شیعه شناسی
سال:1386 | دوره:5 | شماره:19 |تعداد مقالات:9

محبت و احترام به اهل بیت پیامبر (صلی اله علیه و آله) و بسیاری از فضایل آنان، مورد اتفاق شیعه و اهل تسنن است، ولی در معنا و مصادیق اهل بیت پیامبر (صلی اله علیه و آله) اختلاف است. بیشتر اهل تسنن مطلق خویشان و همسران پیامبر (صلی اله علیه و آله) را اهل بیت آن حضرت می دانند، ولی شیعه معتقد است: منظور از اهل بیت پیامبر (صلی اله علیه و آله) در برخی آیات و بسیاری از روایات، سیزده نفر از خویشان برجسته آن حضرت است و شامل همسران و سایر خویشان آن حضرت نمی شود. در این مقاله با تحلیل ادبی و لغت شناسانه، امکان ادبی این معنا برای کلمه اهل بیت تبیین و دیدگاه شیعه با استناد به روایات اثبات می شود.

امروزه، منافع ملی ایران با ژئوپلیتیک نوین تشیع پیوند عمیقی خورده است؛ به طوری که ایران همواره می خواهد در میان شیعیان جهان به خصوص در عراق نقشی ایفا کند. تحولات اخیر جهانی و منطقه ای، این فرصت را برای ایران ایجاد کرده است؛ از این رو، هدف از ارایه این مقاله، بررسی و تحلیل موقعیت ژئوپلیتیک نوین شیعه و مشخص نمودن تهدیدهای منطقه ای، فرامنطقه ای و پیامدهای آن در جهان کنونی به خصوص نقش آفرینی ایران در این رابطه می باشد. فرض بر این است که در شرایط پیش آمده، ایران با توجه به موقعیت خاص می تواند به قدرت منطقه ای برتر تبدیل گردد.

اجازه رعایت احوال شخصیه شیعیان، بر مبنای فقه شیعه، در نظام حقوقی افغانستان پدیده ای نوپیداست که با تدوین ماده 131 قانون اساسی سال 1382 وارد ادبیات حقوقی افغانستان شد. در نظر اول، ممکن است تفکیک احوال شخصیه شیعیان از قانون مدنی افغانستان غیرقابل توجیه به نظر آید؛ اما با مطالعه اوضاع و احوال شیعیان افغانستان در گذشته و حال، درمی یابیم چنین تفکیکی در چارچوب تساهل و تسامح حکومت با پیروان مذاهب دیگر- که دارای احکام مذهبی خاص خود هستند- قابل تفسیر است. این کثرت گرایی حقوقی، هم مبتنی بر باورهای دینی است و هم مبتنی بر اندیشه های بشری. نوشتار حاضر با بهره گیری از رهیافت های جامعه شناختی حقوقی و فلسفه حقوق، مبانی علمی و نظری ای برای استقلال قضایی شیعیان افغانستان در احوال شخصیه جسته و از سوی دیگر با نگاه درون دینی از منابع فقه غنی اسلام، مبانی استواری برای احوال شخصیه شیعیان فراهم آورده است. از دید حقوق تطبیقی، استقلال شیعیان در احوال شخصیه و در پی آن، ورود فقه غنی شیعه در سیستم حقوقی افغانستان، بر غنای علمی آن خواهد افزود. این واقعیت در حقوق خانواده به خصوص مبحث نکاح و طلاق قانون مدنی افغانستان کاملا ملموس است.

آیه مباهله از جنجالی ترین آیات قرآن کریم است. سنت مباهله از دیرباز در بین اقوام سامی رواج داشته و افزون بر قرآن در کتاب های مقدس دیگر نیز به مواردی از آن اشاره شده است. مباهله مذکور در قرآن، به ماجرای گفتگو و مناظره مسیحیان «نجران» با پیامبر (صلی اله علیه و آله) اختصاص دارد که سرانجام، به دلیل امتناع مسیحیان از پذیرش دعوت پیامبر (صلی اله علیه و آله) طرفین توافق کردند دست به مباهله زنند و از خدا بخواهند راستگو را از دروغگو تمایز دهد. این مباهله در میانه راه به دلیل امتناع مسیحیان متوقف شد و به انجام نرسید؛ اما همراهی اهل بیت پیامبر (صلی اله علیه و آله) با ایشان در این حادثه، زمینه گسترده ای برای مجادلات کلامی بین فرق و مذاهب اسلامی پدید آورده است. بیشتر مفسران از این آیه برای اثبات فضیلت اهل بیت (علیهم السلام) استفاده کرده اند و شیعه، علاوه بر آن، از این آیه برای اثبات معتقدات دیگری چون عصمت و امامت بلافصل امام علی (علیه السلام) استفاده کرده است. در این مقاله، به بررسی دیدگاه های کلامی پیرامون آیه مباهله پرداخته شده است. ابتدا واژه مباهله از نظر لغوی و اصطلاحی تعریف شده است، سپس ماجرای تاریخی مباهله پیامبر (صلی اله علیه و آله) با مسیحیان نجران از منابع تاریخی و اسباب نزول گزارش شده است. در بخش اصلی مقاله، به برداشت های کلامی از آیه مباهله در اثبات افضلیت اهل بیت (علیهم السلام) و اولویت امام علی (علیه السلام) به خلافت، از نظر شیعه پرداخته شده و دیدگاه های رقیب نیز گزارش و بررسی شده است.

