بینش و روش تاریخی ابن ابی الحدید را از ابعاد و زوایای مختلف بررسی می کند.

وقوع انقلاب اسلامی در ایران به رهبری امام خمینی یکی از رخدادهای بزرگ نیمه دوم سده بیستم بود که باعث ایجاد تغییرات و تحولات فراوانی در کشورهای منطقه و نیز در ساختار قدرت جهانی شد. رخ دادن انقلابی در این مقیاس، بدون تردید درون مرزهای ملی کشور مبدا باقی نمی ماند؛ به خصوص اینکه از پشتوانه ای اعتقادی برخوردار باشد و ندای آرمان های انسانی را سر دهد. این انقلاب با برخورداری از دیدگاه فرامرزی خود، کشورها و ملت های فراوانی را - به خصوص در خاورمیانه - تحت تاثیر قرار داد. این تاثیرگذاری عمدتا در پیشبرد روند بیداری و آگاهی مسلمانان و افزایش فعالیت های موثر دینی در کشورهای اسلامی، به ویژه جوامع شیعی قابل مشاهده است. انقلاب اسلامی از یک طرف باعث شد مذهب شیعه مورد توجه قرار گرفته، به جهانیان معرفی شود و از طرف دیگر، جوامع شیعی در کشورهای مختلف در اثر انقلاب اسلامی احساس خودباوری کرده، در جهت رشد و ارتقای سیاسی گام برداشتند و موفق شدند برخی احزاب و تشکل های سیاسی را تاسیس یا تقویت کنند. اکنون آنان با تکامل نسبی فرآیند سیاسی، در ساختارهای سیاسی جوامع و کشورهای خود نقش آفرینی می کنند. این مقاله درصدد است با روش تحلیلی به تبیین ژئوپلیتیکی نقش انقلاب اسلامی در سیاسی شدن شیعیان بپردازد و ابعاد این موضوع را مطالعه کند.

حضرت علی (ع) شخصیتی فرامذهبی است که به مذهب و فرقه ای خاص اختصاص ندارد و این امر ناشی از اخلاق والا و کمال شخصیتی است که در وجود آن حضرت نهفته است؛ لذا عمده مذاهب و فرق اسلامی - از شیعه و اهل سنت - نسبت به ایشان ارادت خاصی نشان داده، در منابع حدیثی و کتب مذهبی خود از جایگاه ویژه و فضایل نامبرده بسیار یاد می کنند.این مقاله، به قصد آشنایی مختصر خوانندگان بر گوشه ای از این امر، به روش کتابخانه ای، سعی دارد جایگاه و مقام حضرت (ع) نزد اهل تسنن را با اتکا به منابع مختلف حدیثی، تفسیری و تاریخی معتبر نشان دهد.مقاله حاضر در سه بخش تنظیم شده است: بخش اول: آیاتی که در شان علی (ع) نازل شده است؛ بخش دوم: فضایلی که در شان علی (ع) وارد شده است؛ بخش سوم: امتیازات عملی علی (ع)، یعنی کارهایی که آن امام همام انجام داده اند.

حضانت اطفال موضوع مهمی است که از دیر زمان مورد بحث و بررسی فقیهان و حقوق دانان بوده است. در این مقاله به اثبات رسیده است که حضانت نوعی از ولایت است که شارع متعال برای پدر و مادر در طول یکدیگر قرار داده است و «حق» نیست که قابل اسقاط باشد، بلکه یک «تکلیف» است و آنان نمی توانند از خود سلب مسوولیت نمایند. اگر چه شیردادن حق است و مادر می تواند آن را اسقاط نماید، ولی قانونگذار مواردی را برای سقوط حضانت پیش بینی کرده است؛ و نیز با بیان مطالب مربوطه دیگر، به اثبات رسیده است که حضانت اولاد نامشروع بر عهده پدر و مادر طبیعی اوست نه آحاد جامعه و یا دولت اسلامی؛ فقط بین آنها توارث وجود ندارد و در سایر احکام مانند اولاد قانونی است.

در این اثر، به طور خلاصه چهار نظریه تحلیلی (تعبد، انقلاب، دفاع، اصلاح) درباره قیام عاشورا ارایه می شود و از پرداختن به جزییات واقع پرهیز می شود.در تحلیل کلیت حرکت آن امام، موضوعاتی چون امکان پیدایی، زمینه های اجتماعی و فرهنگی و به طور عام، عقلانیت پنهان در واقعه کربلا مورد بررسی قرار می گیرد.اهمیت بحث حاضر در این است که از یک جهت با توجه به گستردگی ای که در مباحث کلامی و اعتقادی حال حاضر پدید آمده، به واقعه عاشورا نیز از جنبه استدلالی توجه نموده است و از سوی دیگر، از میان انگیزه های مختلفی که در آثار پیشروان و متاخرین وجود داشته، مهم ترین آنها استخراج شده، طبق شیوه کلامی، مورد بررسی قرار می گیرد.

اندیشه سیاسی علمای شیعه با قدرت یابی قاجاریه، تحول چشمگیری یافت و بین علمای اصولی شیعه و پادشاهان آغازین قاجار، با هدف جلوگیری از نفوذ اخباریون، شیخی ها، صوفیان و دفاع از کشور اسلامی در برابر هجوم بیگانه، همکاری و همدلی به وجود آمد. دلبستگی شاه به شعایر مذهبی و نیاز به مشروعیت بخشیدن به حکومت خاندان قاجار در این همگرایی بی تاثیر نبود.میرزای قمی، معروف به محقق قمی و صاحب کتاب القوانین که مورد احترام آقا محمدخان و فتحعلی شاه بود. با ارسال نامه هایی به آنها خواستار اجرای عدالت و احکام الهی شد. او در این نامه ها و در دیگر آثارش، اندیشه سیاسی خود را درباره حکومت اسلامی تبیین نمود. این مقاله ضمن بیان سیر حوادث سیاسی و عملکرد میرزای قمی در برابر آن حوادث، به بررسی اندیشه این عالم فرزانه درباره حکومت اسلامی می پردازد.