مازندران، سرزمینی کهن از ایران زمین است که در طول تاریخ، فرهنگ های مختلفی را تجربه کرده است؛ اما آنچه در این سرزمین پایدار مانده، فرهنگ تشیع است که در این مختصر، ضمن بیان جغرافیای طبیعی، سیاسی و انسانی مازندران و گزارش رویارویی حاکمان طبرستان با حاکمان بنی امیه و بنی عباس، به برخی عوامل گرایش مردم به فرهنگ تشیع اشاره شده است؛ از جمله خستگی و دل آزردگی مردم از فرهنگ طبقاتی زردشتی؛ دل آزردگی و بی رغبتی مردم به فرهنگ حاکمان اهل سنت (امویان و عباسیان)؛ سفر تبلیغی امام حسن مجتبی (علیه السلام) و مالک اشتر و برخی دیگر از اصحاب امیرالمومنین (علیه السلام) و علویان به طبرستان و....

سیری گذرا در تاریخ اسلام نشان می دهد که هیچ عاملی به اندازه اتحاد و انسجام نتوانسته است موجبات قدرت، شوکت و پیشرفت ملت ها را رقم زند؛ از سوی دیگر اختلاف و تفرقه، بزرگ ترین عاملی به شمار رفته است که پیوسته مانع اعطای خیر و رحمت الهی بر امم شده و خواهد شد؛ چنانچه امیر مومنان علی (علیه السلام) می فرماید: «ان اله سبحانه لم یعط بفرقه خیرا ممن مضی و لا ممن بقی» (انعام: 65) (سیدرضی، [بی تا]،خطبه 176): خداوند سبحان به هیچ امتی- چه از گذشتگان و چه از آیندگان- به واسطه تفرقه و اختلاف، خیری اعطا ننموده و نخواهد کرد. از این رو، این مقاله سعی دارد موضوع وحدت اسلامی را از حیث علمی و عملی مورد بررسی قرار دهد؛ به طوری که ابتدا به ضرورت ها و بایسته های وحدت از منظر علی بن ابی طالب (علیه السلام) می پردازد و اهمیت مساله را تبیین و تشریح می نماید تا با معرفت و شناخت بیشتر، راه را برای هدف خود هموارتر نماید. سپس ضرورت انسجام اسلامی را از حیث عقلی مطرح می نماید و با ذکر یک مثال جامع، نشان می دهد اتحاد، علاوه بر یک واجب و ضرورت نقلی، یک اصل و ضرورت عقلی نیز هست. آثار و تبعات اتحاد، بخش مهم دیگری است که علی بن ابی طالب (علیه السلام) از طرق عقل، نقل و تجربه به تبیین آنها پرداخته است. در ادامه این نوشتار به چالش ها و موانع فراروی اتحاد دینی اشاره شده است که در دو بخشِ چالش ها و موانع بیرونی و درونی، ضمن بیان مصادیق هر یک به این موضوع می پردازد. در پایان نیز یکی از راهکارهای عملی انسجام- که همان تدوین منشور وحدت اسلامی است- پیشنهاد و به عناصر کلیدی آن پرداخته شده است.

شناخت منابع هر علمی در استفاده و برداشت های علمی از آن، یک ضرورت اساسی است. در حوزه دانش رجال با ده ها اثر گران سنگ و ذی قیمت رجالی روبرو هستیم که هر کدام از آنها با سبک خاصی تدوین گشته است. شناخت ویژگی های این منابع در شناخت هر چه بیشتر راویان، تحلیل و ارزیابی اسناد روایات و حل معضلات و مشکلات آنها بسیار موثر خواهد بود. در میان کتاب های رجالی، کتاب «معجم رجال الحدیث» به عنوان یک اثر مهم و ماندگار در عرصه دانش رجال و شناخت راویان جایگاه ویژه ای دارد. مولف اندیشمند و فقیه و اصولی آن- که سال های متمادی به تدریس و تالیف در دور حوزه فقه و اصول اشتغال داشته است و با بهره گیری از احادیث معصومان (علیهم السلام) به استنباط احکام الهی می پرداخت- در سال های پایانی عمر خویش، همراه با اندوخته های فراوان علمی به تالیف کتابی در موضوع علم رجال دست می زند و اثری ماندگار در کارنامه علمی خویش ثبت می نماید. این کتاب در مقایسه با دیگر کتب رجالی شیعه از ویژگی های برتری برخوردار است؛ بدان جهت، شناخت آن برای دانش پژوهان علوم دینی بهویژه برای علاقه مندان رشته رجال، یک ضرورت است.